دریای خزر

دریای خزر کجاست؟

    دریای خزر یکی از مهم‌ترین پهنه‌های آبی موجود در ایران است که در شمال کشورمان قرار دارد. این پهنه آبی که با نام‌های کاسپین و دریای مازندران هم شناخته می‌شود، فقط مختص ایران نیست و همانطور که گفته شد بخش‌هایی از آن در کشورهای روسیه، جمهوری آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان قرار گرفته است. این دریا نیمه شور است و به همین دلیل هم آن را در فهرست دریاچه‌های آب شیرین جهان و همچنین آب های شور جهان قرار نداده‌اند.

    کشورهایی که در بالا بدان اشاره کردیم از طریق راه آبی دریای خزر به هم متصل هستند. به نظر می‌رسد در گذشته کاسپین بخشی از دریای تتیس بوده و اقیانوس اطلس و آرام را به هم متصل می‌کرده و به همین دلیل هم از شهرت و اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است. حرکت ورقه‌های زمین باعث شده که دریای مازندران به شکل امروزی خود در بیاید و ارتباطش با اقیانوس‌ها قطع شود.

     بر اساس همین پیشینه برخی از مردم لقب کوچک‌ترین دریای جهان را به خزر می‌دهند اگر چه از نظر علمی دریا جایی است که در نهایت به اقیانوس راه داشته باشد و به همین دلیل نمی‌توان خزر را دریا دانست اما مردم ایران هم این پهنه آبی را با نام دریای خزر می‌شناسند.

    دریای خزر حدود 1030 تا 1200 کیلومتر طول و 196 تا 435 کیلومتر عرض دارد. جالب است بدانید این دریاچه سطح پایین‌تری نسبت به سطح آب‌های آزاد دارد. این مساله تفاوت‌هایی میان این دریاچه و دیگر دریاچه‌ها و دریاها ایجاد نموده است. خزر را باید یکی از مهم‌ترین پهنه‌های آبی در این منطقه دانست که گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به سوی خود جذب می‌کند. همچنین این دریاچه از نظر زیست گیاهی و خصوصا جانوری بسیار غنی است و برای کشورمان و دیگر کشورهایی که از آن سهم دارند؛ ارزش بالایی دارد.

پیشینه دریای خزر

    دریای خزر نام‌های زیادی دارد که خزر تنها یکی از آنهاست. به نظر می‌رسد روزگاری قومی به نام خزر در اطراف این دریاچه زندگی می‌کرده‌اند که مدام در حال حمله به مرزهای ایران بوده‌اند. نام این دریاچه از روی نام این قوم انتخاب شده است. نام رسمی دریای مازندران که در سال 1361 به صورت رسمی برای این پهنه آبی انتخاب و تصویب شد. اما در سال در مکاتبات رسمی دریای خزر به زبان فارسی و دریای کاسپین به زبان انگلیسی Caspian Sea به عنوان نام‌های رسمی این پهنه آبی ثبت شد.

    اما نام‌های رایجی که مردم ایران هم از آن استفاده می‌کنند یکی دریای خزر و یکی دریای مازندران است. از دیگر نام‌هایی که از قدیم الایام تا امروز برای این منطقه استفاده می‌شده است می‌توان به دریای هیرکان، دریای کاسپی، دریای طبرستان و ... اشاره کرد.

    همانطور که ذکر شد این دریا ابتدا دو اقیانوس را به هم متصل می‌کرد اما این داستان مربوط به میلیون‌ها سال پیش است. از میلیون‌ها سال پیش که صفحات زمین جا به جا شد تا امروز دریای خزر دیگر به هیچ اقیانوسی راه ندارد. در سال 1952 شوروی یک آبراه مصنوعی ایجاد نمود تا کشتی‌های کوچک بتوانند از طریق دریای خزر به دریای سیاه و دریای ازوف راه داشته باشند. از آن پس خزر اگر چه با کمک یک آبراه مصنوعی اما بالاخره توانست به آب‌های آزاد راه پیدا کند.

    دریای کاسپین بخشی از تاریخ ماست، بارها مناقشاتی بر سر این دریای کوچک و دریاچه بزرگ بین ایران و کشورهای همسایه به وجود آمده و این دریا شاهد بسیاری از جنگ‌ها نیز بوده است. برای مثال در قرارداد ترکمانچای ایران از داشتن نیروی دریایی از دریای خزر محروم شد. قراددادها و عهدنامه‌های زیادی درباره این پهنه آبی وجود دارد که در این مطلب مجالی برای بررسی آنها نیست. تنها چیزی که لزوم به تاکید دوباره آن ضروری به نظر می‌رسد، نقش دریای خزر در تاریخ و فرهنگ ایران است.

پوشش گیاهی و تنوع جانوری دریای خزر

    دریای خزر عمق بالایی دارد به طوری که عمق برخی از نقاط آن به 1025 متر نیز می‌رسد. اگر بخواهیم برای مثال خلیج فارس را با دریای خزر از نظر عمق مقایسه کنیم باید بگوییم که عمیق‌ترین قسمت خلیج فارس 100 متر است و این به خوبی معنای عمق زیاد را به ما خواهد فهماند. در واقع دریای خزر را باید سومین دریاچه عمیق جهان دانست که عمق آن در همه نقاط یکسان نیست اما به طور کلی می‌توان آن را زیاد دانست.

    همانطور که در بالا هم ذکر شد، تنوع جانوری و گیاهی در این منطقه بالا است. این دریاچه بیش از 850 گونه جانوری و 500 گونه گیاهی را در خود جای داده است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید بسیاری از ماهی‌هایی که در این دریاچه زندگی می‌کنند، مختص همین منطقه هستند. در میان این ماهیان گونه‌های کمیابی نیز وجود دارد که حتی ناشناخته هم هستند. بنابراین وجود این ماهی ها هم از نظر اقتصادی برای منطقه اهمیت دارد و هم از نظر زیست محیطی.

    از میان ماهیان کمیاب و گران قیمت موجود در دریای خزر می‌توان به فیل ماهی، خاویار، سوزن ماهی و ... اشاره کرد. شماری از پستانداران نیز منطقه دریای خزر و اطرافش را برای زندگی انتخاب نموده‌اند که این مساله باعث غنی شدن هر چه بیشتر پوشش جانوری منطقه شده است. از میان این پستانداران می‌توان به فک خزری که در سال‌های اخیر بسیار حاشیه ساز هم بوده اشاره کرد.

    همانطور که می‌دانید ماهیگیری یکی از کارهای رایجی است که در این منطقه انجام می‌شود و بخش مهمی از اقتصاد مردم منطقه به صید و ماهیگیری در منطقه گره خورده است اما متاسفانه صید بی‌رویه باعث ایجاد خطراتی برای آبزیانی که در حاشیه دریای خزر زندگی می‌کنند شده است. جمعیت گونه جانوری در خزر هم مانند دیگر نقاط جهان در حال کاهش است واین علاقمندان به محیط زیست را نگران می‌کند.

    در دریای خزر هیچگونه کوسه‌ای وجود ندارد زیرا کوسه‌ها در آب‌های شور زندگی می‌کنند و دریای خزر در فهرست آب‌های نیمه شور قرار دارد و به همین دلیل هم برای زندگی کوسه‌ها مناسب نیست. جالب است بدانید روزانه هزاران بشکه نفت در این دریاچه تولید می‌‍شود و اهمیت اقصادی این دریاچه را بالاتر می‌برد. اما این تولید نفت آلودگی‌هایی را نیز برای دریاچه ایجاد کرده که باعث مرگ بسیاری از آبزیان و پرندگان مهاجر شده است.

    همچنین خطر دیگری که در این منطقه وجود دارد، ماهیان خاویار را تهدید می‌کند. در این منطقه به دلیل ارزش بالای خاویار صید آن بسیار افزایش پیدا کرده و این گونه را با خطر نابودی و انقراض رو به رو کرده است. تهدید دیگر این منطقه فاضلاب‌هایی که است که نه تنها از کشورهای حاشیه خزر بلکه از کشورهایی مانند ارمنستان و گرجستان هم وارد دریاچه می‌شود و به زیست گیاهی و جانوری آن آسیب می‌رساند.

گردشگری دریای خزر 

    دریای خزر و سواحل اطراف آن از اهمیت گردشگری بالایی برخوردار است. در طول سال شمار زیادی گردشگر داخلی و خارجی فقط در ایران سواحل دریای خزر را برای مسافرت انتخاب می‌کنند. در اکثر شهرهای ساحلی این منطقه هوا معتدل است و امکانات رفاهی و تفریحی زیادی هم برای گردشگران فراهم شده است. از میان این امکانات می‌توان به هتل‌ها و اقامتگاه‌ها با رنج قیمت متنوع، حمل و نقل هوایی و ریلی و ... اشاره کرد.  همین نکات گردشگران را به سوی خطه شمالی کشورمان جذب می‌کند.

    در حال حاضر هم در کشور ایران و هم در جمهوری آذربایجان، سواحل دریای خزر از مهم‌ترین نقاط گردشگری به حساب می‌آیند. مهم‌ترین شهرهای ساحلی و بندری ایران که در کنار دریای خزر قرار دارند می‌توان به شهرهای بابلسر، رامسر، متل قو، نوشهر، چالوس، نشتارود و فریدونکنار، ساحل چمخاله، چارقلی و ... اشاره کرد. سواحل باکو، بیلگه، نوخانی و مردکن ساحل‌های با کیفیت این منطقه در جمهوری آذربایجان هستند.

 کلام آخر 

    در مطلب دریای خزر همانطور که از عنوان پیداست، هر آنچه را که لازم بود درباره خزر یا همان دریای مازندران بدانید، بیان کردیم. درباره پیشینه و زیست گیاهی و جانوری و همچنین درباره اهمیت اقتصادی و گردشگری این منطقه حرف زدیم. اگرچه اهمیت دریای خزر بر هیچ ایرانی پوشیده نیست اما با خواندن این مطلب این آگاهی بیش از پیش خواهد شد.

    متاسفانه همانطور که در بالا هم ذکر شد دریای خزر و موجوداتی که در آن زندگی می‌کنند به دلایل زیادی مانند ورود فاضلاب، استخراج نفت، صید بی رویه ماهی و ... در معرض آسیب است. بنابراین اگر به یکی از سواحل این دریاچه سفر کردید شما سهم خود را برای حفظ و نگهداری از این گنجینه ملی و جهانی ایفا کرده به هیچ عنوان به آلودگی‌های آن اضافه نکنید. اگر نکته دیگری درباره دریای خزر وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد، حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از ان استفاده کنید.