استان خراسان رضوی: راهنمای جامع

راهنمای جامع سفر به استان خراسان رضوی

    تهیه یک مطلب درباره استان خراسان رضوی کار آسانی است زیرا کمتر کسی از هموطنانمان را می‌توان یافت که به این استان سفر نکرده باشد. حتی اگر در سفر خود فرصت نشده باشد تمام شهرها و جاذبه‌های گردشگری استان را ببیند، حتما گشتی در شهر مقدس مشهد زده است. جدا از این مساله، خراسان منطقه‌ای است که از دیرباز مورد توجه حکام بوده، بنابراین بدیهی است که بسیاری از شخصیت‌ها تاریخی برجسته در این خاک آرمیده باشند. آرامگاه این افراد به خودی خودیک جاذبه گردشگری محسوب می‌شود.

    خراسان رضوی به مرکزیت شهر مشهد، یکی از توریست‌پذیرترین استان‌های ایران است. جدا از تعداد زیادی گردشگر داخلی، سالانه شمار زیادی گردشگر خارجی از کشورهای مسلمان‌نشین برای زیارت حرم مطهر امام هشتم به این منطقه سفر می‌کنند. در کنار حرم امام رضا (ع) تعداد زیادی جاذبه گردشگری دیگر نیز در استان برای بازدید وجود دارد. از آنجایی که تمدن در خراسان قدمتی دیرینه دارد بخش زیادی از این جاذبه‌ها تاریخی و بخش دیگری از آنها نیز طبیعی است. از این رو این سفر می‌تواند هم برای دوست داران جاذبه‌های تاریخی و هم برای علاقمندان به طبیعت جذاب باشد. همچنین آشنایی با فرهنگ مردم خراسان رضوی نیز خالی از لطف نیست و بر جذابیت‌های سفر می‌افزاید.

    با تمام این اوصاف ما در مطلب راهنمای جامع سفر به استان خراسان رضوی قصد داریم سیرتا پیاز این استان را بررسی کرده و یک راهنمای خوب برای کسانی که قصد سفر به این منطقه را دارند؛ تهیه کنیم. ابتدا درباره تاریخ، جغرافیا و فرهنگ خراسان رضوی حرف خواهیم زد و سپس به معرفی جاذبه‌های گردشگری استان خواهیم پرداخت. اگر شما هم علاقمند به کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه هستید با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

آشنایی با تاریخ استان خراسان رضوی

    استان خراسان از قدیم اهمیت بسیار زیادی برای حکام داشته است. اشکانیان برای چندین سال مرکز حکومت خود را جایی نزدیک به مرو و خراسان انتخاب کرده بودند. در زمان حکومت اسلامی نیز این استان همیشه به عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است.

    جالب است بدانید، قدیمی‌ترین آثار حیات انسانی در ایران در شهر مشهد کشف شده است. این آثار مربوط به دوره پارینه سنگی قدیم، یعنی حدود 800 هزار سال قبل است. بدیهی است که انسان‌هایی که از 800 هزار سال پیش تاکنون در این منطقه می‎زیسته‌اند؛ یادگارهای زیادی از خود برجای گذاشته باشند. زمانی که آریایی‌ها پا به فلات ایران گذاشتد؛ از آنجایی که مسیر ورودشان از خراسان بود؛ با این منطقه به خوبی آشنا شدند و حتی عده زیادی از آنها در خراسان و سیستان مستقر شده و زندگی خود را آغاز کردند.

    شاید بتوان درستی این موضوع را از دو منبع تاریخی مهم یعنی شاهنامه فردوسی و اوستا پیگیری کرد. بیشتر اتفاقات تاریخی که داستانش در این دو کتاب آمده در شرق ایران رخ می‌دهند. البته لازم به ذکر است که خراسان قدیم بسیار بزرگ‌تر چیزی بوده که امروز از آن به جای مانده است. این منطقه جدا از خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، بخش‌هایی از افغانستان را نیز شامل می‌شده است. امروز از این منطقه یکپارچه تنها برخی اشتراکات فرهنگی در میان مردمشان به جای مانده است.

آشنایی با فرهنگ استان خراسان رضوی

    مردم استان خراسان رضوی مانند دیگر نقاط ایران لهجه، آداب و رسوم و خلق و خوی مخصوص به خود را دارند. اقوام گوناگونی در این استان پهناور زندگی می‌کنند که اگر چه از یک نژاد نیستند اما همبستگی و اتحاد چشمگیری میان آنها وجود دارد. خراسان از قدیم به عنوان یک سرزمین حاصل‌خیز شناخته می‌شده است. همچنین وجود حرم مطهر امام رضا شغل‌های کوچک و بزرگی را در این استان به وجود آورده است. دلیل اصلی مهاجرت اقوام مختلف به خراسان را باید در این دو مساله جستجو کرد. از میان اقوامی که در خراسان رضوی در کنار هم زندگی می‌کنند ، می‎توان به ترکمن‌ها ترک‌ها، کردها، بلوچ‌ها و فارس‌ها اشاره کرد.

    یکی از مهم‌ترین بخش‌‌های فرهنگی خراسان موسیقی محلی مردم آن است. اگرچه به دلیل وجود اقوام مختلف در این استان موسیقی‌های محلی متنوعی نیز وجود دارد اما مهم‎ این است که به تمام این موسیقی‌ها پرداخته شده و مردم خراسان زنده نگهشان می‌دارند. آلات موسیقی خراسان عبارتند از: سرنا، دوتار، قشمه، کمانچه و نی، ساز قیچک و دهل.

    درباره لباس محلی، بیشتر بلوچ‌هایی که در استان ساکن هستند اصرار به پوشیدن لباس محلی خود دارند. گروه‌ها و نژادهای دیگر همان لباس‌های رایج در کشور را استفاده می‌کنند. در پایان قسمت فرهنگ، باید به غذاهای محلی استان خراسان رضوی نیز اشاه کرد. از میان مهم‌ترین غذاهای محلی این استان می‌توان به آش ماست سبزوار، خورشت ریواس، چنگالی، شله مشهدی، ساطوری پلو و ... اشاره کرد.

آشنایی با جغرافیای استان خراسان رضوی

    استان خراسان رضوی که هفت درصد از مساحت کل ایران را شامل می‌شود از دو بخش کوهستان و دشت تشکیل شده است. از آنجایی که این استان وسعت زیادی دارد، هم از نظر شرایط طبیعی و هم از نظر آب و هوا دارای تنوع چشمگیری است. به عبارت ساده‌تر هر بخش از این استان ویژگی‌های اقلیمی مخصوص به خود را دارد. برای مثال در سال 1389 هم بالاترین و هم کمترین میزان بارندگی متعلق به این استان بوده. شهرستان قوچان بالاترین میزان بارندگی و شهرستان گناباد کمترین میزان بارندگی را داشتند. به همین ترتیب وضعیت جنگل‌های این استان نیز شامل جنگل‌های نیمه خشک، جنگل‌های مرطوب و جنگل‌های بیابانی می‌شود. جالب است بدانید حدود 60 درصد از مساحت کل استان خراسان رضوی بیابانی است.

    در واقع حدود 13 شهرستان این استان در بیابان قرار گرفته‎‌‌اند. بنابراین نمی‌توان یک فصل را به عنوان بهترین زمان سفر به خراسان رضوی معرفی کرد. زیرا هر بخش از این خاک، زمان مناسب خود را برای سفر می‌طلبد.  استان خراسان رضوی به دلیل همسایگی با کشورهای افغانستان و ترکمنستان استانی استراتژیک است. اگرچه این نزدیکی اشتراکات فرهنگی زیادی بین هم وطنان‌مان در این استان با مردم دو کشور همسایه ایجاد کرده است. خراسان رضوی 33 شهرستان، 79 بخش، 175 دهستان و 81 شهر دارد و باید آن را یکی از پر جمعیت‌ترین و پر شهرستان‌ترین استان‌های کشور دانست.

معر فی جاذبه های گردشگری استان خراسان رضوی

    تا اینجای مطلب راهنمای جامع سفر به استان خراسان رضوی اطلاعاتی درباره تاریخ، جغرافیا و فرهنگ این استان به دست آوردیم اما کسانی که قصد سفر به این استان را دارند، علاوه بر اطلاعات به لیستی از جاذبه های گردشگری این منطقه نیز نیاز دارند. در ادامه به معرفی بخشی از این جاذبه‌ها خواهیم پرداخت. طبق روال همیشه ابتدا درباره جاذبه‌هایی حرف خواهیم زد که در فهرست جهانی یا ملی ثبت شده‌اند و سپس موارد دیگر را به شما معرفی خواهیم کرد. در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.

قنات قصبه

• ثبت در میراث جهانی یونسکو: سال 2016

    قنات قصبه که در شهر گناباد استان خراسان رضوی قرار دارد، یکی از جاذبه‌های تاریخی این استان است که آن را به زمان کیخسرو نسبت می‌دهند. در واقع نام شهر گناباد در بسیاری از منابع تاریخی ذکر شده و این مساله نشان از قدمت دور و دراز آن دارد. آنطور که لباف خانیکی، کارشناس باستان شناسی در کتاب خود ذکر کرده است، مسیر اصلی قنات را در زمان هخامنشیان حفر کرده‌اند و مسیرها و شاخه‌های دیگر در زمان‌های مختلف در مواقع خشک سالی به قنات قصبه اضافه می‌شده است. جالب است بدانید یک مستند 70 دقیقه‌ای به سفارش یونسکو درباره این قنات ساخته شده است.

چهار طاقی بازه هور

• ثبت در فهرست آثار ملی: 24 شهریور 1310

    یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری استان خراسان رضوی چهار طاقی یا آتشکده بازهور نام دارد. قدمت این جاذبه که در جاده مشهد به تربت حیدریه قرار دارد؛ به دوره ساسانیان باز می‌گردد. چهار طاقی یک بنای سنگی است که به عقیده آرتور ابهام پوپ، شرق شناس، قدیمی‌ترین گنبد جهان متعلق به آن است. این بنا دارای سه ورودی است و گفته می‌شود خاصیت نجومی دارد. اگرچه اطلاعات کاملی در این زمینه در دست نیست اما به نظر می‌رسد چهار طاقی باقی مانده یک بنای عظیم‌تر بوده که تنها بخشی از آن به جای مانده است.

سد نادری

• ثبت در فهرست آثار ملی: 23 فروردین 1346

    سد یا بندر نادری، یک سد آجری در انتهای جلگه شهرستان کلات است که قدمت آن به دوره افشاریه می‌رسد. ارتفاع این سد که بر روی رودخانه ‎ژرف رود ساخته شده، 70 متر از کف رودخانه است. در ساخت سد نادری از آجرهای قرمز استفاده شده و دیواره آن حالت نیم دایره‌ای دارد. درباره زمان ساخت سد اختلاف نظرهایی وجود دارد. مردم شهرستان کلات معتقدند آن را نادرشاه افشار ساخته اما برخی از باستان‌شناسان آن را مربوط به دوره سلطان سنجر سلجوقی می‌دانند.

آرامگاه فردوسی

• ثبت در فهرست آثار ملی: 18 آذر 1354

    یکی از مهم‌ترین و مشهورترین جاذبه‌های گردشگری در خراسان رضوی پس از حرم مطهر امام رضا (ع) آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی در شهر توس است. اگرچه دیرینگی بنا به سال 1313 باز می‌گردد اما اهمیت این جاذبه در مزار فردوسی است. قبل از آن این آرامگاه بارها و بارها از بین رفته و دوباره ساخته شده است. در این مکان مزار شاعر بزرگ معاصر مهدی اخوان ثالث و استاد بی بدیل آواز محمدرضا شجریان نیز قرار دارد. آرامگاه فردوسی در واقع در 25 کیلومتری زادگاهش روستای پاژ است. اما از آنجایی که این شاعر بزرگ شیعه بوده او را در گورستان روستا به خاک نسپرده‌اند و بنابراین در باغ خودش به خاک سپرده شده است.

خانه شریعتمدار

• ثبت در فهرست آثار ملی: 24 فروردین 1382

    یکی دیگر از جاذبه‌هایی که باید در مطلب راهنمای جامع سفر به استان خراسان رضوی درباره آن حرف بزنیم. خانه شریعتمدار، واقع در سبزوار است. قدمت این خانه به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی باز می‌گردد. از ویژگی‌های این خانه قدیمی باید به کوشک ایوان دار، نمای آجری و خشتی و سقف شیروانی اشاره کرد.

آب انبارها

    خراسان رضوی را باید استان آب انبارها دانست چراکه تعداد بسیار زیادی آب انبار تاریخی در این استان وجود دارد. درواقع شرایط آب و هوایی برخی از قسمت‌های این استان، آن را نیازمند نگهداری و ذخیره آب در فصل‌های گرم سال کرده است. از آنجایی که تعداد این آب انبارها و اهمیت تاریخی‎شان بسیار زیاد بود؛ در این قسمت از مطلب راهنمای جامع سفر به استان خراسان رضوی لیستی از مهم‌ترین آنها در اختیارتان قرار خواهیم داد.

• آب انبار حکیم در شهرستان بردسکن، مربوط به دوره صفویه
• آب انبار خواجه یار در شهرستان خواف مربوط به دوره تیموریان یا صفویه (ثبت شده در فهرست آثار ملی)
• آب انبار سید باقر در روستای سید باقر (ثبت در فهرست آثار ملی : 17 مرداد 1383 )
• آب انبار قوژآباد در روستای قوژآباد، مربوط به دوره قاجاریه ( ثبت در فهرست آثار ملی: سال 1385)
• از دیگر آب انبارهای این استان می‎توان به رکن آباد، خرم آباد، نیشابور، کوشه، شاهزاده شیرخانه و ... اشاره کرد.

تپه ها

    در استان خراسان رضوی تپه‌های باستانی فراوانی وجود دارد که شمار زیادی از آنها در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند. باستان شناسان توانسته‌اند از کاوش در این تپه‌ها اطلاعات زیادی از زندگی گذشتگان به دست آورند. از آنجایی که استان خراسان رضوی یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های انسان در ایران است، چنین اطلاعات می‌تواند به بسیاری از ابهامات و سوالات تاریخی پاسخ دهد. از آنجایی که تعداد این تپه‌ها بسیار زیاد است در ادامه لیستی از مهم‌ترین آنها در اختیارتان قرار خواهیم داد.

• محوطه عبدل آباد در شهرستان بردسکن، مربوط به دوره ایلخانی (ثبت در فهرست آثار ملی : 27 بهمن 1382)
• تپه خشخاشی در شهرستان تربت جام، مربوط به دوران تاریخی پس از اسلام (ثبت در فهرست آثار ملی: 27 مرداد 1382)
• نارنج تپه در شهرستان جوین، مربوط به دوره سلجوقیان (ثبت در فهرست آثار ملی: 18 اسفند 1387)
• تپه چناران در شهرستان چناران مربوط به هزاره پنجم تا سوم قبل از میلاد (ثبت در فهرست آثار ملی: 24 تیر 1382)
• تپه سرتیغ حصار، در شهرستان سبزوار (ثبت در فهرست آثار ملی: 22 مرداد 1384)
• تپه دوین در شهرستان شیروان، مربوط به پیش از تاریخ ایران باستان ( ثبت در فهرست آثار ملی : 10 مهر 1380)
• از دیگر تپه‌های باستانی موجود در استان خراسان رضوی می‌توان به تپه اروگ، تپه سیاه زوزن، تپه گورکی زوزن، تپه‌های کارجی، تپه گورستان و سردابه ماروسک و... اشاره کرد.

محوطه شهر سفید

• ثبت در فهرست آثار ملی: 24 اسفند 1383

    اگر بخواهیم یک جاذبه گردشگری دیگر به عنوان حسن ختام این قسمت معرفی کنیم باید از محوطه شهر سفید واقع در شهرستان تربت حیدریه نام ببریم. دیرینگی این جاذبه به دوره‌های تاریخی قبل از اسلام می‌رسد و باید آن را یکی از محوطه‌های تاریخی در استان خراسان رضوی دانست. این محوطه در روستای احمدآباد قرار گرفته است.

بام استان خراسان رضوی

خراسان رضوی یکی از بهترین مقاصد گردشگری کشور ایران محسوب می‌شود سالانه گردشگران بسیاری به این استان کشورمان از سراسر جهان وارد می‌شوند، این استان شاید به واسطه قلل خود بسیار معروف نباشد اما به واسطه پروژه سیمرغ کوه‌های ایران مبنا بر این است که قلل بلند تمامی استان‌های کشور باید صعود شود تا بتوان به این نشان دست یافت، بلندترین قله استان خراسان رضوی یا به عبارتی بام استان خراسان رضوی قله شیرباد می‌باشد که در رشته کوه بینالود واقع شده است. این قله را باید بلندترین نقطه در سه استان خراسان رضوی، جنوبی و شمالی دانست، اگر علاقمند به صعود این کوه هستید پیشنهاد می‌شود مقاله قله شیرباد را مطالعه نمایید.

کلام آخر

    استان رضوی پر است از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی که در مطلب راهنمای جامع سفر به استان رضو ی مجال این را نیافتیم تا همه آنها را به شما معرفی کنیم. از میان جاذبه‎ های گردشگری این استان که در این مقاله معرفی نشد می‌توان به خانه استاد کمال الملک، اقامتگاه خلج، قلعه کهنه رزمگان، خانقاه نعت الهی، دروازه ورودی فریمان، پل شاهی، خانه شهابی و ... اشاره کرد.

    شاید بیشتر کسانی که به استان خراسان رضوی سفر می‌کنند به قصد زیارت امام رضا راهی مشهد باشند اما نباید فراموش کرد که این استان تاریخی جذابیت‌های بسیار زیاد دیگری نیز دارد. اگرچه تنوع فرهنگی زیادی در این استان وجود دارد اما با این حال کمی معاشرت با مردم خراسان رضوی، نشستن پای حرف‌هایشان، خوردن غذاهای محلی و شنیدن موسیقی بومی‌شان می‎تواند سفر شما را بسیار جذاب‌تر کند. فراموش نکنید که در طول سفر با خرید محصولات بومی و صنایع دستی این مردم می‌توانید به اقتصاد و هنرشان کمک کنید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد.