استان مرکزی: راهنمای جامع و بررسی کامل
راهنمای جامع سفر به استان مرکزی
استان مرکزی که آن را به نام پایتخت صنعتی ایران نیز می‌شناسند، یکی از استان‌هایی است که در مرکز ایران قرار گرفته و شهر اراک نیز به عنوان پایخت آن شناخته می‌شود. جالب است بدانید در زمان‌های بسیار قدیم این منطقه عراق نام داشت و بعدها که پای اعراب به ایران باز شد، به آن عراق عجم گفتند. البته عراق عجم نه تنها استان مرکزی امروز را شامل می‌شد بلکه بسیاری دیگر از استان‌های همجوار آن را نیز در برمی‌گرفت. استان مرکزی از شمال شرقی با استان تهران و از جنوب نیز با استان لرستان و استان اصفهان همسایه است. این استان دارای 12 شهرستان، 23 بخش، 32 شهر، 66 دهستان و شمار زیادی آبادی با سکنه و خالی از سکنه است. اراک، ساوه، محلات و خمین را باید مهم‌‌ترین شهرهای استان مرکزی دانست.
استان مرکزی در فاصله کمی با پایتخت قرار دارد و این مساله بر اهمیت آن افزوده است. همچنین وجود شمار زیادی کارخانه‌های صنعتی در این منطقه آن را به قطب صنعت کشور بدل کرده. اما این صنعتی بودن بدین معنا نیست که استان مرکزی هیچگونه جاذبه گردشگری ای برای بازدید ندارد. این استان نیز مانند بسیاری از مناطق دیگر ایران دارای جاذبه‌های تاریخی و طبیعی است که در ادامه به معرفی آنها خواهیم پرداخت.
در مطلب راهنمای جامع سفر به استان مرکزی قصد داریم شما را با سیر تا پیاز این استان آشنا کنیم. ابتدا درباره پیشینه این استان حرف خواهیم زد. سپس گریزی به فرهنگ و جغرافیای آن میزنیم و در نهایت نیز به معرفی جاذبه‌های گردشگری این استان خواهیم پرداخت. اگر شما هم علاقمند به کسب این اطلاعات هستید، با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
پیشینه استان مرکزی
استان مرکزی پیشینه دور و درازی دارد. در زمان مادها این منطقه نیز بخشی از ماد بزرگ بود. ایلات جبال و عراق عجم نیز نام‌های دیگری بود که این سرزمین را با آن می‌شناختند. در زمان هخامنشیان استان مرکزی یک قسمت از ساتراپ دهم بود، در زمان اشکانیان هم جزو ولایت ماد بزرگ به حساب می‌آمد. در زمان ساسانیان اما این منطقه در کوست خوریزان قرار داشت. نام عراق عجم را در دوران سلجوقیان بر این دیار گذاشتند تا هنگام تلفط با عراق اعراب اشتباه گرفته نشود.
از قاجاریه تا 1316 استان مرکزی بخشی از استان یکم به مرکزیت شهر رشت بود و در طی تقسیمات کشوری جدید در سال 1326 اراک و دیگر شهرهای استان در گروهی قرار گرفت که مرکز آن تهران بود. در سال 1356 ابتدا مرکز استان مرکزی قدیم (تهران) به اراک منتقل شد و کمی بعد به دلیل مشکلات فراوان استان مرکزی و استان تهران از هم جدا شدند. به نظر می‌رسد شهر اراک به دستور فتحعلی شاه قاجار و به دست یوسف خان گرجی ساخته شده است. هدف اصلی برای ساخت این شهر، ایجاد یک مرکز نظامی برای حفظ امنیت منطقه بوده است. در این استان شهرهایی مثل ساوه، آستانه، آشتیان، تفرش و نیمور از قدمت بسیار بیشتری نسبت به شهر اراک برخوردار هستند.
درباره فرهنگ استان مرکزی
اگر بخواهیم بخش فرهنگ را با زبان و گویش شروع کنیم، باید بگوییم مردم استان مرکزی زبان‌ها و گویش‌های مختلفی دارند، برای مثال مردم دلیجان به زبان راجی حرف می‌زنند ، برخی دیگر از مردم استان از زبان فارسی در گویش خود استفاده می‌کنند و استفاده از زبان‌های دیگری مانند لری، لکی و وفسی نیز در این منطقه رایج است. البته شهرها و روستاهایی هم در این استان وجود دارند که زبان رایج‌شان ترکی آذربایجانی و تاتی است.
بسیاری از مشاهیر مذهبی و علمی کشور در استان مرکزی دیده به جهان گشوده‌اند که از میان آنها می‌توان به آیت الله خمینی، آیت الله اراکی، ملا احمد نراقی، عبدالله دوامی، عبدالله مهاجرانی، ادیب الممالک، عبدالله مستوفی، امیر کبیر و ... اشاره کرد. درباره مراسمات محلی استان نیز از میان مهم‌‌ترین آنها می‌توان به جشن بیلگردانی با قدمتی دو هزار ساله اشاره کرد. این مراسم حتی به عنوان یک اثر ملی ثبت شده است.
غذاهای محلی استان مرکزی که بخش مهمی از فرهنگ این منطقه را تشکیل می‌دهند عبارتند از: آبگوشت دودار، آش ترخینه با شکمبه، کباب ته تالی، شفته اراکی، خورشت فسنجان و کشک، پتله پلو، رشته پلو، گوشتابه اراک، آش خیار و ... از میان صنایع دستی این استان نیز می‌توان به قالی‌بافی، جاجیم‌بافی، رودوزی‌های سنتی، گیوه‌باقی، کنده کاری روی چوب، مسگری، سفیدگری و ... اشاره کرد.
جغرافیای استان مرکزی
آب و هوای استان مرکزی را می‌توان یک آب و هوای متنوع دانست زیرا وجود کوه‌های مرتفع، نزدیکی به دریاچه نمک و تلاقی دو رشته کوه زاگرس و البرز شرایط آب و هوایی متفاوتی را در این استان پدید آورده است. در واقع آب و هوای نیمه بیابانی، معتدل کوهستانی و سرد کوهستانی در این استان وجود دارد و بنابراین بهترین زمان سفر به استان مرکزی را نمی‌توان به یک فصل محدود کرد. دشت‌های حاصل‌خیزی مانند دشت فراهان، شازند، ساوه و زرند در این استان وجود دارد. همچنین دریاچه‌هایی که در مرکزی قرار دارند عبارتند از: قاسمآباد، خورهه و میقان.
استان مرکزی درحال حاضر 2.4 میلیارد متر مکعب آب از طریق رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌هایش تامین می‌کند. 50 درصد از این حجم آب برای مصارف کشاورزی صرف می‌شود. این استان از نظر دارا بودن جنگل‌های طبیعی بسیار فقیر است به گونه‌ای که باید میزان جنگل‌های موجود در مرکزی را 16 برابر کمتر از سرانه جنگل‌های کل ایران دانست. در هر صورت چهار ذخیره‌گاه جنگلی در این استان وجود دارد که شامل ذخیره‌گاه بلوط و سماق در شازند، بنه در تفرش و خونیار در ساوه می‌شود. اما بخش زیادی از پوشش گیاهی در این استان مراتع با گیاهان بوتهای هستند که 66 درصد را شامل می‌شوند. در استان مرکزی حدود 335 گونه جانوری زندگی می‌کنند که 205 نوع آن پرنده، 54 گونه خزنده، 4 گونه دوزیست و 9 نوع آن ماهی هستند.
جاذبه‌های گردشگری استان مرکزی
تا اینجای مطلب راهنمای جامع سفر به استان مرکزی اطلاعاتی درباره جغرافیا، تاریخ و فرهنگ این استان را به دست آوردیم. حالا وقت آن رسیده که به معرفی جاذبه‌های گردشگری استان مرکزی بپردازیم. طبق روال معمول ابتدا درباره آن دسته از جاذبه‌هایی حرف خواهیم زد که در فهرست جهانی یا ملی ثبت شده‌اند و سپس به معرفی دیگر جاذبه‌ها پرداخته خواهد شد. در ادامه با ما همراه باشید.
قنات ابراهیم آباد
- ثبت در میراث جهانی یونسکو: سال 2016
- ثبت در فهرست آثار ملی: سال 1393
ابراهیم آباد یک رشته قنات در روستایی به همین نام از توابع دهستان مشک آباد است. قدمت این قنات به قرون ششم و هفتم هجری باز می‌گردد. این قنات 11 کیلومتر طول دارد و آب مورد نیاز برای کشاورزی روستا از طریق آن تامین می‌شود. قنات ابراهیم آباد دو رشته اصلی و دو رشته فرعی دارد که شاخه اصلی 311 چاه و شاخه فرعی 15 و 22 حلقه چاه دارد. قنات ابراهیم آباد به عنوان یکی از قنات‌های یازدهگانه ثبت شده در میراث جهانی یونسکو دارای ویژگی‌های معماری منحصر به فرد و قدمت تاریخی است.
مسجد جامع ساوه
- ثبت در فهرست آثار ملی: 15 دی 1310
یکی از جاذبه‌هایی که حتما در طول سفر به استان مرکزی باید از آن دیدن نمایید، مسجد جامع ساوه است. این مسجد که در جنوبی‌‌ترین نقطه شهر ساوه قرار دارد، از خشت و گل ساخته شده و در آن کتیبه‌هایی از قرن چهارم هجری وجود دارد که براساس آنها قدمت این مسجد را مربوط به هزار سال پیش تخمین زده‌اند. در طول تاریخ تغییرات زیادی بر روی بنای این مسجد انجام شده است. برای مثال یک بار در زمان مغول آسیب‌های زیادی به مسجد جامع وارد شد که بعدها آن را تعمیر کردند. مسجد جامع دارای شبستان‌ها و دهلیزهای آجری زیبا است که آنها را مربوط به دوره سلجوقیان می‌دانند.
بازار نراق
- ثبت در فهرست آثار ملی: 22 آبان 1362
یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی استان مرکزی که در فهرست آثار ملی نیز ثبت شده است، بازار نراق نام دارد. این بازار که ساخت آن مربوط به دوره حکومت قاجارها است، در نراق، 15 کیلومتری شهر دلیجان قرار دارد. بیشترین مصالحی که در ساخت این بازار سرپوشیده استفاده شده، آجر است و در معماری آن تیمچه‌ها، حجره‌ها و سقف‌های گنبدی شکل دیده می‌شوند. درب همه حجره‌ها از جنس چوب است که با هنرمندی تمام روی آنها کنده‌کاری کرده‌اند. بازار نراق را باید یکی از زیباترین بازارهای تاریخی ایران دانست.
کلیسای مسروپ مقدس
- ثبت در فهرست آثار ملی: 25 اسفند 1379
کلیسای مسروپ مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان اراک قرار دارد. این کلیسا که ارامنه آن را با سرمایه خود ساخته‌اند از بخش‌های مدرسه، منزل کشیش، تالار اجتماعات و کلیسا تشکیل شده است. ساختمان اصلی هم از سه بخش محراب، مردمنشین و دو اتاق کنار محراب تشکیل شده است. کلیسای مسروپ همچنین نورگیرهای متعددی دارد که جلوه زیبایی به آن داده است. از دیگر ویژگی‌های این بنا می‌توان به سقفی با چهارستون و برج ناقوس خانه اشاره کرد.
روستای هزاوه
هزاوه یکی از روستاهای استان مرکزی است که به عنوان یک جاذبه گردشگری می‌توان از آن یاد کرد. بافت این روستا کوهستانی است و آب و هوای فوق‌العاده‌ای دارد. با توجه به سفال‌هایی که در این روستا پیدا شده، قدمت آن را به قرن پنجم هجری نسبت داد. البته مقبره شاهزاده احمد هم در این روستا وجود دارد کپه قدمت آن به دوره ایلخانیان می‌رسد. اگر گذرتان به روستای تاریخی هزاوه افتاد حتما از مقبره شاهزاده احمد، درخت سرو کهنسال، حمام قدیمی روستا و مسجد شبستاندار نیز دیدن کنید.
آب گرم محلات
یکی از جاذبه‌های طبیعی استان مرکزی که سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند ، آب گرم محلات است. این جاذبه علاوه بر زیبایی به دلیل خواص درمانی که دارد، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. اگرچه شهرت چشمه آب گرم محلات به اندازه چشمه‌های آب گرم سرعین نیست اما به دلیل قرار گرفتن در مرکز ایران و نزدیکی به استان‌های اصفهان و تهران، طرفداران مخصوص به خود را دارد. جالب است بدانید برخی معتقدند از زمان تاریخ باستان مردم از آب گرم محلات استفاده می‌کرده‌اند. آب این چشمه برای بیماری‌هایی همچون بیماری‌های کبدی، کلیوی، گوارش، صفراوی، رماتیسم و پوکی استخوان مفید است.
تالاب میقان
یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی استان مرکزی تالاب میقان است. که در 8 کیلومتری اراک، جنوب غربی داوودآباد قرار دارد. اگر بارندگی استان در طول سال مناسب باشد. تالاب هم دارای آب قابل توجهی است اما اگر کم آبادی دچار استان شود، تالاب میقان هم به شکل کویری در می‌آید. به جز بارش جوی، رودخانه‌های فراهان، قره کهریز و شهراب نیز از منابع اصلی تامین آب این تالاب به شمار می‌روند. این تالاب با 25 هزار هکتار دریاچه و 3 جزیره وسط خود دارد. همچنین میقان را باید یکی از زیستگاه‌های مهم پرندگان در استان مرکزی دانست. شمار زیادی درنا در این منطقه زندگی می‌کنند. تالاب میقان را همچنین باید یکی از ذخیره‌گاه‌های مهم گیاهان شورپسند در ایران دانست.
بام استان مرکزی
استان صنعتی ایران که شاید به دلیل مشهورت از این جهت کمتر به طبیعت بکر و فوق‌العاده آن توجه شده است، این استان با دارا بودن یکی از زیباترین دیواره‌های طبیعی سنگنوردی ایران به نام لجور سالانه سنگنوردان بسیاری را به خود جذب می‌کند، اما درباره بام آن بخواهیم سخن بگویم باید بدانید بام این استان قله دومیر با ارتفاع 3550 متر است که در مرز مشترک بین استان مرکزی و اصفهان قرار دارد، و هر ساله دنبال کنندگان پروژه سیمرغ به این کوه عزیمت کرده و آن را صعود می‌کنند. اگر مایل هستید بیشتر درباره قله دومیر بدانید با دکوول همراه باشید.
کلام آخر
در مطلب راهنمای جامع سفر به استان مرکزی اطلاعات زیادی درباره این استان به دست آوردیم. درباره تاریخ، فرهنگ و جغرافیای آن خواندیم و فهمیدیم بهترین زمان سفر به استان مرکزی چه فصلی است. در ادامه با برخی از جاذبه های گردشگری استان آشنا شدیم اما به مجال این را نیافتیم که همه جاذبه‌ها را در این لیست قرار دهیم. از دیگر جاذبه‌های گردشگری استان مرکزی می‌توان به سراب عباس آباد، یخچال نیم ور، غار چال نخجیر، کاروانسرای دودهک، قلعه دختر، حمام مصطفوی، بازار اراک و ... اشاره کرد. بازدید از این جاذبه‌ها نیز خالی از لطف نیست و سفرتان به استان مرکزی را جذاب‌‌تر خواهد کرد.
در طول سفر به استان مرکزی چشیدن طعم غذاهای خوشمزه و خاص این استان را فراموش نکنید. همچنین اگر قصد تهیه سوغات و یادگاری از سفرتان به این منطقه را دارید، بهتر است این سوغات را از میان صنایع دستی مردم استان مرکزی انتخاب نمایید. با این روش هم هنر این مردم خونگرم و دوست داشتنی را به دیگر مناطق ایران و جهان گسترش می‌دهید و هم از اقتصاد بومی آنها حمایت میکنید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد.
عضویـــت در خبـــرنامه
تمامی حقوق برای هلدینگ دکووِل محفوظ می‌باشد.
