تالاب انزلی

تالاب انزلی گیلان

    استان گیلان، سرزمین طلای سبز؛ استانی با چشم‌اندازها و مناظر طبیعی پرشکوه. جایی که فقط کافی است گردشگران در آن حضور یابند تا با هر بار سر چرخاندن، جلوه جدیدی از طبیعت چشم‌هایشان را به بند بکشد.  اما این فقط دیدگان نیستند که در این استان به اسارت درمی‌آیند، بلکه حضور در این نقطه ایران تمام حواس پنج‌گانه هر انسانی را درگیر خود می‌سازد. بوی خاک نم‌خورده از پس بارش باران.

    غذاها و خورشت‌های گیلکی که نظیرش در جهان یافت نمی‌شود؛ باقلاقاتق، اناربیج، کال کباب، ترشه‌تره و ده‌ها غذای دیگر، چنان خوش‌طعم و جذاب هستند که هر یک به شکل جداگانه‌ای می‌توانند افراد را برای سفر به گیلان مجاب کنند.  آواز خوش پرندگان بی‌مثالش که گوش هر شنونده‌ای را جلا می‌دهد و فرصت شنا در دریا و آب‌های روانش که جسم را نوازش می‌کند.

    این‌ها همه فرصت‌هایی است که طبیعت کم‌نظیر گیلان در شمال ایران برای گردشگران به وجود آورده است. تالاب‌های این استان نیز علاوه بر اینکه تفرجگاه بسیار مناسبی برای گذران اوقات فراغت و تزکیه روان به وجود آورده‌اند، همواره در بین زیستگاه‌های منحصر به فرد حیات وحش برای موجودات بومی و پرندگان مهاجر قرار داشته‌اند. تالاب انزلی یا به قول گیلکی‌ها «انزلی سل» بزرگ‌ترین و مهم‌ترین این تالاب‌هاست که در جنوب‌غربی بندر انزلی قرار دارد.

    زیست‌شناسان قدمت مهم‌ترین تالاب ایران را بیش از 15 هزار سال تخمین زده‌اند و انزلی‌چی‌ها معتقدند که این منطقه نه‌تنها از لحاظ جغرافیایی، بلکه از منظر تاریخی نیز حائز اهمیت است. به هر حال دلایل بی‌شماری وجود دارد که تالاب انزلی را به یکی از محبوب‌ترین مقاصد طبیعی گردشگران تبدیل کند. اگر تا به حال از نزدیک با پرندگانی همچون چنگر، خوتکای پرسفید، غاز هوایی، پلیکان، فلامینگو و قو برخورد نداشته‌اید، می‌توانید از اواخر شهریور خود را مهیای سفر به تالاب انزلی کنید تا با این مهاجران سیبری دیدار داشته باشید.

    شاید کوچ پرندگان را بارها در کتاب‌ها خوانده و در فیلم‌ها و انیمیشن‌ها دیده باشیم، اما با حضور در بندر انزلی می‌توان قشلاق پرندگان نیم‌کره شمالی زمین را از نزدیک مشاهده کرد. علاوه بر این، نظیر گل‌ها و گیاهانی که در این منطقه می‌رویند را شاید در جای دیگری از ایران نتوان یافت. لاله‌های دریایی، نیزارها و نیلوفرهای آبی تکه‌ای از بهشت را در این تالاب به وجود آورده‌اند.

    این نیلوفرها از چنان رنگ و لعابی برخوردارند که گویا تابلوی نقاشی معروف و بی‌نظیر «کلود مونه» فرانسوی که به نام «نیلوفرهای آبی» شناخته می‌شود، در این بخش از طبیعت به نمایش درآمده است. شاید این قسمت از طبیعت را در لفظ با عنوان مرداب بشناسند، اما وجود بیش از 100 گونه پرنده و 50 گونه آبزی از آن زیستگاهی بی‌بدیل به وجود آورده که حتی پرندگان سرزمین‌های سردسیر برای ادامه حیات، چاره‌ای جز مهاجرت به تالاب انزلی در گیلان ندارند.

    شکل‌گیری چنین زیست‌گاهی این فرصت را برای گردشگران هم به وجود آورده که با پرنده‌نگری، ماهی‌گیری (با بازگرداندن ماهی‌ها به تالاب و به خطر نینداختن زیست آنها) و قایق‌رانی لحظات شگفت‌انگیزی را تجربه کنند. البته خود انزلی‌چی‌ها نیز از این موهبت الهی بی‌نصیب نمی‌مانند؛ آنها که از قدیم به مهمان‌نوازی شهره‌اند، همواره در گوشه‌ای از تالاب، روی پل غازیان مشاهده می‌شوند که در حال آب و دانه دادن به خوتکاهای مهاجر یا به قول خودشان کاکایی‌ها هستند.

    گویا که آنها هم این مرداب را تکیه‌گاهی برای فرار از هیاهوی زندگی شهری و ماشینی یافته‌اند؛ ولو برای چند دقیقه.

حیات وحش تالاب انزلی

    همان‌طور که اشاره شد بسیاری از گردشگران، تالاب انزلی گیلان را با نیلوفرهای آبی‌اش می‌شناسند. نیلوفر آبی گیاه زیبایی است که ریشه در آب دارد و همچون نگینی، تالاب انزلی را مزین می‌کند. این گیاه با رنگ صورتی خود جلوه‌ای رویایی به انزلی‌سل بخشیده و گویا لباس طبیعت را به این مرداب پوشانده است. این فقط بخشی از طبیعت بکر این تالاب به شمار می‌رود؛ این نقطه از سرزمین ایران را باید از ارزش‌مندترین زیستگاه‌های پرندگان، آبزیان، پستانداران و دیگر گونه‌های جانوری و گیاهی هم دانست.

    در گوشه‌های تالاب انزلی نی‌زارها و لاله‌های دریایی درهم تنیده‌اند. علاوه بر پرندگان مهاجر سیبری که به آن اشاره شد، پر کشیدن حواصیل، اردک‌ها، باکلان، کشیم سیاه‌گردن، غاز پا کوتاه، عروس غاز و ... زیبایی دو چندانی به این منطقه می‌بخشد. آبزیان نیز از قافله پرندگان و گیاهان عقب نمانده‌اند؛ سوف، هشترخان، کپور، سیم، شوک (اردک ماهی) آبزیان بومی تالاب انزلی هستند و گردش دوار آنها در تمام مقاطع سال در آب‌های انزلی مشخص است.

    ماهیانی که در فصل زمستان میزبان مهاجرانی ازجمله ماهی سفید، سفید کولی وسیاهکولی از نقاط سردسیر جهان هستند. پرستوهای دریایی نیز با آن چهره منحصر به فردی که دارند برای تخم‌گذاری و جوجه‌آوری تالاب انزلی را بهترین مکان یافته‌اند. گیاهی به نام سکوله‌خیز مأمنی است که پرستوها برای تخم‌گذاری خود انتخاب کرده‌اند.

    این گیاه حدود یک سال روی آب شناور است و با ریشه‌های افشان خود و ثابت‌کردن آنها در گل و لای، ثبات قابل توجهی به کلونی‌‌های خود می‌دهد و ریشه‌های هر کدام از پایه‌ها به واسطه وجود یک میوه منحصر‌ به‌ فرد در اندام زیرین فرو رفته و حالت استاتیک مناسبی را برای کلونی‌های بی‌نظیر به وجود می‌آورد.

    بعید است کسی عاشق حیات وحش باشد و در سفر به گیلان خود را از تماشای زیست پستانداران در تالاب انزلی و راز بقای آنها محروم کند. شنگ، گراز، تشی (خارپشت)، راسو (گینجامانی)، فک خزری، شغال، سمور آبی و گربه جنگلی گونه‌های نادری هستند که فقط در این نقطه از ایران یافت می‌شوند.

    اما زیست این حیوانات نیز به دلیل کوچک‌شدن زیستگاه و شکار آنها با مشکلات عدیده‌ای مواجه شده و بیش از سایر موجودات تالاب در معرض تهدید قرار دارد. البته تالاب انزلی بستر خود را برای گونه‌های دیگری جانوری ازجمله خزندگان، دوزیستان، حشره‌خواران و جوندگان هم فراهم کرده است و در نبود هر یک از آنها زیست‌بوم این حیات وحش کاملاً برهم می‌ریزد.

    انواع سوسمار، مار، لاک‌پشت، قورباغه، سنجابک و موش سیاه از این گونه‌های جانوری هستند که در حیات وحش انزلی ساکن شده‌اند. با زیست انواع جانداران در تالاب انزلی گیلان، این منطقۀ بکر پکیج کاملی از عالم طبیعت را پیش روی گردشگران قرار می‌دهد. این بستر آن‌چنان کامل شده که در گوشه‌ای دیگر پناهگاه حیات وحش سرخانکل شکل گرفته است.

    سرخانکل (منطقۀ حفاظت‌شده سرخانکل) بخشی از مجموعه تالاب انزلی است که در بخش میانی آن واقع شده و از آن‌جایی که نبض گردشگری تالاب در انتهای این منطقه می‌تپد خواه ناخواه سرخانکل به‌عنوان تنها مسیر رسیدن به نیلوفرهای آبی به حساب می‌آید. امری که تا حدودی پناهگاه حیات وحش تالاب انزلی و زیست جانداران را به خطر انداخته است.

    در واقع تردد حجم عظیم قایق‌های مسافری از کنار این کلونی باعث از بین رفتن و کوچک و ناامن‌شدن آن و در نتیجه کاهش میزان انتخاب این محل جهت زادآوری پرندگان شده است. علاوه بر این، آلودگی بیوشیمیائی آب، تجمع حجم عظیم زباله، کم‌شدن عمق و خشکی مناطقی از این پناهگاه به دلیل ورود رسوبات حوضه آبریز بالادست تالاب، لایروبی غیراصولی و بی‌توجهی به مشکلات جاری، دورنمای نا امیدکننده‌ای را برای منطقه بی‌پناه سرخانکل ترسیم می‌کند.

    چه بسا از این شکوه تالاب انزلی هم چیزی جز خاطره و داستان باقی نماند و این منطقه هم به سرنوشت بسیاری از تالاب‌ها، رودها و دریاچه‌های دیگر دچار شود.

تالاب انزلی کجاست؟

    حال اگر بعد از خواندن این متن به فکر سفر به تالاب انزلی افتاده‌اید و برای تماشای این منظره حیرت‌انگیز لحظه‌شماری می‌کنید، حتماً این پرسش مطرح می‌شود که تالاب انزلی کجاست؟ تالاب بین‌المللی انزلی در جنوب‌غربی شهرستان بندر انزلی و در فاصله حدود ۴۰ دقیقه‌ای از شهر رشت قرار گرفته است. این تالاب از جنوب به صومعه‌سرا، از شرق به پیر بازار، از شمال به شهرستان انزلی و از غرب به کپورچال و آبکنار انزلی محدود می‌‌شود.

    برای رسیدن به این تالاب باید ابتدا از طریق جاده رشت- انزلی یا رضوان‌شهر - انزلی به شهر بندر انزلی رفت و سپس قایق‌هایی پیدا کرد که مسافران را به گردش در تالاب می‌برند. تالاب انزلی به‌دلیل موقعیت جغرافیایی از نظر میزان بالای رطوبت و آب، با هیچ یک از تالاب‌های دیگر ایران قابل مقایسه نیست.

    همچنین وسعت آن با توجه به فصل و شرایط آب و هوایی می‌تواند متفاوت باشد؛ طوری‌که در طول فصول پربارش سال وسعت آن به ۱۲۰ کیلومترمربع و در فصول کم‌باران به حدود ۸۰ کیلومتر مربع می‌رسد. مساحت حوزه آبریز تالاب، حدود ۳۷۴ هزار هکتار می‌شود که  مراتع، زمین‌های کشاورزی، آب‌بند، استخر و ... را دربرمی‌گیرد.

    عمق این تالاب نیز با توجه به فصل، آب و هوا و نوسانات سطح آب دریای خزر در اثر جزر و مد متغیر است. حداکثر عمق آب تالاب در بهار و در نواحی غربی آن به 5.2 متر می‌رسد؛ اما این عدد در فصول کم‌بارش سال، بسیار کمتر خواهد بود. این تالاب که در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسید، یکی از نخستین تالاب‌های بین‌المللی ثبت‌شده در ایران به شمار می‌آید.

    این منطقۀ ثبت‌شده شامل تمام منطقه تالاب انزلی، منطقه سیاه کشیم، منطقه حفاظت‌شده سلکه و سایر آب‌بندان‌های متعدد محدوده تالاب انزلی می‌شود که از نظر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، مورفولوژیک، فیتواکولوژی و جغرافیایی، تفاوت‌های مهم و چشمگیری با یکدیگر دارند و در واقع، اکوسیستم‌های مختلفی هستند.

    گفتنی است که این تالاب ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی دارد. این آب‌ها در نهایت از طریق یک کانال کشتیرانی به دریای خزر می‌ریزند؛ کانالی که به‌وسیله دو موج‌شکن واقع در تأسیسات بندرگاه انزلی حمایت می‌شود. از نکات جالب توجه دیگر می‌توان به خواهرخواندگی تالاب «کوشیرو» در پارک ملی «کوشیرو شیتسوگن» ژاپن اشاره کرد.

ساعت کار تالاب انزلی

    تالاب انزلی به‌صورت 24 ساعته در هفت روز هفته فعال است و محدودیتی برای دسترسی به آن وجود ندارد. حدود دو تا سه ساعت هم بازدید از مجموعه این تالاب به طول می‌انجامد که روز یا شب آن ویژگی‌های منحصر به فرد و زیبایی‌های خاص خود را دارد. از این رو قطعاً دو بار بازدید از این تالاب در دو زمان شب و روز ارزشش را خواهد داشت. اما این تالاب هم به مانند کل استان گیلان و اصولاً شمال ایران تابستان‌ها گرم و مرطوب و زمستان‌ها معتدل و ملایم، اما پربارش است. از این رو می‌توان بهار و پاییز را بهترین زمان حضور در این مکان دانست.

    با این حال بسیاری از گردشگران اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد را فرصتی طلایی برای بازدید از تالاب انزلی معرفی می‌کنند. اما سلایق و علایق متفاوت انسان‌ها را هم نباید فراموش کرد و این مؤلفه را از قلم انداخت. اواخر بهار و تابستان می‌توان به نظاره لاله‌های مردابی نشست. زمستان و اوایل بهار نیز فرصت طلایی برای تماشای پرندگان مهاجری هستند که شاید هر انسانی یک بار شانس دیدن آنها را داشته باشد. اما در این فصول دیگری خبری از تراکم لاله‌های مردابی نخواهد بود.

ورودی تالاب انزلی  

    طبیعی است که حضور در طبیعتی که خداوند آفریده و استفاده و لذت‎‌ بردن از موهبت‌های آن نباید هزینه و وروی خاصی داشته باشد. اما به هر حال گردشگران برای سهولت دسترسی و استفاده از امکانات تفریحی و رفاهی بیشتر باید هزینه‌هایی را متقبل شوند که شاید سفر خوش‌تری را تجربه کنند.

    البته باید توجه داشت که بومی‌های بندر انزلی نیز از این راه معیشت می‌گذرانند و در نبود این مشاغل با مشکلات عدیده‌تری در حوزه اقتصادی مواجه خواهند شد. برای رسیدن به این تالاب تماشای طبیعت بی‌نظیر آن چاره‌ای جز کرایه قایق نیست. قایق‌های عادی، مبله یا VIP و اتوبوس‌های دریایی از جمله گزینه‌هایی هستند که پیش روی مسافران قرار دارد.

    بسته به تعداد، فصل و زمان گردش در تالاب، هزینه‌های متفاوتی از ۱۰۰ هزار تومان به بالا از مسافران دریافت می‌شود. پس از به تالاب انزلی می‌رسید که برای لذت بردن و عکاسی از اجزای طبیعت نیز بار دیگر گزینه قایق‌سواری پیش روی شما قرار می‌گیرد. این قایق‌سواری شامل پیشنهادهای متنوعی از قایق‌سواری ۱۵ دقیقه‌ای گرفته تا ۸۰ دقیقه‌ای و حتی بیشتر می‌شود که هزینه این بخش نیز از همان 100 هزار تومان شروع می‌شود.

    در کنار آن کایاک‌سواری نیز جزو دیگر پیشنهادهای وسوسه‌انگیز خواهد بود. هر ۴۵ دقیقه، 20 هزار تومان؛ هر یک ساعت، 30 هزار تومان و هر ۹۰ دقیقه، 50 هزار تومان رقم می‌خورد. اما تفریحات بدون هزینه هم برای این سفر می‌توان در نظر گرفت. پرنده‌نگری ازجمله این تفریحات است. همان‌طور که گفته شد، حیات وحش تالاب انزلی، زیستگاه پرندگان بومی و مهاجر فراوانی شمرده می‌شود.

    پرندگان مهاجر بسیاری در فصول سرد سال به این منطقه پناه می‌آورند و فرصتی فوق‌العاده برای پرنده‌نگری را در تالاب انزلی در اختیار علاقه‌مندان می‌گذارند. ماهی‌گیری نیز یکی از پرطرفدارترین فعالیت‌های گردشگران در تالاب و رودخانه‌های انزلی است؛ ورزشی پر از سکوت و آرامش که امکان ندارد پس از یک بار امتحان کردن، عاشق آن نشوید.

    البته باید بدانید که در تالاب، امکان اجاره وسایل ماهی‌گیری وجود ندارد و شما باید وسایل مورد نیاز را به‌همراه خود ببرید. در ضمن، بهتر است که در فصل مناسب ماهی‌گیری به سراغ این فعالیت گردشگری بروید تا مشکلی برای اکوسیستم ارزشمند تالاب به وجود نیاید. البته در نزدیکی این تالاب هتل‌ها، رستوران‌ها و غذاخوری‌های مدرنی به وجود آمده‌اند که استفاده از این امکانات رفاهی هم هزینه‌های خاص خود را می‌طلبد و باید خرج جداگانه‌ای برای آن در نظر گرفت.