دره کال جنی

دره کال جنی کجاست؟

    دره کال جنی دیواره‌های بلند و پرشیبی دارد و در همه جایش نقش و نگارهایی جالب خودنمایی می کنند. همه این دیواره‌های عجیب و غریب را باید حاصل فرسایش آبی و بادی در طی هزاران سال دانست. این پدیده‌های طبیعی امروزه حیرت هر بیننده‌ای را بر می‌انگیزند. این دره را باید از جاذبه های گردشگری استان خراسان جنوبی و طبس دانست.

    شاید برایتان جالب باشد که بدانید در این دره وزش نسیمی خنک با گرمای ذاتی منطقه عجین شده و بهشتی خوش آب و هوا را در این منطقه خصوصا در فصول سرد سال به وجود آورده است. نام این پدیده طبیعی منحصر به فرد از سال ۱۳۹۶ با شماره ۳۵۰ در فهرست آثار طبیعی ملی ایران قرار دارد و با نام دره جنی نیز شناخته می‌شود.

دلیل نام گذاری کال جنی

    این اسم رمزی داستان تقریبا ترسناکی برای خودش دارد؛ کال جنی از دو بخش کال + جنی تشکیل شده است.کال به دره یا مسیر ایجاد شده به وسیله سیلاب‌ها و جریان آب گفته می‌شود به خاطر شکل ظاهری خاص دره و با وزش باد، باعث تولید صداهای ترسناک و عجیبی می‌شود که به همین دلیل در گذشته مردم بر این باور بودند که موجودات دیگری در این دره هستند. ساکنان روستاهای اطراف این محل را ترسناک و محل حضور جن‌ها می‌دانسته‌اند و  بخش دوم نام را به آن اضافه کرده‌اند.

آغاز و پایان کال جنی

    کال جنی یک کال اصلی دارد و کال‌های فرعی نیز در آن دیده می‌شود. کال اصلی از نخلستان آغاز شده و در نهایت به روستای ازمیغان می‌رسد. آبی که در کال اصلی جریان دارد، از چشمه ازمیغان تامین می‌شود و بر سر راهش گیاهان را هم آبیاری می‌کند. همین آب، جلوه‌ای متفاوتی را در این دره ایجاد کرده و بر جذابیت‌های آن افزوده است. این آب در ادامه مسیرش به کانالی وارد می‌شود که به یک قنات می‌رسد و در اینجا کال را ترک می‌نماید. از همینجا می‌توانید حفره‌های دیواره را که به گبر مشهورند ببینید.

چیزهایی که در کال جنی خواهید دید

    داخل کال جنی را باید جایی دانست که گردشگران را برای ساعاتی از زندگی زومره‌شان دور می‌کند و به گشت و گذاری جالب دعوت می‌نماید. زمانی که وارد این دنیای متفاوت می‌شوید، چنین چیزهایی را می‌بینید:

احاطه شدن با نقش و نگارها 

    زمانی که به این دره می‌رسید، اولین چیزی که توجه شما را جلب می‌کند نقش و نگارهایی روی دیواره های بلند است که انگار با شما صحبت می‌کنند. دلیل به وجود آمدن این دره، هزاران سال و در اثر فرسایش و حضور سیلاب به وجود آمده است. افسانه‌های وجود دارد که در گذشته که از این منطقه رودخانه‌ای خروشان از اینجا گذر می‌کرده است!

    این دره عمیق گاهی شکل U به خود می‌گیرد و در جایی دیگر مانند V به نظر می‌رسد. بالای سرت را که نگاه کنی تنها ذره‌ای از آسمان را در فاصله دو دیواره بلند می‌بینی و در جاهایی به دلیل نزدیک شدن دو دیواره به یکدیگر از این تصویر هم خبری نیست.

دودکش ها و تنورهای خیالی

    در دره کال جنی شماری غارهای فرسایشی طبیعی، دودکش‌ها و تنورهای جن وجود دارد که باید آنها را بخشی از طبیعت این منطقه دانست. تمام این موارد به دلیل که فرسایش آبی و بادی در دیوارهای رودخانه شکل گرفته‌اند. دودکش‌ها و تنوره‌های جن اشکالی از این فرسایش هستند که به نظر می‌رسد نام دره‌ را هم ار روی همین‌ها انتخاب کرده باشند.

    دودکش‌های جن به ستون‌های فرسایشی گفته می‌شود که حاصل فرسایش آبی در دیواره رودخانه هستند. تنورهای جن هم استوانه‌های تو خالی هستند که در اثر ورود جریان آب سطحی به داخل دره و فرسایش شدید در داخل رسوبات آبرفتی دیواره به وجود آمده‌اند. از آنجا که کسی در گذشته از علت طبیعی ایجاد شدن این اشکال خبر نداشت، آنها را به جن‌ها نسبت دادند و نام دودکش و تنور جن را بر آنها گذاشتند.

جریان آب در بیابان

    اگر چه دره کال جنی در دل بیایان طبی قرار دارد اما کمی که در آن بگردید خواهید فهمید که کاملا با منطقه بیابانی طبس فرق دارد. یکی از فرق‌های اصلی دره کال جنی با سایر نقاط بیابان طبس است است که آب در آن عنصری کمیاب نیست و در جای جای دره مشاهده می شود. آبشارهای کوچکی در اینجا هستند که محلی‌ها به آنها شُلَن می‌گویند.

    در دره حوضچه‌هایی وجود دارد که عمقشان به 1.5 متر هم می‌رسد. این حوضچه‌ها را باید محل‌های مناسبی برای آب تنی کردن دانست. در این منطقه یک تونل ساخته شده که آب را به درون قنات هدایت می‌کند. همانطور که گفته شد فرسایش در این دره به اوج خود رسیده است. کف آن نقوش و برجستگی‌هایی خواهید دید که همگی حاصل فرسایش هستند. از اینجا به بعد و با قطع شدن آب با سرزمین بی‌آب و علفی رو به رو می‌شویم.

نشانه‌های تمدن در کال جنی

     بعد از طی کردن مسیر و عبور از  گودال‌های آب، تقریبا هیچ چیز غیرعادی به نظر نمی‌رسد تا قبل از اینکه متوجه حفره‌های داخل دیواره‌ها می‌شوید؛ حفره‌هایی که  با دیدن آنها باعث به وجود آمدن سوال‌ها و ابهاماتی در ذهن شما می‌شود. شاید بهترین توجیهی که به ذهنمان می‌رسد این است که این حفره‌ها هم حاصل دستان طبیعت هستند و در اثر فرسایش به وجود آمده اند؛ ولی این پایان ماجرا نیست و هنوز ادامه دارد.

     کمی که جلوتر می‌رویم در ارتفاع دو متری از سطح زمین چاهی دیده می‌شود که می‌توان به داخل آن رفت. اگر جسور باشید و خود را به داخل آن برسانید و با استفاده از جای دست‌ها و حفره‌هایی که در بدنه قرار دارد حدود 7 تا 8 متر پایین بروید تا دنیایی دیگر قرار گیرید و حیرت را در وجودتان شعله‌ورکنید. چیزی که بیش رویتان قرار می‌گیرد باورکردنی نیست. شما در تالارهایی خود را پیدا خواهید کرد که دو طرفش دالان دیده می‌شود. هر کدام از این دالان‌ها به اتاق‌هایی می‌رسند. همه چیز در اینجا شبیه به یک خواب مبهم و هیجان‌انگیز است.

     اگر به دیوارها دقت کنید، رویشان خطوطی دیده می‌شود که به نظر می‌رسد رد شیشه باشند. سوالی که مطرح می‌شود این است که چه کسی یا کسانی چنین چیزهایی که در این منطقه و در این چاه شگفت‌انگیز خلق کرده است؟ کافی است کمی جلوتر بروید تا تکرار دوباره حفره‌ها را ببینید. حالا دیگر خبری از چاه و ورودی آن نیست به طوری که انگار فرسایش‌های طبیعی این منطقه همه آثار و نشانه‌ها را از بین برده باشد. اما اگر کنجکاو باشید، با چنین چیزهایی قانع نخواهید شد.

     در سال 1380 یک مربی صخره‌نوردی راهی کال جنی شد تا پاسخ سوالاتش را بیابد. او موفق شد به داخل دیواره‌های دره دست یابد و یک دالان، تالار و اتاقکی مشابه همان چیزی بالاتر درباره‌اش حرف زدیم را کشف نماید. در این حفره‌ها یک حلقه چاه عمیق هم وجود دارد که برای دسترسی به آب کنده شده اما در حال حاضر انتهای این چاه، راه ورودی به فضاهای داخلی محسوب می‌شود.

واقعیت این حفره‌ها چیست؟ 

     احتمال می‌رود این تونل‌ها و حفره‌ها محل سکنی و چله‌نشینی زرتشتیان و یکتاپرستان بوده باشد که به گبر معروف هستند و با معماری دست کند ساخته شده‌اند. بررسی‌ها نیز زمان ساخت آنها را به زمان ساسانیان و پس از حمله اعراب به ایران نسبت می‌دهد. جالب‌ترین قسمت این حفره‌ها و تونل‌ها شباهت بسیار و مرتبط بودن آنها به یکدیگر است.

تفریحات کال جنی

     حتما تا اینجای مطلب به این نتیجه رسیده‌اید که کال جنی جای مناسبی برای تفریح نیست اما این تصور اشتباهی است زیرا در این منطقه گزینه‌هایی برای تفریح وجود دارد. این گزینه‌ها به شرح زیر هستند:

• پیمایش دره: اگر اهل طبیعت‌گردی و دره پیمایی هستید، این فرصت مناسبی برای شما محسوب می‌شود شما می‌توانید با کمی پیاده‌روی همه دره کال جنی را ببینید و هر لحظه با یک تصویر تازه رو به رو شوید. در این دره‌پیمایی پوشیدن کفش مناسب فراموشتان نشود.
• در پیمایش دره کال جنی می‌توانید رشته کوه شتری و سازندهای آهکی ژوراسیک را ببینید. همچنین امکان دیدن فسیل‌های دوکفه‌ای و شناخت گسل‌ها و لایه‌های چین خورده وجود دارد. در ادامه این پیمایش بستر حفر شده توسط رودخانه و مشاهده آثار فرسایش هم نصیبتان خواهد شد.
• آب بازی: آب جریان یافته در کال جنی فرصت کمی شیطنت و آب بازی را به شما می‌دهد. اگر همراهان‌تان دوست دارند این تفریح را امتحان کنند، دسته جمعی به کودکی‌های‌تان باز گردید و شادی را برای خود به ارمغان آورید.
• عکاسی: تصاویر بهترین یادگاری‌هایی هستند که از سفر برایتان به جا می‌مانند. اگر عکاس حرفه‌ای هم نیستید از خیر کال جنی نگذرید و حتی با موبایل هم که شده چند عکس را از این جاذبه شگفت‌انگیز ثبت کنید.
• تماشای طبیعت اطراف: پایتان را که از دره بیرون بگذارید یک نخلستان بزرگ پیش چشمتان نمایان خواهد شد. نخلستانی که به این بیابان زندگی بخشیده است. این را فقط باید یکی از زیبایی‌های طبیعت اطراف کال جنی دانست که خواه ناخواه از کنارش عبور خواهید کرد و می‌توانید به تماشا بنشینید.

بهترین زمان بازدید از دره کال جنی

     منطقه‌ای که کال جنی در آن قرار گرفته دارای آب و هوای گرم، خشک و کویری است. دما در تابستان به ۴۹  می‌رسد و زمستان‌ها هم تا ۵- درجه سانتیگراد کاهش می‌یابد. اینجا در بیشتر ماه‌های سال خشک و کم باران است و تنها در فصل زمستان و ابتدای فصل بهار کمی باران را می‌توان در آن مشاهده کرد. ناهمسانی دمای زیاد تابستان و زمستان و نیز روز و شب از ویژگی‌های منطقه به شمار می‌رود. با تمام این اوصاف بهترین زمان برای بازدید از دره کال جنی را باید پاییز دانست؛ اما طبیعت این منطقه در همه فصل‌ها زیبایی‌ها و جلوه‌های مخصوص به خودش را دارد.

• بهار: در ابتدای بهار هنوز هوا آن قدر رو به گرمی نرفته است که نتوان گرمای دره کال جنی را تحمل کرد. بنابراین در این زمان هم می‌توانید بار سفر به این منطقه را ببندید.
• تابستان: با نزدیک شدن بهار به روزهای آخرش، گرمای هوا در منطقه افزایش می یابد و ممکن است در فصل تابستان، آب و هوای این مقصد برای تان چندان جالب نباشد.
• پاییز: بهترین فصل برای کویرگردی است؛ زمانی که می‌توان گرمای ملایم خورشید را حس کرد و به راحتی به گردش پرداخت.
• زمستان: زمستان هم می‌تواند فصل خوبی برای دیدن کال جنی باشد به شرطی که برای شبتان یک جای گرم و نرم را رزرو کرده باشید و اسیر سرمای کویر نشوید.

امکانات دره کال جنی

     کال جنی را باید یک جاذبه در قلب طبیعت دانست که تا حدودی بکر بودنش را حفظ کرده است. بنابراین نمی‌توان توقع داشت که امکانات زیادی در احتیار گردشگران قرار دهد. تنها می‌توانید بر روی امکانات محدود روستاهای اطراف مثل ازمیغان و فشاه و ... حساب باز کنید. بنابراین بهتر است چیزهایی که لازم دارید را همراه خود ببرید.

اقامت در بازدید از دره کال جنی

     دره کال جنی دارای امکانات اقامتی نیست اما می‌توانید در آن کمپ کنید. بنابراین اگر دوست دارید شب را در این دره مرموز بمانید وسایل کمک را همراه با خود ببرید. اگر از تجربه کافی درباره کمپ برخوردار نیستید؛ شاید بهتر باشد از راهنمای محلی کمک بگیرید. حیف است که تا دره کال جنی بروید و یک شب زیر سقف آسمان پر ستاره نخوابید. در صورتی که تمایل به چادر زدن ندارید می‌توانید به سراغ اقامتگاه‌های بومگردی که در روستای ازمیغان قرار دارد بروید و شب را در آنجا بمانید. همچنین هتل‌های لوکس‌تری هم در شهر طبس وجود دارد که برای اقامت گزینه خوبی هستند.

راه دسترسی

•      آدرس: استان خراسان جنوبی، جاده طبس به بشرویه، دوراهی استخرِ شاعر، روستای فشاه

     از چند راه می‌توانید به کال جنی برسید:

1.  راه آسفالته طبس به عشق آباد را به سمت شمال بروید. پس از طی کردن ۲۰ کیلومتر به یک آبراهه خواهید رسید که در آن رودخانه ازمیغان پس از بیرون آمدن از کال جنی رسوبات خود را در بستر دشت باقی می‌گذارد و به مسیر خود ادامه می‌دهد. حدود پنج کیلومتر مسیر آبراهه را به سمت شمال ادامه دهید. پس از عبور از چند پیچ به قسمت‌های عمیق و تنگ دره خواهید رسید.
2. در ۲۶ کیلومتری شمال طبس از جاده اصلی جدا و وارد مسیر روستای ازمیغان شوید ۹ کیلومتر را که طی کردید، به مدخل دره رودخانه ازمیغان خواهید رسید و از اینجا باید سه کیلومتر دیگر بروید تا به قسمت‌های تنگ کال جنی برسید.
3. به سوی شهرستان طبس بروید و از طریق جاده طبس به بشرویه از آن خارج شوید. بعد از جاده آسفالته در دوراهی استخر شاعر وارد جاده خاکی صاف و بدون پیچ و خمی می‌شوید که به روستای زیبای فشاه می‌رسد.

     تنها ساکنین این روستا خانواده خادم امامزاده حسین بن جعفر صادق (علیه السلام) هستند که می‌توانند شما را در این مسیر راهنمایی کنند. این روستا ابتدای دره محسوب می‌شود و شما از همینجا می‌توانید وارد کال جنی شوید.

دیدنی‌های اطراف

     در سفر به کال جنی می‌توانید بازدید از این جاذبه‌ها را نیز در برنامه‌تان بگنجانید. با وجود آنکه ممکن است فاصله این دیدنی‌ها با کال جنی کم نباشد می‌توانید برنامه‌ای متفاوت برای خود بریزید و طی چند روز از آنها بازدید کنید.

• روستای ازمیغان | 13.2 کیلومتر
• باغ گلشن طبس | 27 کیلومتر
• چشمه آبگرم مرتضی علی | 57.3 کیلومتر
• روستای اصفهک | 70 کیلومتر
• سد تاریخی کریت | 86.7 کیلومتر

کال جنی چگونه به وجود آمده است؟

     عوامل زیادی دست در دست یکدیگر داده‌اند تا کال جنی شکل بگیرد؛ بستر نرم فرسا (قابل فرسایش)، شیب زیاد طولی رودخانه، باران‌های فصلی و فراخاست (حرکت یک ساختار به سمت بالا) دایمی منطقه این پدیده را در سالیان طولانی به وجود آورده‌اند. رودخانه ازمیغان به زمین‌های آبرفتی وارد شده و بستر خود را گود کرده است. در طول مسیر رود پیچ و خم‌هایی دیده می‌شود که دلیلش مقاومت سنگ‌هاست. این رودخانه به مرور زمان راهش را در عمق یک تنگه خودساخته ادامه می‌دهد و نهایتا به دشت طبس می‌رسد. تنگه‌ای که از آن حرف زده شد، همان کال جنسی است.

     بنابراین عامل اصلی ایجاد دره کال جنی را باید رودخانه ازمیغان دانست. سرچشمه این رودخانه کوه‌های شتری است که در شمال طبس و قرار گرفته‌اند. رود در ابتدا بسیار کم آب است اماپس از اینکه به دیگر آبراهه‌های سرازیر شده از کوه می‌رسد، بیشتر می‌شود و در نهایت در دره ازمیغان پرآب می‌شود و به سمت دشت طبس حرکت می‌کند.

     امروزه سدی در بالادست روستای ازمیغان ساخته‌اند که آب رودخانه را در آن جمع کرده و برای مصارف کشاورزی استفاده می‌نمایند. یک رودخانه خشک هم پایین این سد وجود دارد که اگر بارندگی شود کمی در آب در آن جریان پیدا می‌کند. رودخانه در غرب روستا به سک دره به شکل V وارد می‌شود و در این محدوده این لایه‌ها قرار دارند:

    لایه پروده (تشکیل شده از سنگ آهک و سنگ کنگلومرا یا سنگ جوش) و لایه اسفندیار (تشکیل شده از سنگ آهک پکتن دار (روشن و نازک لایه)، ماسه سنگ، سنگ رسوبی شیل و مارن). قدمت این لایه‌ها به دوره ژوراسیک باز می‌گردد. ژوراسیک یکی از دوره‌های زمین‌شناسی است که به ۱۹۹٫۶-۱۴۵٫۵ میلیون سال پیش مربوط می‌شود.

     در این بخش همچنین کوه‌های شتری هم وجود دارند که تحت تاثیر پایانه شمالی گسل نایبند هستند. در این منطقه کسل‌های فراوانی وجود دارد که گسل ازمیغان در محل دیواره سد را باید یکی از آنها دانست. گسل بهارستان هم در محل اتصال کوه به دشت شکل گرفته است و رسوبات آبرفتی‌اش به شمت دست امتداد پیدا کرده‌اند. از این نقطه به پایین، رودخانه در عمق زیاد و پیچ و خم‌های متعدد ادامه پیدا می‌کند. اینجا همان جایی است که به آن دره کال جنی می‌گویند.

کلام آخر

     در مطلب دره کال جنی، هر آنچه را که لازم بود درباره این جاذبه طبیعی شگفت‌انگیز در طبس بدانید بیان کردیم. ابتدا به معرفی آن پرداختیم و سپس نحوه شکل‌گیری، مسیر دسترسی و جاذبه‌ها و تفریحاتش را بررسی نمودیم. اگر نکته دیگری در این مورد وجود دارد که در این نوشته بدان اشاره نشد و یا اگر تجربه بازدید از دره کال جنی را دارید؛ حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید تا دیگران هم بتوانند از تجربیات شما استفاده کنند. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و از خواندن آن لذت ببرید.