تالاب میقان

تالاب میقان کجاست؟

    در پاسخ به این سوال که تالاب میقان کجاست باید گفت، این جاذبه طبیعی در استان مرکزی، 15 کیلومتری شهر اراک و در جنوب شهر داوودآباد قرار دارد. به عبارت دیگر این تالاب در مجاورت با روستاهای راهزان، ده نمک و میقان قرار گرفته است. این تالاب با ارتفاع 1700 متر از سطح دریا، آب خود را از طریق بارش‌های جوی و آب رودخانه‌های قره کهریزک، شهراب و فراهان و همچنین پساب تصویه فاصلاب اراک تامین می‌کند.

    تالاب میقان حدود 25 هزار هکتار وسعت دارد و سه جزیره را می‌توانید در وسط آن ببینید. قدمت این تالاب از نظر دیرینه شناسی به دوره پالئوسن باز می‌گردد و به نظر می‌رسد به دلیل حرکت صفحه‌های تکتونیکی ایجاد شده است. جدا از ارزش گردشگری این تالاب از نظر زیست گیاهی و جانوری منحصر به فردش هم ارزش زیادی دارد. درواقع تالاب میقان را باید یکی از ده تالاب مهم در ایران دانست که دارای حیات وحش متنوع و طبیعت کویری است.

    در گذشته این تالاب را به نام نمکزار فراهان می‌شناختند اما بعدها نام آن را به میقان، به معنای خوش باور تغییر دادند. یکی از دلایلی که این نام را روی تالاب گذاشتند این است که در این تالاب آب بسیار زیاد تبخیر می‌شود. درواقع میقان یک تالاب کویری است اما نسبت به کویری بودنش آب بسیار زیادی دارد. البته سال‌های خشکسالی و کم باران را باید از این مساله فاکتور گرفت زیرا در این ایام سطح تالاب خشک خواهد شد.

تاریخچه تالاب میقان

    همانطور که در بالا ذکر شد، تاریخ شکل‌گیری این تالاب و مناطق اطرافش به دوره پالئوسن بر می‌گردد. زمین‌شناسان بر این باور هستند که افتادگی بزرگی زون ایران مرکزی و زون سنندج-سیرجان که در ادامه گسل سراسری زاگرس قرار گرفته، باعث ایجاد این تالاب شده است.  به نظر می‌رسد این تالاب بالای دو هزار سال پیش به وجود آمده باشد.

    بومیان افسانه‌های بسیاری درباره تالاب بیان می‌کنند. جزیره کوچکی در وسط تالاب وجود داشته که خرابه‌های یک قلعه روی آن نمایان بوده است؛ قدیمیان اعتقاد دارند این قلعه مربوط به نمرود، اردشیر و فرعون است. حتی یاقوت حموی درباره تالاب نوشته است: " ابن کلبی بر این گمان است که بلیاس حکیم این دریاچه را طلسم کرد که نمک آن در اختیار عموم باشد و اگر جلوگیری شود آبش کم‌کم بخشکد." این را نیز باید یک افسانه دیگر درباره دلیل تبخیر بیش از حد آب این تالاب دانست.

    یک افسانه جالب دیگر نیز درباره تالاب میقان وجود دارد که بر اساس آن در سال 1288 آب تالاب به کلی خشک شده و راهی آجری تا وسط جزیره به وجود آمده است که مردم از این مسیر برای رفت و آمد استفاده می‌کرده‌اند. درستی و غلطی این مساله بر کسی روشن نیست اما حتی اگر چنین اتفاقی هم افتاده باشد، دلیل آن را باید در مسائل علمی جستجو کرد نه در خرافه.

جغرافیای تالاب میقان

    تالاب میقان دارای آب و هوای مدیترانه‌ای گرم و خشک است و سالانه حدود 354 میلیمتر بارندگی دارد. شاید جالب باشد که بدانید میزان تبخیر در طول سال چهار برابر میزان بارندگی یعنی حدود 1446 میلیمتر است. اخلاف دمای این منطقه نیز بسیار بالاست و حتی در برخی از روزهای سال به 69 درجه نیز می‌رسد. در طول این سال‌ها دمای تالاب نسبت به قبل افزایش پیدا کرده و یکی از دلایل آن را باید در دخالت بی رویه انسان‌ها در این منطقه جستجو کرد.

    تالاب در نزدیکی شهر قرار دارد و به همین دلیل بخاری که از سطحش بلند می‌شود، هوای شهر را تلطیف می‌کند. همچنین به دلیل وجود بخار و مه سطح انتقال ریزگردها کاهش پیدا می‌کند. اما از طرفی هم فرودگاه در نزدیکی تالاب قرار گرفته و شرایط ذکر شده باعث می‌شود معمولا در فصل زمستان پروازها لغو شوند. همانطور که ذکر شد، از نظر زیست گیاهی و جانوری، این منطقه را باید حائز اهمیت دانست اما زیست بوم منطقه بسیار شکننده است و به همین دلیل هم در سال 1387 آن را به عنوان یک منطقه شکار ممنوع معرفی کردند. اگرچه این تالاب هنوز به عنوان یک منطقه زیست محیطی به ثبت نرسیده اما شاخص‌های لازم برای این پیوست را دارد.

    در حاشیه تالاب پوشش گیاهی ضعیفی وجود دارد اما در شمال غرب منطقه و جزایر میانی به ولیل وجود آب‌های زیرزمینی گیاهانی مانند قره داغ و آتریپلکس رشد می‌کنند. این گونه‌ها برای دستیابی به آب در قصل تابستان ریشه‌های خود را پایین می‌برند و مانند یک چتر روی سطح جزیره را می‌پوشانند. اما گیاهان اصلی موجود در منطقه را می‌توان به سه نوع گندمیان، گون و شاهی تقسیم کرد.

    در منطقه تالاب میقان اراک، حدودا 50 گونه گیاهی وجود دارد که با خاک شور سازگار هستند. 16 گونه از گیاهان موجود در منطقه به صورت یک ساله و چند ساله رشد می‌کنند و به صورت بوته‌ای، علفی، درختچه‌ای و درختی هستند. از دیگر گیاهان موجود در اطراف تالاب میقان استان مرکزی می‌توان به اسفناج باغی، سیاه شور، جگن، گوریک، شور سراجه و... اشاره کرد.

    تالاب میقان در اراک را می‌توان یکی از زیستگاه‌های پرندگان مهاجری دانست که از سیبری به سوی ایران می‌آیند. جالب است بدانید 68 درصد از پرندگان استان مرکزی و 27 درصد از پرندگان کل ایران در این منطقه جای گرفته‌اند. در میان این پرندگان برخی از انواع نادر و آسیب پذیر که نیاز به حفاظت بیشتری دارند نیز قرار گرفته‌اند. سالانه حدود 10 هزار قطعه پرنده در این منطقه ساکن می‌شوند و یکی از دلایل هجوم پرندگان به این تالاب را باید تخریب شدن دیگر زیستگاه‌ها در ایران دانست.

    به جز پرندگان مهاجر، حدود 50 هزار قطعه پرنده آبزی و کنار آبزی که حدود 136 گونه می‌شوند نیز در این منطقه وجود دارند. به طور کلی تالاب میقان اراک را می‌توان یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های درناهای خاکستری و درناهای معمولی در ایران دانست. یک سرشماری در سال 1387 انجام شد که براساس آن 11 هزار قطعه درنای معمولی، 10 هزار قطعه خوتکا و 5 هزار قطعه فلامینگو در این منطقه وجود داشتند.

نکات مهم درباره تالاب میقان

• در حال حاضر تالاب میقان با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کند که از میان آنها می‌توان به افزایش برداشت از معادن تالاب، احداث و تعریض جاده، احداث سد در بالادست حوضه آبریز، ورود پساب فاضلاب شهر اراک، چرای بیش از حد دام، تغییر کاربری اراضی، شکار غیر مجاز پرندگان، افزایش میزان ریزگردها در شهر اراک و پروژه فرودگاه اشاره کرد.
• مسیر دسترسی به تالاب بدین صورت است که باید از راه خمین به سمت کمربندی شمالی حرکت کنید و زمانی که به میدان تره بار رسیدید باید به مسیر خود ادامه دهید و پس از طی کردن دو کیلومتر زمانی که به یک جاده فرعی رسیدید، وارد جاده شوید و زمانی که به کارخانه سولفات‌سدیم رسیدید، حدود سه الی چهار کیلومتر مسیر را ادامه دهید و آن زمان است که به تالاب خواهید رسید.
• اگر دوست دارید در جریان بازدید از تالاب میقان اراک، پرنده نگری نیز بکنید، بهترین زمان بازدید از این تالاب فصل‌های بهار و پاییز است. از فصل پاییز پرندگان تازه از سیبری به سوی این تالاب آمده‌اند تا فصلی را در آن اقامت کنند.
• اگر دوست دارید در نزدیکی تالاب اقامت کنید باید به سراغ هتل‌هایی بروید که در شهرهای اراک و خمین قرار دارند.

کلام آخر

    در مطلب تالاب میقان هر آنچه را لازم بود درباره این جاذبه طبیعی مهم بدانید بررسی کردیم، پس از خواندن این نوشته باید با این تالاب، موقعیت جغرافیایی و پوشش گیاهی و جانوری آن آشنا شده باشید و بهترین زمان سفر به آن را بدانید. تنها نکته‌ای که لام است بار دیگر روی آن تاکید کرد آسیب‌هایی است که در سال‌های اخیر با وجود حفاظت‌های محیط زیست به این تالاب وارد شده است. اگر به بازدید از تالاب میقان در اراک می‌روید، سعی کنید چیزی بر این آسیب‌ها نیافزایید.

    تالاب میقان اراک مامن مهم و امنی برای انواع درناهاست، سعی کنید سفرتان را برای زمانی برنامه‌ریزی کنید که بتوانید پرنده نگری کرده و این درناها را از نزدیک ببینید. یقینا پرنده نگری در تالاب می‌تواند لذت سفر شما را چندین برابر کند. اگر نکته دیگری درباره تالاب میقان وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد، حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده کنید.