راهنمای بازدید از باغ اکبریه بیرجند

باغ اکبریه بیرجند کجاست؟

    در پاسخ به این سوال که باغ اکبریه بیرجند کجاست باید گفت، این باغ در میدان مادر شهر بیرجند، یکی از توابع استان خراسان جنوبی قرار گرفته است. باغ اکبریه را باید یکی از 9 موردی دانست که در سال 2011 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این بنا که در اواخر دوره زندیه و اوایل قاجاریه ساخته شد، به دلیل معماری ویژه و زیبایش حائز اهمیت است و همه ساله گردشگران زیادی را به سوی خود جذب می‌کند.

    ساختمان‌ها و عمارت‌هایی که در این باغ قرار دارند در واقع یک مجموعه را تشکیل می‌دهند که قدیمی‌ترینشان را حشمت الدوله پدر ابراهیم شوکت الملک (پدر اسدالله علم) ساخته است. درواقع دستور ساخت این عمارت در باغ اکبریه از این جهت صادر شد که در اواخر دوره زندیه، دیگر حاکمان دوست نداشتند از ارگ حکومتی بهارستان استفاده کنند. بنابراین دستور ساخت یک عمارت جدید در باغ اکبریه صادر شد تا حاکمان وقت بتوانند از ان استفاده نمایند.

    بنابراین ساخت این عمارت از اواخر دوره زندیه آغاز شد و تا اوایل دوره قاجاریه ادامه پیدا کرد.(۱۳۰۰ تا ۱۳۶۴ هجری قمری) این عمارت دو طبقه در انتهای شرقی باغ اکبریه قرار دارد. در طبقه همکفش دو دالان و راهروی بلند خواهید دید. همچنین در این طبقه میان سه بخش مهم مجموعه یعنی باغ اصلی، باغ جنوبی و اصطبل ارتباط برقرار می‌شود.

    سازه‌های دیگری نیز در این باغ ساخته شده که از میان آنها می‌توان به ساختمان تشریفات اشاره کرد. این ساختمان محلی برای سکونت، پذیرایی و امور دیوانی بوده است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید محلی‌ها به این ساختمان لاته سرکار امیر  یا همان قلعه امیر شهر می‌گفتند. اگر پای صحبت قدیمی‌ها بنشینید خواهید دید که می‌گویند چندین بار رضا خان و پسرش به باغ اکبریه آمده و در ساختمان تشریفات از آنها پذیرایی شده است.

    وسعت باغ اکبریه بیرجند را باید بیش از 45 هزار متر مربع دانست. به نظر می‌رسد زمانی که اسد الله علم وزیر دربار پهلوی‌ها بود برخی از ایام سال را در یکی از عمارت‌های باغ اکبریه سکونت می‌کرده است. بعدها علم باغ را وقف آستان قدس رضوی کرد و از آنجایی که امکان نگهداری درست از آن ادر همه ادوار پس از آن وجود نداشت تا امروز مشکلاتی برای باغ اکبریه بیرجند به وجود آمده است.

مختصری از تاریخچه باغ اکبریه بیرجند

    همانطور که ذکر شد، ساخت باغ اکبریه از اواخر دوره زندیه آغاز شد و بعدها در زمان‌های مختلف ساختمان‌هایی به این باغ اضافه گردید. درحال حاضر چند عمارت در این مجموعه زیبا وجود دارد که قدیمی‌ترینشان را حشمت الملک ساخته است. این مجموعه دارای دو باغ جنوبی و شمالی است که باغ جنوبی مساحت کمتری دارد و سازه‌هایی همچون فضاهای خدماتی، عمارت مرکزی و دیواره غربی اصطبل در این باغ قرار گرفته است.

    دلیل اصلی اهمیت این باغ و ثبت آن در یونسکو را باید نوع معماری ویژه‌اش دانست. همانطور که تا اینجای مطلب فهمیده‌اید، باغ را خاندان علم بنا کرده‌اند و در نهایت نیز او وقف آستان قدس رضوی‌اش کرد. آستان قدس رضوی آنطور که باید نتوانست به این جاذبه تاریخی رسیدگی کند بنابراین در سال 1371 سازمان میراث فرهنگی مسئولیت رسیدگی به این جاذبه تاریخی را بر عهده گرفت.

    تا قبل از اینکه مسئولیت این باغ بر عهده سازمان میراث فرهنگی بیافتد، آسیب‌های فراوانی به این مجموعه وارد شد. برای مثال در سال‌های سال های ۶۲ و ۶۳  این مجموعه را در اختیار ژاندارمری قرار دادند و طی این دو سال آسیب‌های فراوانی به آن وارد گردید. برای ساخت این باغ از الگوی اکثر باغ‌های ایرانی استفاده شده است. اساس این الگو بر پایه چهارباغ است که از زمان حکومت هخامنشیان در ایران رایج بوده و در قرن‌ها و دوره‌های بد نیز این الگو استفاده می‌شده است. الگوی چهار باغ در فرهنگ و هنر ایرانی ریشه دوانیده است.

مختصری از معماری باغ اکبریه بیرجند

    ساخت مجموعه باغ اکبریه بیرجند در چند مرحله و در دوره‌های مختلف انجام شده است. در واقع در هر دوره‌ای یک سازه یا عمارت را به این مجموعه اضافه کرده‌اند. قدیمی‌ترین عمارت را حشمت‌الملك در انتهای شرقی باغ ساخته است. عمارت بعدی، عمارت مرکزی است که در غرب باغ قرار دارد. از این عمارت به عنوان ساختمان تشریفات استفاده می‌شده است. درواقع این سازه یک کوشک دو طبقه است که با  منبت، مشبك، شیشه‎های رنگی، تزیینات گچی با طرح‌های اسلیمی و هندسی و... تزئین شده است. دو طرف خیابانی که به این عمارت اصلی می‌رسد را درختان سر به فلک کشیده کاج پوشانده است. از دیگر سازه‌های موجود در این باغ می‌توان به فضاهای خدماتی، اسطبل، استخر شنا و ... اشاره کرد.

    در این باغ می‌توانید یک جوی بزرگ و دائمی آب و همچنین چند شاخه فرعی را نیز ببینید. بین باغ و عمارت‌های موجود در آن هیچگونه فاصله‌ای وجود ندارد. باغ با درختان میوه‌ای، گیاهان دارویی و درختان تزئینی پر شده است. از میان گیاهان موجود در این باغ می‌توان به كاج، انار و توت، گل‌های تاج خروس و... اشاره کرد.

    در حال حاضر از بخش‌های مختلف این باغ ایرانی زیبا استفاده‌های متعددی می‌شود. و تصمیمات آن بر عهده سازمان میراث فرهنگی است. از بخش مرکزی به عنوان موزه موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی و از عمارت قدیمی‌تر به‌عنوان كتابخانه و دانشكده هنر دانشگاه بیرجند استفاده می‌شود. همچنین یک موزه حیاط وحش در این مجموعه وجود دارد که در آن می‌توان نمونه‌های کمیاب و نادر پوشش‌های گیاهی و جانوری منطقه را مشاهده کرد.

    یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های باغ اکبریه بیرجند را باید وجود یک حیاط پشتی دانست که در قسمت جنوبی باغ قرار دارد. بعدها در باغ‌های دیگر از این سبک الگوبرداری شد و به همین دلیل هم در دیگر باغ‌های بیرجند می‌توان نمونه آن را دید. شاید جالب باشد که بدانید این باغ با بافت روستایی اتصال دارد و درواقع دری از آن به سوی روستا باز می‌شده است. یک شاه نشین مستطیلی شکل نیز در این قسمت قرار دارد که به حیاط متصل می‌شود.

نکات مهم درباره باغ اکبریه بیرجند

• گردشگران می‌توانند در همه روزهای سال به جز جمعه‌ها و ایام سوگواری در ساعات ۰۷:۳۰ تا ۱۴:۳۰ و ۱۶:۰۰ تا ۱۹:۰۰ بازدید کنند.
• این باغ در استان خراسان جنوبی، شهرستان بیرجند، میدان مادر، بلوار معلم قرار دارد.
• برای وارد شدن به باغ نباید هزینه‌ای پرداخت کنید اما برای بازدید از عمارت‌ها باید به صورت جداگانه بلیط تهیه نمایید.
• بهترین زمان بازدید از این جاذبه گردشگری فصل بهار و اوایل تابستان است زیرا در این فصول آب و هوای مطبوعی بیرجند را فرا گرفته و طبیعت زیبایی نیز در باغ اکبریه انتظارتان را می‌کشد.

کلام آخر

    در مطلب راهنمای بازدید از باغ اکبریه بیرجند هر آنچه را لازم بود درباره این جاذبه گردشگری زیبا بدانید، بررسی کردیم حالا آماده بازدید از این باغ تاریخی هستید. اگر برای بازدید از این جاذبه اقدام کردید از دیگر جاذبه‌های شهر زیبای بیرجند نیز دیدن نمایید. همانطور که ذکر شد، باغ اکبریه بیرجند در سال‌های بلاتکلیفی‌اش آسیب‌های زیادی دیده است بنابراین، شما کسی نباشید که در طول بازدیدتان آسیب‌های بیشتری به این باغ و عمارت‌های آن وارد می‌نماید. این نکته را به دیگران نیز گوشزد کنید تا آیندگان نیز بتوانند مانند ما لذت بازدید از این جاذبه را بچشند. اگر نکته دیگری وجود دارد که در این نوشته بدان اشاره نشد، حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده کنید.