رشته کوه زاگرس (11 مرور)

رشته کوه زاگرس

    در سراسر غرب ایران رشته کوه‌های عظیم راگرس واقع شده است که به صورت موازی از کوه‌های آذربایجان در شمال غربی ایران شروع و به طرف جنوب و جنوب شرقی تا کوه‌های جبال مکران در بلوچستان ادامه پیدا می‌کند. رشته کوه‌های زاگرس به وسیله جلگه‌های وسیع و دشت‌های پهناور چون جلگه کرمانشاه در غرب و جلگه شیراز در جنوب از هم جدا شده و به قسمت‌های شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می‌شود.

    قلل و ارتفاعات بلند رشته کوه زاگرس دارای دامنه‌های پرشیب و دره‌های عمیق و تنگه‌های باریک است که فرسایش شدید، بریدگی‌ها و برجستگی‌های ناموزن در آن به وجود آمده است. عرض زاگرس به طور تقریبی 200 کیلومتر می‌باشد. که کمترین مقدار عرض در حوالی رود دز به 125 کیلومتر می‌رسد و بیشترین عرض و پهنا نیز با 275 کیلومتر در استان فارس قابل مشاهده است. بنابراین محدوده رشته کوه زاگرس به صورت حدودی 1600 کیلومتر طول و 240 کیلومتر عرض دارد.

    بنابریان همانطور که در پاسخ به سوال رشته کوه زاگرس کجاست؟ اشاره شد، باید گفت رشته کوه زاگرس در کشور ایران از شمال غربی تا جنوب شرقی امتداد پیدا کرده و گسترش این رشته کوه در استان‌های زیادی از بخش غربی ایران مشهود است. از میان این استان‌ها می‌توان به کرمانشاه، کهگیلویه و بویر احمد، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، مرکزی، خوزستان، فارس و ایلام اشاره کرد. بنابراین این سوال که رشته کوه زاگرس شامل چه استان‌هایی می‌شود را در این بخش بیان کردیم.

    رشته کوه زاگرس در واقع یکی از بکرترین و همانطور که گفته شد بزرگترین رشته کوه‌ فلات ایران است که تاثیر به سزایی در جغرافیا و حتی فرهنگ ایران داشته است. درواقع کوه‌های زاگرس بخشی از زنجیره کوه‌های آلپ-هیمالیا را تشکیل می‌دهند. م. این رشته کوه مرز غربی فلات ایران را تشکیل می‌دهد. بخش زیادی از آن در ایران قرار گرفته اما دامنه‌های آن تا کشورهای اطراف نیز امتداد پیدا کرده است.

وجه تسمیه نام رشته کوه زاگرس

    زاگرس نیز مانند رشته کوه البرز نقش بسزایی در اسطوره‌ها و افسانه‌های ما داشته است. نام قدیمی آن "کر" یا "کور" بوده که در اسطوره شناسی سوری اشاره به یک کوه دارد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید امپراطور اکد در سه هزار سال پیش نیز نامش کور بوده است. اما شماری معتقدند نام زاگرس گرفته شده از زبان اوستایی است زیرا در این زبان زاگر کوه بزرگ معنا می‌شود.

    یک عقیده دیگر درباره نام این رشته کوه وجود دارد که براساس آن، نام آن از مهاجران هندی و اروپایی که در این منطقه ساکن شده بودند و به آنها ساکراتی می‌گفتند؛ گرفته شده است. در زبان فارسی قدیم به این کوه پاتاق می‌گفتند که در حال حاضر یک رشته کوه معروف به این نام در کرمانشاه وجود دارد.

    اما واژه "زاگرس" یا "زاگروس" در دوره حکومت قاجارها در ایران وارد زبان فارسی شد. دلیل اینکه اروپایی‌ها از واژه زاگرس استفاده می‌کردند این بود که یونانی‌ها یک S به این کلمه اضافه و برای ثبت در نقشه‌ها از این نام استفاده کرده بودند. زمانی که ایرانیان در زمان قاجار آثار اروپایی‌ها را به زبان فارسی ترجمه کردند، این واژه وارد ادبیات فارسی و شد و از آن پس ایرانی‌ها هم برای این رشته کوه از نام زاگرس استفاده کردند.

    شخصی به نام حسن پیرنیا اولین کسی بوده است که در حاشیه کتاب خود "تاریخ ایران از مادها تا انقراض ساسانیان" از نام ذاگرس استفاده کرده است. او در این حاشیه نویسی تاکید کرده است که اروپاییان از این نام استفاده می‌کنند. هنچنین محمد قزوینی در جایی اشاره می‌کند که زاگرس نام یونانی سسله جبال ایرانی است. در کتاب‌های قدیمی‌تری که درباره جغرافیای ایران به رشته تحریر در آمده، از کلمه زاگرس استفاده نشده است.

پیشینه رشته کوه زاگرس

    تاریخ زندگی بشر در بخش‌های مختلف رشته کوه زاگرس، بسیار طول و دراز است. به نظر می‌رسد در هزاره‌های سوم، دوم و اول قبل از میلاد مسیح، دامنه‌های شرقی و غربی این رشته کوه و همچنین از مراکز مهمی بوده که اقوام گوناگون برای زندگی انتخاب می‌کرده‌اند. این اقوام اگرچه حکومت‌های مختلفی داشته‌اند اما نژاد مشترک و فرهنگ مشابه را می‌توان در میان همه آنها مشاهده کرد.

    شاید مهم‌ترین و معروف‌ترین تمدنی که در این دامنه‌ها وجود داشته، تمدن ایلامیان بوده باشد. آنها در نیمه شمالی رشته کوه زاگرس دقیقا جایی که مادها در آن زندگی می‌کردند، قرار داشتند. تحقیقاتی بر روی استخوان‌های یافت شده در منطقه زاگرس انجام شده که شاید برایتان جالب باشد که نتایج این تحقیقات را بدانید. نتیجه دی‌ان‌ای (DNA) این استخوان‌ها نشان می‌دهد که صاحبان آنها زرتشتیان ساکن ایران، افغانستان و پاکستان بوده‌اند.

    در این تحقیقات مشخص شد که دی‌ان‌ای این کشاورزان بسیار به افرادی که کشاورزی را از ترکیه به اروپا برده‌اند متفاوت است. قبل از این آزمایشات تصور می‌شد که نژاد این دو گروه یکی بوده است اما این آزمایشات مشخص کرد که به هیچ وجه اینگونه نیست. در حال حاضر بیشتر اقوامی که در دامنه‌های زاگرس زندگی می‌کنند، لر، ترک و لک هستند.

تقسیم بندی رشته کوه زاگرس

زاگرس شمالی

    ارتفاعات زاگرس از شمال به جنوب عبارتند از کوه‌های مرزی ماکو که دنباله کوه‌های ارشستان می‌باشند، قطور، خوی که همگی مرزی بوده و کوه‌های چهل چشمه و پنجه علی و اورامان که در بیشتر ایام سال قلل آن پوشیده از برف و دامنه‌های آن بهترین محل برای چرای دام است. کین کوه‌ها تقسیم کننده آب‌های مرزی هستند که قسمت شرقی آن به دریاچه ارومیه و قسمت غربی آن به دریاچه وان ترکیه می‌ریزد.

    ناحیه زاگرس شمالی که در جنوب کوه‌های آذربایجان قرار دارد از ارتفاع کمتری برخوردا بوده ولی دارای دره‌های تنگ و متعدد می‌باشد که ارتباط را مشکل می‌سازد. رودهای این ناحیه در دو سو جریان دارد که عمدتا وسیله قزل اوزن یا سفید رود در شرق به دریای خزر می‌ریزد یا از طریق رودهای زاب صغیر و الوند در غرب وارد خاک عراق می‌شوند.

زاگرس مرکزی

    ناحیه زاگرس مرکزی از لحاظ ارتفاع مانند البرز مرکزی است که با ارتفاع بیش از 3000 متر و جنگل‌های بلوط و نارون دامنه‌های آن چراگاه‌های وسیعی دارد که محل ییلاق ایلات و عشایر کرد، لر و بختیاری می‌باشد. در واقع زاگرس مرکزی را باید از ارتفاعات بین دو جلگه کرمانشاه و شیراز دانست که رشته کوه‌های متعدد موازی با چهنای متفاوت از 200 تا 600 کیلومتر به نامه باتاق که عموما شبیه رشته کوه آلپ می‌باشد تشکیل یافته است. روخانه کرخه و سیمره آن را به دو قسمت غربی و شرقی تقسیم می‌کندکه قسمت زاگرس غربی که پشت کوه نام دارد از کردستان تا خوزستان امتداد می‌یابد. کبیرکوه این منطقه را از جلگه عراق و دشت عباس مجزا می‌کند. یکی از قلل مهم این منطقه زرین کوه به ارتفاع حدودی 3620 متر است. پس سمت شرق دامنه‌های کبیرکوه به دره‌ها و تنگه‌های پر شیب می‌رسد و دامنه‌های غربی آن به مرز ایران و عراق متصل است.

    حال قسمت شرقی زاگرس مرکزی که پیش کوه نامیده می‌شود دارای دره‌های عمیق و تنگه‌های کوهستان متعدد است و میزبان شهرهای بزرگ و کوچک زیادی است. شرق کوه‌های زاگرس از همدان تا لرستان کوه‌های زیادی دارد که از مهمترین آنها می‌توان به الوند به ارتفاع 3586 متر کوه‌های بیستون و دالاهو در کرمانشاه، اشترانکوه و قالی کوه در لرستان اشاره کرد. مرتفع‌ترین ارتفاعات زاگرس به نام کوه‌های بختیاری و رشته کوه دنا در فاصله لرستان تا جلگه‌های شیراز ادامه دارد که از یک سو به فلات داخلی ارتباط دارد و از سوی دیگر به جلگه‌های خوزستان و سواحل خلیج فارس منتهی می‌شود. این منطقه سرچشمه رودهای عظیم و بزرگی است که کارون در غرب و زاینده رود در شرق هستند.

زاگرس جنوبی

    در نواحی جنوبی ایران، رشته کوه‌های کم ارتفاعی قرار دارند که در امتداد ساحل کشیده شده‌اند و تا بلوچستان نیز ادامه می‌یابند. مهمترین کوه‌های ساحلی این ناحیه تنگستان و لارستان هستند که به سمت شرق کشیده شده و به کوه‌های بشاگرد در ساحل دریای عمان وصل می‌شوند. ارتفاعات این منطقه به ندرت از 1500 متر تجاوز می‌کند. کوه‌های بشاگرد در جنوب باتلاق جازموریان با جهت شرقی و غربی کشیده شده است که تقسیم کننده آب بین دریای عمان و جازموریان هستند. این کوه‌ها عموما خشک و فاقد هر نوع پوشش گیاهی هستند.

جغرافیای رشته کوه زاگرس

    رشته کوه زاگرس در واقع از سنگ‌های پوسته‌ای تغییر شکل یافته تشکیل شده است که در برخود دو صفحه عربی و اوراسیا شکل گرفته‌اند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید این چین خوردگی هنوز هم متوقف نشده و دگرگونی آن هنوز در غرب ایران و به طور کلی منطقه زاگرس ادامه دارد. زمین شناسان رشته کوه زاگرس را به سه بخش جداگانه زاگرس شمالی، زاگرس میانی و زاگرس جنوبی تقسیم می‌کنند. تفاوت زاگرس‌های شمالی و جنوبی را باید در نوع چین خوردگی‌هایشان جستجو کرد. نوع دیگر تقسیم‌بندی که می‌توان برای منطقه زاگرس انجام داد، تقسیم آن به زاگرس مرتفع و زاگرس چین خورده است.

    زاگرس مرتفع یا بلند، پهنای حدودا 80 کیلومتری دارد و در میان دو پهنه سنندج - سیرجان در شمال و پهنه زاگرس چین خورده در جنوب قرار گرفته است. زاگرس مرتفع اولین ردیف از رشته کوه‌های زاگرس را تشکیل داده و مانند دیواری بلند اما با پهنای کم از شمال به سمت جنوب شرقی امتداد یافته است. از ویژگی‌های این قسمت از رشته کوه زاگرس می‌توان به بارش برف و باران زیاد در آن اشاره کرد. از میان مهم‌ترین قلل که در زاگرس مرتفع قرار دارد می‌توان از دنا، اشترانکوه، زردکوه، گرین و کبیرکوه نام برد.

بلندترین قله‌های رشته کوه زاگرس

    قله‌های مهم بسیار زیادی در رشته کوه زاگرس وجود دارد که سالانه شمار زیادی کوهنورد ایرانی و خارجی را به سوی خود جذب می‌کند. بلندترین این قله‌ها دنا است. در ادامه لیستی از برخی قله‌های رشته کوه زاگرس در اختیارتان قرار خواهیم داد.

    از نظر زیست گیاهی و جانوری نیز زاگرس را باید یکی از مناطق غنی و مهم ایران دانست. گستردگی این رشته کوه باعث شده شمار زیادی گونه گیاهی و جانوری این منطقه را به عنوان زیستگاه خود انتخاب کنند. متاسفانه برخی از این گونه‌های گیاهی و جانوری در حال انقراض هستند بنابراین، نقاطی از زاگرس به عنوان منطقه حفاظت شده بیشتر مورد توجه محیط سازمان محیط زیست بوده است.

قله دنا یا رشته کوه دنا

    رشته کوه دنا با خط الراس بسیار جذابی که دارد را می‌توان از اهداف و آرزوهای کوهنوردان به شمار برد. رشته کوهی با طول حدود 90 کیلومتر که در دو استان اصفهان و کهگیلویه و بویراحمد قرار گرفته است. رشته کوهی که خود بیش از 50 قله بالای 4000 متری دارد. بلندترین قله این رشته کوه  قله قاش مستان یا قله بیژن 3  است که در مقاله جداگانه‌ای به بررسی آن پرداخته‌ایم و از شما دعوت به خواندن این مقاله می‌کنیم. اما در جواب بلندترین رشته کوه زاگرس چه نام دارد باید گفت قله قاش مستان با 4459 متر ارتفاع بلندترین قله رشته کوه زاگرس و رشته کوه دنا به شمار می‌روند.

    همانطور که گفته شد این رشته کوه خود قله‌های بسیار مهمی را در دل خود جای داده است که از میان می‌توان به قللی مثل قله مورگل به ارتفاع 4426 متر، قله برج آسمان یا بیژن 2 به ارتفاع 4395 متر و قله حوض دال به ارتفاع تقریبی 4305 متر اشاره کرد. لازم به ذکر است رشته کوه دنا در بخش جنوبی زاگرس قرار گرفته است.

قله زردکوه

    زردکوه بختیاری نیز خود بیشتر با عنوان رشته کوه زردکوه شناخته می‌شود. رشته کوهی که در استان چهارمحال بختیاری قرار گرفته است و در بخش مرکزی زاگرس قرار گرفته است. قله کلونچین با ارتفاع حدود 4221 متر بلندترین قله رشته کوه زردکوه و همچنین دومین قله مرتفع زاگرس می‌باشد. قله کلونچین در طرح سیمرغ نیز با عنوان بلندترین قله استان چهار محال بختیاری شناخته می‌شود. قله‌ای که در شهرستان کوهرنگ این استان قرار گرفته است.

    از قلل مهم دیگر این منطقه می‌توان به قله شاه شهیدان به ارتفاع 4150 متر و همچنین قله کینو اشاره کرد. قله کینو بلندترین قله استان خوزستان است. در واقع این قله دقیقا در مرز دو استان خوزستان و چهار محال بختیاری قرار گرفته است.

اشترانکوه

    مگر می‌شود کسی به کوهستان علاقه‌مند باشد و نام و آوازه اشترانکوه را نشنیده باشد. کوه‌های سر به فلک کشیده و بسیاری جذابی که در استان لرستان و شهرستان ازنا قرار گرفته‌اند. عنوان آلپ ایران برجسته این رشته کوه زیباست که در تمام سطوح امکان به چالش کشیدن شما را در فصول مختلف فراهم می‌کند. البته شهرستان‌های دیگر مانند دورود و الیگودرز نیز از حضور این کوهستان زیبا بی بهره نبوده‌اند و از بخش‌های مختلفی امکان دسترسی به آنها وجود دارد. 

    قله‌های مهمی در این رشته کوه قرار گرفته‌اند که از این میان می‌توان به قلل گل‌گل، سنبران، گل گهر و همچنین کول جنو اشاره کرد. این منطقه علاوه بر جذابیت‌هایی که برای کوهنوردان دارد با در اختیار داشتن یک دریاچه مرتفع طبیعت گردان زیادی را نیز به سوی خود جلب می‌کند. بله دریاچه گهر که در هر تابستان پذیرای گردشگران بسیاری است.

قله بل

    در لیست مهمترین قله‌های رشته کوه زاگرس حتما باید به قله بل که در منطقه اقلید قرار گرفته است نیز اشاره کرد. قله بل در طرح سیمرغ به عنوان بلندترین قله استان فارس شناخته می‌شود. قله‌ای با ارتفاع 4050 متر که در تقسیم‌بندی در حوزه زاگرس جنوبی قرار می‌گیرد.

قله شاهان کوه

    همانطور که گفته شد بلندترین قله استان‌های غربی و مرکزی در لیست مهمترین قلل رشته کوه زاگرس نیز جای گرفته‌اند. قله شاهان کوه که خود بلندترین قله استان اصفهان است و بخشی از زاگرس مرکزی را تشکیل می‌دهد نیز در لیست این قلل قرار گرفته است. شاهان کوه به ارتفاع 4040 متر در فریدون شهر استان اصفهان قرار گرفته است و از قله‌هایی است که صعود به آن پر طرفدار به شمار می‌رود.

 قله کان صیفی (قله کبیرکوه)

    قله کان صیفی که با عنوان کبیرکوه نیز شناخته می‌شود بلندترین قله استان ایلام است. قله 2790 متری کان صیفی بلندترین قله از رشته کوه کبیرکوه به شمار می‌رود. یکی از طولانی‌ترین رشته کوه‌های ایران که حدود 175 کیلومتر طول دارد و بخشی از زاگرس جنوبی به شمار می‌رود. این قله که خود در لیست قلل پروژه سیمرغ نیز قرار گرفته است در شهرستان ملک شاهی استان ایلام جای گرفته است.

قله‌های مهم دیگر

    قله‌های بسیاری در رشته کوه زاگرس زیبا قرار گرفته‌اند که شاید بخواهیم به تمام آن موارد اشاره کنیم مقاله‌ای چند ده هزار کلمه‌ای باید نگارش کنیم. قله‌های استان کرمانشاه و کردستان مانند قلل پراو و شاهو، قلل استان همدان مانندن کوهستان الوند و البته قله کوبری، قله پر حاشیه‌ای که بعد از تعویض‌های فراوان به عنوان بام استان همدان شناخته شد، و بسیاری قلل دیگر هستند که در لیست مهمترین و بلندترین قله‌های رشته کوه زاگرس قرار گرفته‌اند.

کلام آخر

    در مطلب همه چیز درباره رشته کوه زاگرس هر آنچه را که لازم بود درباره این رشته کوه مهم در ایران بدانید بیان کردیم. ابتدا به معرفی آن پرداختیم و سپس مختصری جغرافیا و تاریخش را بررسی کردیم. دامنه‌های زاگرس از قدیم محل تمدن انسان‌ها بوده و حتی بسیاری از تمدن‌ها در همین منطقه شکل گرفته است. این رشته کوه و مردمی که در دامنه‌هایش زندگی می‌کنند و می‌کرده‌اند تاثیر بسزایی بر شکل‌گیری تمدن و فرهنگ ایرانی داشته‌اند.

    درباره این رشته کوه هم مانند رشته کوه البرز افسانه‌ها و روایت‌های تاریخی زیادی وجود دارد و همین مساله نشانگر قدمت تمدن و زندگی انسان‌ها در آن است. اگر نکته دیگری درباره این رشته کوه جذاب وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد، حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده کنید. اینجا دکوول است رسانه ادونچر و کوهنوردی ایران.