برج قابوس

معرفی برج گنبد قابوس

    برج گنبد قابوس در واقع یک میل آجری در استان گلستان است که بر اساس اطلاعات موجود روی کتیبه کوفی در سال 397 هجری قمری، یعنی زمان سلطنت قابوس بن وشمگیر یکی از معروف‌ترین پادشاهان آل زیار ساخته شده است. در حال حاضر تنها 30 میل به این شکل در ایران باقی مانده که به جرئت می‌توان گفت میل گنبد مهم‌ترین آنها است.

    برج قابوس را باید یکی از باشکوه‌ترین بناهایی دانست که در اوایل حکومت اسلامی در ایران ساخته شده است. از میان ویژگی‌های معماری این برج می‌توان به ساخت مستحکم، موزون و متناسب اشاره کرد. اگرچه این برج تزئینات نسبتا ساده‌ای دارد اما، این مساله چیزی از شکوه و جلال آن کم نکرده است. بنای برج قابوس که از سه بخش بدنه، پی و گنبد تشکیل شده، 15 متر از زمین فراتر رفته است. ارتفاع خود برج نیز به 55 متر می‌رسد. در واقع می‌توان گفت این میل روی هم رفته 70 متر ارتفاع دارد.

    این بنا را باید بلندترین برج آجری در جهان دانست. بدنه برج را روی یک پایه مدور قرار داده‌اند که دو متر از آن خارج از زمین است و حجم زیادی از آن نیز داخل زمین قرار دارد. این برج از آجرهای پخته شده قرمز رنگ ساخته شده است که البته این آجرها در حال حاضر به دلیل تابش نور خورشید طی سال‌ها، به رنگ زرد درآمده است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید در یک نظرسنجی بین‌المللی که میان شماری از معماران مشهور جهان انجام شد، برج قابوس را به عنوان بهترین اثر مهندسی جهان برگزیده‌اند.

    جالب‌تر اینکه در مدتی که این برج ساخته شده تاکنون دو زلزله جدی در این منطقه اتفاق افتاده اما برج قابوس همچنان استوار و پابرجاست. مهندسان معتقدند این میل آنچنان مستحکم و با محاسبات صحیح مهندسی ساخته شده که حتی شدیدترین زلزله‌ها هم نمی‌توانند آن را از بین ببرند. یکی از شگفتی‌های میل گنبد این است که وقتی داخل برج قابوس می‌شوید؛ با ایجاد کوچک‌ترین صدایی انعکاس صدای آن را خواهید شنید.

    انعکاس صدا در برج قابوس بستگی به این دارد که شما صدا را در مرکز انعکاس و جای درست ایجاد کنید تا بتوانید نتیجه مورد نظر را ببینید و انعکاس صدایتان را در این برج آجری بشنوید. نمونه چنین خلاقیت را در مسجد امام اصفهان نیز شاهد هستیم. این برج تاکنون سه بار مرمت و تعمیر شده که آخرین بار آن در سال 1349 بوده است. اما در هر سه مورد این تعمیرات، بنای اصلی حفظ شده و هیچگونه آسیبی به آن نرسیده است. این بنا که در تاریخ 15 دی 1310 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، دارای 10 کتیبه کوفی است. متن و ترجمه فارسی کتیبه‌ها به شرح زیر است:

مختصری از پیشینه برج قابوس

    برج قابوس گند کاووس در سده چهارم هجری دقیقا در سال 375 هجری، یعنی در زمان حکومت قاووس بن وشمگیر پادشاه آل زیار، با سبک معماری رازی ساخته شد. "ویل دورانت" درباره این بنا نوشته است: «گرگان در قرن ۱۰ میلادی (دوره آل زیار) یکی از ولایت‌های بزرگ ایران بود و به امیران روشنفکر نامور بود، مانند کاووس وشمگیر که ابن سینا را به دربار خود خواند. این شهر گنبدی 52 متری دارد.»

    میل گنبد را باید یکی از زیباترین بناهایی دانست که در اوایل دوره اسلامی در ایران ساخته شد. در آن زمان این بنا یکی از شاهکارهای معماری به حساب می‌آمد. حتی در حال حاضر هم نیز این برج یکی از شاهکارهای مهندسی جهان به شمار می‌آید.

برج گنبد قابوس کجاست؟

    میل گنبد یا همان برج گنبد قابوس در سه کیلومتری شهر قدیم جرجان، در شهر گنبد کاووس، خیابان امام خمینی شمالی قرار دارد. این بنا بر فراز یک تپه خاکی ساخته شده است. علاقمندان می‌توانند همه روزه از ساعت 9 صبح تا ساعت 6 عصر برای بازدید از این بنا اقدام نمایند.

    برای رسیدن بهش شهر گنبد کاووس نیز می‌توانید از دو مسیر استفاده نمایید. مسیر اول راه تهران به سمت شمال شرق کشور است که از شهرهای دماوند، قائم شهر، فیروزکوه، گرگان و علی آباد کتول می‌گذرد. مسیر دوم از شرق تهران آغاز می‌شود و از شهرهای ورامین، دامغان و شاهرود می‌گذرد. همچنین شما می‌توانید با هواپیما از تهران به گرگان بروید و با طی کردن مسیر کمی  خود را از این شهر به گنبد کاووس برسانید.

دلیل ساخت برج گنبد قابوس

    در مورد کاربرد میل‌ها و برج‌های این چنینی اختلاف نظر وجود دارد. همانطور که ذکر شد در برهه‌ای از زمان از این بناها به عنوان آتشکده استفاده می‌شد و موبدان مسئول روشن کردن و نگهداری از آتش در آن بودند. درحالی که در برهه دیگر به عنوان برج‌های راهنما یا دیدبانی و یا حتی جایی برای علامت دادن از آن استفاده می‌شد. برج قابوس نیز از این قائده مستثنی نیست.

    درباره کاربرد و دلیل ساخت برج گنبد قابوس نیز اختلاف نظر وجود دارد. برخی اعتقاد دارند این برج در واقع آرامگاه قابوس بن وشمگیر بوده است. اما برای تایید این موضوع سندی وجود ندارد زیرا رد و نشان هیچگونه جسدی را در این مکان پیدا نکرده‌اند. برخی دیگر از مورخان معتقدند این برج همان رصدخانه‌ای است که قابوس بن وشمگیر وعده‌اش را داده بود.

    برخی دیگر نیز اعتقاد دارند از برج قابوس به عنوان یک تابلوی راهنما استفاده می‌شده است. در شب‌های تاریک و روزهای مه آلود آتش روشن می‌کردند و از بالای برج آن را به نمایش می‌گذاشتند تا مردم و مسافران بتوانند راه خود را پیدا کنند. اما جدا از همه این دلایل، به نظر می‌رسد برج قابوس بیشتر برای نشان دادن اقتدار حکومت آل زیار ساخته شده تا به جهانیان بفهماند در آن دوران چه حکومت قدرتمند و پر دانشی روی کار است.

کلام آخر

    در مطلب آشنایی با برج گند قابوس اطلاعات زیادی درباره تاریخچه، معماری و دلیل ساخت این برج به دست آوردیم. برج قابوس را باید یکی از شاهکارهای معماری دوره اسلامی دانست. هنوز بعد از گذشته سده‌ها از ساخت این بنا، مهندسان و معماران معتقدند این بنا یکی از بهترین برج‌های ساخته شده در این سبک است. در این نوشته خواندیم، حوادث طبیعی مانند سیل، زلزله، طوفان و  ... در طول این سال‌هایی که از ساخت این میل نتوانسته آسیب جدی به این بنای تاریخی بزند. مهندسان معتقدند معماری این برج یکی از مهندسی شده‌ترین‌ معماری‌ها است. جالب است بدانید حتی زلزله شش ریشتری نیز نمی‌تواند آسیب جدی به این برج بزند.

    برج قابوس در خیابان امام خمینی شهر گنبد کاووس قرار دارد. این جاذبه نهمین اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی است و تاریخ ساخت آن به دوره حکومت آل زیار باز می‌گردد. از دیدنی‌ها و امکانات این جاذبه می‌توان به مقره قابوس بن وشمگیر، سازه رصدخانه تاریخی، انعکاس صدا، کتیبه‌های تاریخی، پارک قابوس در نزدیکی برج، فروشگاه، سرویس بهداشتی، پارکینگ، کافه و رستوران در نزدیکی این برج و ... اشاره کرد.

    همچنین اگر برای بازدید از این مجموعه اقدام کردید، می‌توانید در نزدیکی آن از موزه فرش (در 10 متری برج)، سد گلستان (در 15 کیلومتری برج)، دریاچه مصنوعی گنبد کاووس ( در شش کیلومتری برج) و ... نیز دیدن نمایید و بر لذت سفرتان به گنبد کاووس بیافزایید. در این نوشته سعی کردیم تمام نکات مهم درباره برج قابوس گند کابوس که ممکن است در بازدید از این جاذبه به دردتان بخورد را مطرح و بررسی کنیم. اگر نکته دیگری در رابطه با این جاذبه گردشگری وجود دارد که در این مقاله بدان اشاره نشد، حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده نمایید.