مسجد ایاصوفیه

مسجد ایاصوفیه

    مسجد ایاصوفیه در واقع یک عبادتگاه است که در ابتدای امر کلیسای جامع مسیحی ارتدوکس بوده است. در مرحله بعدی به کلیسای جامع کاتولیک رم و در نهایت هم به مسجد عثمانی تغییر کاربری داده است. برای مدتی ایاصوفیه به موزه تبدیل شده بود اما در سال 2020 به دستور رئیس جمهور کشور ترکیه دوباره به مسجد تغییر کاربری داد. در مطلب مسجد ایاصوفیه: نماد کشور ترکیه قصد دارم سیر تا پیاز را درباره این مسجد بررسی کنم. ابتدا به معرفی آن خواهیم پرداخت. سپسی کمی درباره تاریخچه، معماری و دیگر نکات مهم آن حرف خواهم زد. اگر شما هم علاقمند به کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه هستید تا انتهای این مطلب از وب‌ سایت دکوول با من همراه باشید.

معرفی مسجد ایاصوفیه

    در پاسخ به این سوال که مسجد ایاصوفیه کجاست باید گفت، این مسجد در قسمت اروپایی شهر استانبول، در میدان ایاصوفیه قرار دارد. این محله یکی از پر رفت و آمدترین محله‌های استانبول است که تعداد زیادی هتل، مرکز خرید و جاذبه گردشگری در آن قرار دارد. در همسایگی ایاصوفیه یک مسجد معروف دیگر به نام مسجد سلطان احمد قرار گرفته است. در نزدیکی این جاذبه تاریخی هم تراموا و هم قطار کابلی وجود دارد و شما به راحتی می‌توانید از این جاذبه خود را به سایر نقاط استانبول برسانید. این مسجد تاریخی در ابتدا کلیسای حکمت مقدس نام داشت و در دوره عثمانی که به مسجد تبدیل شد، نامش نیز تغییر یافت.

تاریخچه مسجد ایاصوفیه

    مسجد ایاصوفیه تاریخچه جالب و قابل توجهی دارد که می‌توان آن را به سه بخش از روم تا بیزانس، از کلیسای ایاصوفیه تا مسجد ایاصوفیه و از موزه ایاصوفیه تا مسجد ایاصوفیه تقسیم کرد. در یک تقسیم بندی دیگر می‌توان از ترتیب کلیسای اول، کلیسای دوم، کلیسای سوم، مسجد، موزه و مسجد دوم استفاده کرد. در ادامه درباره این بخش‌ها بیشتر حرف خواهیم زد. با من همراه شو.

کلیسای اول

    همانطور که در بالا هم ذکر شد، در محل کنونی ایاصوفیه در ابتدا یک کلیسا قرار داشت که در حال حاضر چیزی از آن باقی نمانده است. این کلیسا که به عنوان کلیسای بزرگ شناخته می‌شد، مربوط به زمان کنستانسین دوم بود و در کنارش یک قصر شاهنشاهی و یک کلیسای کوچک به نام حاجی آیرین قرار داشت. گفته می‌شود در طول مدت زمان ساخت کلیسای بزرگ کلیسای حاجی آیرین محل عبادت مسیحیان بوده است.

کلیسای دوم

    در سال  ۴۰۴ میلادی اسقف قسطنطنیه محکوم به تبعید شد. این تبعید به یک شورش انجامید که نتیجه این شورش نابودی کامل کلیسای بزرگ بود. پس از این جریان تئودئوس دوم دستور ساخت کلیسای دوم را صادر کرد. این کلیسا در سال 415 میلادی افتتاح شد.

    در سال 532 میلادی بار دیگر شورش بزرگی در استانبول به وجود آمد که در جریان آن خساراتی به بناهای تاریخی از جمله ایاصوفیه وارد شد. برخی از سنگ‌های مرمر کلیسای دوم از این آسیب‌ها جان سالم به در بردند. مجسمه دوازده بره نماد دوازده حواری نیز از جمله چیزهایی است که از کلیسای دوم به جای مانده است. چیزهایی که از کلیسای دوم به جا مانده است، در حال حاضر در حیاط مسجد قابل رویت هستند.

کلیسای سوم

    ساختمان کلیسای سوم همان ساختمان کنونی مسجد ایاصوفیه است. ساخت این کلیسا را در سال 532 میلادی پس از تخریب کلیسای دوم، آغاز کردند. ژوستینین یکم دستور داد که برای ساخت این کلیسا از هر چیزی بهترینش را از سرتاسر امپراطوری فراهم کنند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید برای ساخت این کلیسا بیش از هزار نفر به کار گمارده شده بودند.

    این بنا بسیار خوب ساخته شده بود و دانشمندان معتقدند بودند برنامه ساخت بهترین سازه زمان‌شان ریخته شده است اما در زلزله‌هایی که در سال‌های 553 و 557 اتفاق افتاد سقف کلیسا ترک خورد و در نهایت در یک زلزله در سال 558 باعث فروریزی آن شد که البته امپراطوری دستور بازسازی آن را به سرعت صادر کرد. در سال 726 میلادی لئون سوم دستور داد که نیایش تصاویر غیرقانونی است و بنابراین باید تمام شمایل‌های مذهبی توسط ارتش نابود شود. تمام شمایل و مجسمه‌ها نابود و یا به جای دیگری منتقل شدند و این داستان تا زمان ملکه ایرن ادامه داشت.

    در پایان جنگ صلیبی چهارم زمانی که قسطنطنیه اشغال شد؛ مسیحیان لاتین ایاصوفیه را مورد توهین قرار دادند. بسیاری از یادگارهایی ار که از دوره باستان در آن باقی مانده بود، دزدیدند و به غرب فرستادند. در طول زمانی که قسطنطنیه توسط لاتین‌ها تصرف شده بود، یعنی در سال‌های ۱۲۰۴ تا ۱۲۶۱، ایاصوفیه را به کلیسای کاتولیگ‌های رم تبدیل کرده بودند.

مسجد

    اما ایاصوفیه تا زمانی کلیسا بود که ترکان عثمانی (1453 میلادی) استانبول را فتح نکرده بودند. پس از فتح این شهر، ایاصوفیه هم به مسجد تغییر کاربری داد. سه روز پس از فتح استانبول توسط محمد فاتح، نماز جمعه در ایاصوفیه برگزار شد. محمد فاتح یک مناره نیز برای این کلیسای سابق ساخت که بعدها بایزید دوم جای آن مناره را با مناره جدیدی پر کرد. سلیمان یکم زمانی که مجارستان را فتح نمود، دو شمعدان بزرگ از این کشور به ایاصوفیه آورد و در دو طرف محراب جایگذاری کرد. به همین ترتیب در دوره اسلامی آثار و بخش‌های زیادی به این مسجد اضافه گردید.

موزه

    در سال 1935، اولین رئیس جمهور ترکیه یعنی آتاتورک، دستور داد این مسجد به موزه تبدیل شود. بنابراین فرش‌هایش را برداشتند و کچ روی موزاییک‌ها را تراشیدند و کف مرمر این سازه بار دیگر پس از قرن‌ها درخشید. ایاصوفیه پس از این به یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری ترکیه بدل شد که سالانه گردشگران داخلی و خارجی فراوانی را به سوی خود جذب می‌کرد.

مسجد دوم

    در سال 2020 دیوان عالی ترکیه دستور داد که بار دیگر ایاصوفیه به مسجد تغییر کاربری دهد. در واقع این تغییر کاربری یکی از وعده‌هایی بود که اردوغان در وعده‌های انتخاباتی‌اش هم به آن اشاره کرده بود و از سال 2019 صحبت‌هایی از آن به میان آورده بود. زیرا بسیاری از مردم ترکیه معتقد بودند ایاصوفیه همیشه مسجد بوده و نباید به موزه تغییر پیدا کند. اگر چه کلیسای ارتدوکس روسیه، یونان و برخی دیگر از مسیحیان جهان این تصمیم را تاسف وار دانستند و حتی گفتند آیات قرآنی و نماز در این مکان پذیرفتنی نیست و باعث جریحه دار شدن احساسات مسیحیان می‌شود اما در نهایت ۲۴ ژوئیه ۲۰۲۰ پس از گذشت 86 سال یک بار دیگر نماز جمعه در ایاصوفیه برگزار شد.

معماری مسجد ایاصوفیه

    ایاصوفیه را می‌توان یکی از ارزشمندترین نمونه‌های معماری باقی مانده از دوره بیزانس دانست. تزئینات داخلی، موزاییک‌ها و ستون‌های مرمر آن مهم‌ترین بخش‌های این معماری هستند. ایاصوفیه بزرگ‌ترین و زیباترین کلیسای زمان خود بوده است. این امر تا هزار سال بعد یعنی تا زمانی که کلیسای جامع در سویل  (Seville)در اسپانیا ساخته شود، ادامه داشت. این کلیسا در بخش داخلی خود بسیار وسیع است و وضعیت پیچیده‌ای دارد. سالن اصلی آن یک گنبد مرکزی با شعاع ۲۴/۳۱ متر و ارتفاع نزدیک به هفت متر دارد. این گنبد از تعدادی سقف متوالی و همچنین 40 پنجره کمانی تشکیل شده است. این پنجره ها حجم زیادی از نور را وارد فضای سالن می‌کند.

    در طول قرن‌هایی که از عمر این سازه می‌گذرد، گنبد سالن اصلی را بارها ترمیم و مرمت کرده‌اند. در حال حاضر گنبد حالت دایره وار خود را از دست داده و بیشتر شبیه به بیضی است. تمام سطوح داخلی با سنگ مرمر سبز و سفید و یا سنگ آذرین بنفش و یا موزاییک‌های طلایی رنگ فرش شده است. ستون‌هایی که در فضای داخلی وجود دارد نیز روکش‌هایی از همین جنس دارند و بر این اساس فضاهای داخلی درخشندگی چشم گیری را ارائه می‌دهند.

    به طور کلی بخش‌های مسجد ایاصوفیه به شرح زیر است:

• گنبد
• کوزه مرمر
• ایوان غربی و مدخل
• سرسرای بالا
• لژ مخصوص ملکه
• درب مرمر

تزئینات موجود در ایاصوفیه

    تزئیات داخلی ایاصوفیه یکی از مهم‌ترین بخش‌های آن را تشکیل می‌دهد، در زمان جاستینیان این تزئینات  طراحی با تخته سنگ‌های مرمر روی دیوارها و موزائیک را شامل می‌شد. دو فرشته، جبرییل و میکاییل بر روی پشت و بغل سکوی خطابه کلیسا و شماری دکور تلویحی بخشی از تزئینات به جای مانده از آن دوران است. همچنین شماری موزائیک‌های تزئینی در این سازه وجود داشته است که در طول جنگ‌های ضد مذهبی از بین رفته‌اند و موزائیک‌های که در حال حاضر وجود دارند مربوط به بعد از این جنگ‌ها هستند. موزائیک‌های تزئینی، گنج‌ها، عتیقه‌های مذهبی، تصویرهای نقاشی شده و ... به مورو زمان در طول همه سال‌ها و قرن‌های حیاط ایاصوفیه به این مجموعه اضافه شدند.

    موزائیک‌ها را باید مهم‌ترین تزئینات این بنا به حساب آورد که بخش‌های مختلف تقسیم می‌شوند. برای مثال موزائیک‌های در ورودی امپراطور مربوط به اواخر قرن نهم و یا اوایل قرن دهم است و  تصویر یک امپراطور (احتمالا لئو ششم) همراه با پسرش کنستانتین هفتم را نشان می‌دهد که در حال سجده مقابل عیسی مسیح هستند.

    موزائیک‌های ورودی جنوب غربی در سه در ورودی که در این قسمت قرار دارد، نصب شده‌اند. به نظر می‌رسد تاریخ نصب این موزاییک‌ها به سال ۹۴۴ باز می‌گردد. این موزائیک‌ها تصویر مریم مقدس را نشان می‌دهند که روی یک صندلی سلطنتی بدون پشت نشسته است. در انتهای شرقی کلیسا نیز موزائیک‌هایی وجود دارد که به نوع خود قابل توجه هستند. این موزائیک‌ها که در سال ۸۷۶ کار شده‌اند تصویر مریم مقدس و کودکش را نشان می‌دهند. از دیگر موزائیک‌های مهمی که در ایاصوفیه وجود دارد باید به موزائیک‌های الکساندر، موزائیک‌های ملکه زوئی، موزائیک‌های کامننوس، موزائیک‌های دیزیز و موزائیک‌های فضای سنگ فرش شمالی اشاره کرد.

    شاید برایتان جالب باشد که بدانید بخش زیادی از این موزائیک‌ها در دهه ۱۹۳۰ توسط موسسه‌ای به رهبری توماس وایت مو کشف و تمیز شدند. مشکل اساسی که ترمیم کنندگان دارند این است که بتوانند پلی بین فرهنگ مسحیت و اسلام به وجود آوردند تا تصاویر کشف شده روی موزائیک‌ها توهین به هیچ گروهی به شمار نرود.

کلام آخر

    در مطلب مسجد ایاصوفیه هر آنچه را که لازم بود درباره تاریخ، معماری و دیگر نکات مهم این جاذبه گردشگری بدان بیان کردیم. ابتدا به معرفی این مسجد پرداختیم و سپس درباره تاریخ و معماری آن حرف زدیم. این مطلب مختصری از تاریخ این مسجد را بیان کرد. بنابراین کسانی که برای دانستن تاریخ پر فراز و نشیب این جاذبه گردشگری کنجکاو هستند می‌توانند بیشتر درباره آن تحقیق کنند.

    در حال حاضر مسجد ایاصوفیه به عنوان یکی از مساجد مهم ترکیه و همچنین یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استانبول سالانه گردشگران زیادی را به سوی خود جذب می‌کند. اگر نکته دیگری درباره این مسجد وجود دارد که در این نوشته بدان اشاره نشد، آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده کنید.