بازار سنتی زنجان

معرفی بازار زنجان

    بازار سنتی زنجان در شبکه سنتی شهر قرار گرفته است و از دو بخش «بازارچه بالایی» و «بازارچه پایین» تشکیل شده است. 56 راه ورودی اصلی و فرعی دارد و دارای 940 مغازه بزرگ و کوچک است. بازارچه سنتی زنجان دارای لقب طولانی‌ترین بازار ایران است. از نقاط مختلف شهر زنجان می‌توان وارد این بازار شد.

    این بازار به دو بخش غربی و شرقی تقسیم می‌شود. زمینی که این مجموعه بر روی آن احداث شده، دارای مساحت 15 هکتار است که از این مساحت، 5 هکتار به فعالیت‌های اقتصادی، یک هکتار به اماکن عمومی، 7 هکتار به سکونت و دو هکتار به شبکه ارتباطی اختصاص یافته است.

    از گذشته تاکنون، مجموعه بازار به عنوان مکانی برای جمع آوری افراد با افکار اجتماعی متنوع و فعالیت در زمینه رفت وآمد شهری شناخته شده است. به همین دلیل، این مجموعه نقش حیاتی در حفظ آداب و رسوم ملی و مذهبی زنجان ایفا می‌کند. در حال حاضر، این مجموعه به عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری در شهر زنجان شناخته می‌شود.

تاریخچه بازار زنجان

    بازار سنتی زنجان دارای قدمتی نسبتا طولانی است و جزو آثار باقیمانده از دوران قاجار به حساب می‌آید. در سال 1205 هجری قمری در زمان حکمرانی آغامحمد خان قاجار ساخته شد و پس از 8 سال، همزمان با حکمرانی فتحعلی شاه در سال 1213 هجری قمری، ساخت این  بازار به پایان رسید.

    بازار سنتی زنجان در زمان حکمرانی هر کدام از فرمانروایان مختلف ایران، تکمیل‌تر شد و حمام‌ها، کاروانسراها، مساجد و راسته‌های  گوناگون به آن اضافه شد. در زمان حکومت محمدعلی شاه قاجار، این بازار به یک بازار بزرگ و کامل تبدیل شد. یکی از دلایل شکل‌گیری بازار بزرگ زنجان، فعالیت‌های تجاری و اقتصادی در این منطقه در دوران صفویه بود. 

بازار زنجان کجاست

    بازار سنتی زنجان، که از مهم‌ترین و زیباترین مجموعه‌های تجاری سراسر استان زنجان است، در قلب بافت قدیمی و مشرف به «دروازه قلتوق» یا همان دروازه جنوبی شهر زنجان قرار دارد.

معماری بازار زنجان

    بازار سنتی زنجان علاوه بر تجارت، از نظر معماری نیز دارای اهمیت بسیاری است. سبک معماری آن کاملا از دوره قاجاریه پیروی کرده است. این بازار با توجه به ویژگی‌های هنری و معماری که دارد، به عنوان کانون مهم تاریخی، فرهنگی و تجاری مورد توجه گردشگران و بازدیدکنندگان شهر زنجان قرار گرفته است.

    امروزه اما مغازه‌های این بازار مسقف، نسبت به مدل اولیه خود، دچار تغییراتی شده‌اند. اما باز هم، عناصر زیادی از گذشته در معماری این بازار می‌توان مشاهده کرد. سراها، حمام‌ها و مسجدها که در سال‌های بعد به این بازار اضافه شدند در کنار سایر عناصر آن، از جمله چهارسوق‌ها، کاروانسراها و تیمچه‌ها، همگی از یک بازار اصیل ایرانی سخن می‌گویند.

    در همه این عناصر، تکنیک‌های معماری دوران قاجار مانند استفاده از آجر و ایجاد طرح‌های هندسی مختلف، ایجاد تزییناتی مانند قوس‌های هلالی‌ شکل و طاق‌ها، کاشی‌کاری‌هایی با طرح‌های مختلف، ستون‌هایی با نمای گلدانی و چندین مورد دیگر، به وضوح دیده می‌شود. سرای ملک و گرمابه حاج داداش نماهای باشکوهی از معماری بازار سنتی زنجان به حساب می‌آیند.

قسمت‌های مختلف بازار زنجان

    همانطور که پیش از این گفتم، بازار سنتی زنجان از دو بخش بازار پایین و بازار بالا تشکیل شده است. در بخش پایین بازار علاوه بر فروش و داد و ستدهای طبیعی متداول از طریق کاروانسرا، تولیدات محلی و محصولات روستاها و قصبه‌های اطراف زنجان نیز به بازار عرضه می‌شوند.

    البته امروزه، این بخش از بازار به یک مرکز ذخیره سازی برای کالاهای وارداتی تبدیل شده است. سرای ملک و گلشن از جمله مسجدهای این بخش هستند که در سال 1345 قمری بازسازی و مرمت شده‌اند. همچنین دو مسجد مهم به نام‌های آقا شیخ فیاض و میرزایی و دو حمام عمومی بلوری و معینی نیز در این قسمت از بازار واقع شده‌اند.

    در بخش بالای بازار، تنوع تولید و ارائه کالاها و خدمات جانبی و وابسته بیشتر است. به همین دلیل این بخش به عنوان مرکز اصلی اقتصادی و تجاری شهر محسوب می‌شود. همچنین بازارهای قیصریه، حجت‌الاسلام، امامزاده و عبدالعلی بیگ در این بخش واقع شده‌اند.

راسته‌های بازار زنجان

    از نظر تولید و نوع فعالیت، بازار زنجان به 8 راسته تقسیم می‌شود. راسته زرگرها، کفاش‌ها، بزازها، سراج‌ها و چند راسته دیگر از جمله راسته‌های این بازار هستند. از نظر حقوق صنفی و کنترل قیمت، کالاهای عرضه شده این تقسیم بندی راسته‌ها بسیار مهم است. پنج مسجد حجت الاسلام، چهل‌ستون، مسجد جامع، ملار و آقا سید فتح الله در این قسمت از بازار قرار گرفته‌اند.

    کاروانسرای حاج علی قلی و سرای حاج کربلایی علی، از کاروانسراهای این مجموعه هستند که در قدیم، نقش موثری در عرضه کالاها داشتند. 

میادین بازار زنجان

    در گذشته، در اطراف دروازه‌های شهر زنجان، کاروانسراهایی برای اتراق کاروان‌های تجاری یا مسافری ساخته می‌شد. در داخل یا خارج شهر، در مجاورت این کاروانسراها میدان‌هایی به وجود می‌آمدند که محل داد و ستد و مبادلات تجاری بوده‌اند. فروشندگان دوره گرد، روستاییان و بازرگانانی که بین شهرها رفت و آمد داشتند، می‌توانستند در این میادین کالا خرید و فروش کنند.

    به دلیل اینکه این میدان‌ها به کاروانسراهای اطراف شهر نزدیک بودند، رونق زیادی داشتند. مستقر شدن میادین آهنگران و برچکی‌ها در شرق و غرب بازار زنجان در مجاورت کاروانسراهای اصلی بازار و در نزدیکی شهر زنجان نشان دهنده اهمیت این فضاها در ساختار بازار است. 

تیمچه‌های بازار زنجان

    تیمچه‌های بازار سنتی زنجان علاوه بر ویژگی‌های فیزیکی منحصر به فرد خود، به عنوان نقاط عطف حرکت‌های پیاده در بازار شناخته می‌شوند. به عنوان نمونه تیمچه‌های 4 دربی در جنوب شرقی بازار نقش جمع کننده حرکت‌های ورودی به بازار و هدایت کننده آن در راستای اصلی را ایفا می‌کنند.

حمام حاج داداش

    گرمابه حاج داداش واقع در قلب بازار تاریخی، به عنوان یکی از بازنمایی‌های قدیمی و ارزشمند شهر زنجان شناخته می‌شود. این گرمابه به عنوان یکی از دیرین‌ترین ساختمان‌های تاریخی و تنها حمام ستون سنگی در شهر زنجان شهرت دارد. امروزه مالکان این اثر با تغییر کاربری آن، فضایی دلنشین و پر انرژی را در قالب یک سفره خانه سنتی خلق کرده‌اند که تجسمی از آرامش و هنر ایرانی است.

    تاریخ حمام حاج داداش به حدود 150 تا 200 سال پیش باز می‌گردد. معماری که این حمام را ساخت نام خود را بر روی آن گذاشت. این بنا از دوره صفویه به بعد، به عنوان یک مرکز فرهنگی بومی و محلی شهر زنجان و مرکز دادوستد شناخته می‌شد و این شهرت را تا به امروز حفظ کرده است. گرمابه حاج داداش در مقابل مسجد آیت الله قائمی قرار دارد که یکی از مساجد باستانی و مهم شهر زنجان محسوب می‌شود.

    گنبد اصلی حمام حاج داداش بر 4 ستون سنگی استوار است و این ستون‌ها، به دست هنرمندان همدانی تراشیده شده‌اند. زیباترین بخش این حمام سنتی، فضای بینه آن است. در این بخش، طاق اصلی روی چهار ستون سنگی، به زیبایی با ستون‌های مکعبی و بدنه مارپیچی (از نوع ستون‌های ترکیبی) تزیین شده است. این مکان امروزه به عنوان یک چای‌خانه سنتی محبوب شده و ذوق هنر ایرانی را در این فضا به نمایش می‌گذارد.

بازار قیصریه

    بازار قیصریه یا راسته قیصریه محل ارائه اجناس گرانبها، لوکس و ظریف است. موقعیت قیصریه زنجان که از راسته‌های اصلی نشات گرفته و آن را به خیابان امام خمینی و سبزه میدان وصل می‌کند، باعث تقویت این محور شده و در حال حاضر، یکی از فعال‌ترین محورهای بازار است.

سرای ملک

    در بازار پایین زنجان سرای ملک زنجان قرار دارد که مساحت آن 82281 متر مربع است. این سرا در یک طبقه بنا شده است. دارای یک حیاط، سه دالان ورودی و یک دالان متقاطع است. برای ساخت این بنا، از سراهای رواق‌دار الگوبرداری شده است. ستون‌های این رواق‌ها به شکل مستطیل با نیم ستونی گرد است.

    اما امروزه رواق‌های آن مسدود شده و به حجره‌ها اضافه شده است. حیاط این سرا دارای معماری چهار ایوانه با پلان مربع شکل است که دور تا دور آن دارای 20 حجره و چهار راهروی دسترسی بین حجره‌های شرقی غربی است. ایوان شمالی سرای ملک از همه مرتفع‌تر است.

کالاهای بازار زنجان

    چاقو، از سوغات اصلی شهر زنجان است و در گوشه و کنار بازار سنتی زنجان مغازه‌های چاقو فروشی بسیاری به چشم می‌خورد. اما به جز چاقوهای مشهور این شهر، اجناس فلزی دیگری مانند دشنه، قداره، ناخن‌گیر، قیچی، شمشیر و قلم هم در این بازار به فروش می‌رسد. گردشگرانی که به بازار سنتی زنجان می‌روند می‌توانند ظروف و وسایل مسی، خوراکی‌های محلی و لباس‌های سنتی و همچنین قالی‌های دستبافت را در این بازار تماشا کرده و به عنوان سوغات یا یادگاری تهیه کنند.

    از دیگر صنایع دستی شهر زنجان، ملیله کاری و نقره کاری و همچنین چاروق یا گیوه سنتی زنجان می‌باشد که در این بازار می‌توانید از آن‌ها دیدن کنید. همچنین غذای سنتی جغوربغور در دل بازار به فروش می‌رسد.

مسیر دسترسی به بازار زنجان

    برای رفتن به بازار سنتی زنجان، باید به میدان انقلاب و خیابان عاصم زنجان بروید. برای رفتن به آن‌جا، می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی مانند اتوبوس و تاکسی استفاده کنید.

بهترین زمان بازدید از بازار زنجان

    در هر زمانی که بخواهید، می‌توانید به شهر زنجان سفر کرده و از بازدید از این بازار زیبا لذت ببرید. شما می‌توانید حدود 3 تا 4 ساعت از زمان سفر خود را، به این بازار سنتی اختصاص داده و گردشی اجمالی و و یک آشنایی کلی با بازار داشته باشید. اما باید به شما بگویم که بازار سنتی زنجان، آنقدر بزرگ و عظیم است، که حتی اگر ساعت‌ها و روزهای زیادی را صرف بازدید از آن کنید، باز هم تمامی ندارد.

فصل مناسب بازدید از بازار زنجان

    فرقی ندارد که تابستان باشد یا زمستان. در هر فصلی از سال که بخواهید، می‌توانید به شهر زنجان سفر کرده و از این بازار زیبا دیدن نمایید. اما اگر با آب و هوای سرد زیاد سازگاری ندارید، بهتر است با توجه به آب و هوای شهر زنجان، در فصل‌های گرم سال به این شهر سفر کرده و از بازار سنتی زنجان دیدن نمایید. اما این به این معنا نیست که فصل زمستان باعث سرد بودن هوای بازار می‌شود. اتفاقا باید بگویم که معماری داخل بازار به گونه‌ای است که، فضای داخل آن از سرمای زمستان و گرمای تابستان در امان است.

جاذبه‌های گردشگری نزدیک بازار زنجان

    در اطراف بازار زنجان، مکان‌های دیدنی دیگری نیز وجود دارد که تماشای آن‌ها خالی از لطف نیست. مسجد جامع زنجان دارای قدمتی طولانی از دوران قاجار است. به عنوان بزرگترین مسجد و مدرسه علوم دینی در زنجان . همینطور یکی از مهم‌ترین نمادهای معماری ایرانی و اسلامی در غرب ایران است.

    این مسجد چهار ایوانی، توسط عبدالله میرزا دارا یکی از فرزندان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است و در مجاورت بازار قیصریه زنجان قرار دارد.  همچنین موزه مردان نمکی که در بافت تاریخی زنجان قرار گرفته، در عمارت ذوالفقاری بنا شده است. این عمارت تاریخی بوده و قدمت آن به زمان قاجار برمی‌گردد که در سال 1379 بازسازی شده است. مردان نمکی به 5 مومیایی طبیعی گفته می‌شود که در معدن چهرآباد کشف شده‌اند.

    از دیگر جاذبه‌های دیدنی اطراف بازار زنجان، موزه رخت‎شوی‌خانه، پارک اندیشه، بوستان نرگس، موزه سنگ‌نوشته‌های تاریخی زنجان و باغ معینی است که قطعا از دیدن آن‌ها لذت می‌برید.

نکات بازدید از بازار زنجان

    بیشتر مغازه‌های بازار سنتی زنجان جمعه‌ها و روزهای تعطیل بسته هستند. خریدارانی که به این بازار می‌آیند، معتقدند که قیمت‌های بازار زنجان نسبت به سایر نقاط شهر به صرفه‌تر است. این بازار دارای بافت سنتی و معابر باریک است. به همین دلیل، امکان پارک خودرو در نزدیکی آن بسیار محدود است.

    پس بهتر است در زمان بازدید از بازار سنتی، برای جلوگیری از اتلاف وقت در ترافیک، خودروی خود را در فاصله مناسب، پارک نمایید. در ضمن، فضای بازار سنتی زنجان برای عکاسی بسیار زیبا و مناسب است.

کلام آخر

    بازار سنتی زنجان جزو میراث تاریخی باقی‌مانده از دوران قاجار محسوب می‌شود؛ بنابراین خواهشمند است، در زمان بازدید از این اثرزیبا، مراقب باشید و به آن صدمه نزنید. از شما سپاسگزاریم که زباله‌های خود را جمع‌آوری کرده و به سطل زباله می‌اندازید. یادتان نرود دوربین خود را به همراه داشته باشید، تا بتوانید خاطره‌هایی زیبا از این بازار ثبت کنید. امیدوارم از این مطلب لذت برده باشید.