قلعه بهستان زنجان

معرفی قلعه بهستان زنجان

    قلعه کهن دژ یا همان بهستان، یکی از جاهای دیدنی ماهنشان است که در مجموعه بیست تایی قلعه‌های شهرستان ماهنشان قرار دارد. یکی دیگر از نام‌هایی که این دژ بدان معروف شده، قلعه دیو است. دلیل این نام‌گذاری این بوده که بومیان آن منطقه در قدیم اعتقاد داشتند، روی تخته سنگ‌های بالای قلعه که شکل عجیبی دارند، دیوها استراحت می‌کنند و به همین دلیل هم این نام را روی این دژ گذاشتند.

    یک جاذبه گردشگری دیگر به نام دودکش‌های جن در نزدیکی قلعه وجود دارد که آن هم مانند دژ از خاک سفت ساخته شده است. به نظر می‌رسد نام این منطقه را باید منطقه عجیب غریب گذاشت. اگر به سفرهای هیجان انگیز و بازدید از جاذبه‌های تاریخی که داستان‌های عجیبی در خود پنهان کرده‌اند، علاقه دارید، ماهنشان گزینه سفر مناسبی برایتان خواهد بود.

    همانطور که ذکر شد قلعه بهستان زنجان را از خاک سفت شده ساخته‌اند، خاک سفت شده در واقع نوعی سنگ قارچی شکل است که از طریق فرسایش به وجود آمده و زمین شناسان به آن دودکش پری می‌گویند. اگر از بیرون به قلعه نگاه کنید شبیه به یک دیوار است که از تعدادی دودکش‌های به هم پیوسته و تعدادی دودکش‌های جدا تشکیل شده. پایین دژ روزنه‌هایی وجود دارد که آن را اسرار آمیز کرده است.

    داخل قلعه را می‌توان به سه بخش پله‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها تقسیم کرد. راه‌پله‌های این دژ در ضلع‌های غربی و شرقی به صورت زیگ زاگی است. متاسفانه بخش زیادی از این پله‌های جالب در حال حاضر تخریب شده و تردد روی آنها بسیار خطرناک است. در بخش اتاق‌ها نیز یک اتاق با طاق محرابی شکل وجود دارد که به سبک محراب‌های مسجدها در دوره اسلامی ساخته و تزئین شده است. باید به این نکته اشاره کرد که ساخت راه پله‌های زیاد با عرض یک متر نیز از همین مسجدهای دوره اسلامی الهام گرفته شده است. از آنجایی که بخش زیادی از قلعه تخریب شده، در حال حاضر فقط با عملیات کوهنوری می‌توان بالای این دژ را دید.

مختصری از تاریخچه قلعه بهستان

    ساخت این دژ به زمان حکومت مادها نسبت داده می‌شود. اصلا مادها از راه کناره‌های رودخانه قزل اوزون وارد فلات ایران شده بودند و در اطراف همین ماهنشان سکنی گزیدند. بنابراین این یک استدلال منطقی است که مادها قلعه‌هایی مانند بهستان را برای بالا بردن امنیت خود ساخته باشند. همانطور که بالاتر نیز ذکر شد، بیست قلعه دیگر نیز در این منطقه وجود دارد که گواهی بر این ماجراست.

    اما اگر بخواهیم بر اساس پژوهش‌های باستان‌شناسی پیش برویم، از نظر باستان‌شناسان پیشینه این دژ حداقل به دوره هخامنشان باز می‌گردد و تا قرن پنجم نیز از آن استفاده می‌شده است. دلیل اصلی این اطلاق را باید وسایل و ظروفی دانست که از این دوره در این سازه به جای مانده است. گفته می‌شود این منطقه در دوره افشاریه، محل استقرار ایل افشار نیز بوده است.

    در قدیم از طبقه بالایی قلعه برای کارهای دفاعی و از طبقه پایین برای نگهداری از آذوغه و به عنوان زاغه استفاده می‌شده است. نام‌های زیادی روی قلعه بهستان گذاشته‌اند که دلیل اصلی این نام‌ها را باید در ظاهر عجیب و غریبش جستجو کرد. از میان این نام‌ها می‌توان به قلعه دیو، دودکش جن و تخت دیو اشاره کرد. اما بیشتر مردم این قلعه را با نام بهستان می‌شناسند.

بخش های مختلف قلعه بهستان

    همانطور که در بالا هم ذکر شد، قلعه بهستان از سه بخش اتاق، پله‌ها و دالان‌ها تشکیل شده است که در ادامه به معرفی هر کدام از این بخش‌ها خواهیم پرداخت.

اتاق‌‌ها

    اتاق‌های این قلعه تاریخی را می‌توان به دو قسمت اتاق‌های کوچک و بزرگ تقسیم کرد. اگرچه اتاق‌هایی که در گروه بزرگ قرار دارند اندازه هم نیستند و اتاق‌هایی که در گروه کوچک قرار دارند نیز اندازه هم نیستند. معمولا اتاق‌های بزرگ سقف مسطح دارند. در انتهای برخی از این اتاق‌ها یک فضای کوچک‌تر یک در یک متر وجود دارد که به نظر می‌رسد از آنها به عنوان انباری استفاده می‌شده است. برخی از اتاق‌های کوچک هم دارای سقف تیره دار جناقی هستند. در تمام اتاق‌ها سوراخ‌هایی قرار داده‌اند که هر چه اندازه اتاق بزرگ‌تر باشد، تعداد این سوراخ‌ها بیشتر و بزرگ‌تر می‌شود. قلعه بهستان در ماهنشان در مجموع 64 اتاق که برای ساختن این اتاق‌ها کوه را حفر کرده‌اند.

دالان‌ها

    درباره دالان‌های قلعه بهستان زنجان باید گفت کاربرد این دالان‌ها برای دسترسی آسان‌تر به فضاهای دیگر قلعه بوده است. اندازه دالان‌ها با هم فرق دارد اما پهن‌ترینشان سه متر عرض دارد.

پله‌ها

    در بالا مختصری به پله‌های زیگ زاگی این جاذبه گردشگری اشاره شد. این پله‌ها را با الهام از معماری اسلامی ساخته‌اند. اما در حال حاضر بازدیدکنندگان اجازه ندارند به این پله‌ها دسترسی پیدا کنند زیرا تا حد زیادی تخریب شده و ممکن است استفاده از آنها خطرناک باشد. البته لازم به ذکر است راه پله‌هایی که در ضلع شمال غربی بنا قرار دارند تقریبا سالم باقی مانده‌اند.

نکات مهم درباره قلعه بهستان

• دو عامل اصلی باعث شده است که قلعه بهستان زنجان ماهنشان در معرض تخریب قرار بگیرد. یکی عوامل طبیعی مانند آب و هوا، وزش باد و رودخانه قزل اوزون که باعث شستشوی دیواره‌ها و فرسایش آنها شده است. دیگری عوامل انسانی که به دلیل بی توجهی سازمان میراث فرهنگی اتفاق افتاده است.
• قلعه بهستان به صورت دست کند در دل کوه ساخته شده و شکل عجیب غریبی دارد که باعث شده محلی‌ها درباره آن داستان‌های عجیبی بگویند و نام‌های عجیبی رویش بگذارند. این ساختار عجیب به دلیل این است که یک پدیده زمین شناسی به نام دودکش جن یا Hoodoo در این منطقه اتفاق افتاده است.
• برای ساخت قلعه بهستان در استان زنجان از مصالحی مانند لاشه سنگ، گچ و ساروج استفاده شده است.
• مسیر دسترسی به قلعه بهستان زنجان به این صورت است که ابتدا باید وارد اتوبان زنجان-تبریز شوید، 35 کیلومتر را طی کنید تا به منطقه نیک پی برسید، سپس از روستاهای میرآخور و پل قزل اوزن عبور کرده و وارد یک مسیر فرعی به سمت چپ شوید. پس از اینکه از روستاهای سریک، تک آغاج و بهستان عبور کردید، قلعه را بالای سرتان مشاهده خواهید کرد.
• از دیگر جاذبه‌های گردشگری که می‌توانید در سفر به این منطقه از آنها نیز دیدن نمایید می‌توان به کوه های رنگی آلاداغلار، دریاچه پری و... اشاره کرد.

کلام آخر

    در مطلب همه چیز درباره قلعه بهستان زنجان هر آنچه را لازم بود درباره این جاذبه گردشگری بدانید، بررسی کردیم. درباره تاریخچه، معماری و نکات مهم آن حرف زدیم. حالا دیگر آماده سفر به زنجان و بازدید از این جاذبه گردشگری زیبا هستید. تنها نکته‌هایی که باید باز هم روی آن تاکید کرد این است که قلعه بهستان زنجان در حال تخریب و نابودی است. در درجه اول  هنگام بازدید به هیچ عنوان از پله‌های قلعه استفاده نکنید و جان خود را به خطر نیندازید. در درجه دوم سعی کنید بازدیدتان را بدون وارد کردن هیچگونه آسیب مضاعفی به این بنا انجام دهید و از دیگران هم بخواهیم از این گنجینه مراقبت نمایند.

    اگر نکته دیگری درباره قلعه بهستان وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد، حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده کنید.