منطقه حفاظت‌ شده دنا

    قسمت مرکزی و شمال غربی رشته دنا از گردنه بیرن تا محل تلاقی رودهای بسار و خرسان در تاریخ 7 بهمن 69 بر اساس مصوبه شورای عالی محیط زیست حفاظت شده اعلام شد و در حال حاضر اداره کل محیط زیست استان کهگیلویه و بویر احمد شدیداً از آن حفاظت می کند. وسعت این منطقه دنا که با تلاش شبانه روزی مأمورین محیط زیست استان از دل و جان حفاظت می شود، صد و بیست هزار هکتار است در قسمت شرقی دنا یعنی از گردنه بیرن تا دامنه های شرقی قله بازن پیر که در همسایگی استان فارس قرار دارد، بررسی و تحقیق برای اجرای مرحله دوم حفاظت ادامه دارد.

    زیستگاه‌های متنوع و پر شمار حیات وحش در دنا وجود دارد و بنابراین باید این منطقه را یکی از ارزشمندترین و غنی‌ترین مناطق کشور از نظر زیست گیاهی و جانوری دانست. در منطقه حفاظت شده دنا شماری مراکز جمعیتی شامل شهر و روستا وجود دارند که از میان مهم‌ترین آنها می‌توان به سی سخت، میمند، پاتاوه، پادنا و سیور اشاره کرد. در واقع ذخیره گاه زیست کره دنا در مرز شرقی از شهر سی سخت آغاز می‌شود.

    در ایران، شماری منطقه تحت حفاظت سازمان محیط زیست وجود دارد که ذخیره گاه زیست کره دنا نیز یکی از آنهاست. این ذخیره‌گاه همانطور که از نامش پیداست، در رشته کوه دنا قرار دارد و آن را باید از جاهای دیدنی استان کهگیلویه و بویر احمد و استان اصفهان دانست. از آنجایی که رشته کوه دنا به عنوان طولانی‌ترین رشته کوه زاگرس، 80 کیلومتر طول دارد، بدیهی است که چنین جاذبه‌ای دو استان را شامل شود.

معرفی ذخیره گاه زیست کره دنا

    همانطور که گفتهه شد منطقه دنا در تاریخ 7 بهمن 1369 به عنوان یک منطقه تحت حفاظت محیط زیست درآمد و همچنین در تاریخ 19 فروردین 1391 حدود 26 هکتار از این منطقه به عنوان پارک ملی شناخته شد. حدودا 27 هزار نفر در کل منطقه حفاظت شده دنا زندگی می‌کنند که بیشتر این جمعیت در شهرهای سی سخت و پاتاوه ساکن هستند. دنا را باید از نظر اقلیمی منطقه‌ای مرطوب سرد و نیمه مرطوب دانست. حداقل دما در این منطقه 18- و حداکثر دما 39 درجه است. متوسط بارندگی در منطقه را نیز 694 میلی‌متر اعلام کرده‌اند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید رشته کوه دنا که آن را به نام آلپ ایران نیز می‌شناسند، دارای 49 قله با ارتفاع بالاتر از چهار هزار متر است.

    از ویژگی‌های بارز توپوگرافی این منطقه می‌توان به وجود کوه‌های مرتفع با قله‌های تیز که روی آنها پوشش گیاهی وجود دارد؛ وجود کوه‌های مرتفعی که دارای پوشش گیاهی بلوط هستند؛ وجود ناهمواری علفی همراه با دیم زار، وجود واریزه‌های بادبزنی سنگ ریزه دار با شیب ملایم و کوه‌های مرتفعی که قلل مدور دارند و پوشش گیاهی‌شان پسته وحشی است؛ اشاره کرد.

پوشش گیاهی و جانوری ذخیره گاه زیست کره دنا

    همانطور که بالاتر ذکر شد ذخیره گاه زیست کره دنا از نظر پوشش گیاهی و جانوری بسیار غنی است. درباره پوشش گیاهی این منطقه باید گفت، در دامنه جنوبی پارک و منطقه حفاظت شده، تا ارتفاع 2500 متری جنگل بلوط وجود دارد. در میان این جنگل‌ها گونه‌های گیاهی دیگری مانند ارژن، بنه، کیکم و بادام کوهی یافت می‌شود. از ارتفاع 2500 متر به بالا جنگل‌های بلوط تمام می‌شود و پوشش گیاهی منطقه را درختچه‌های ارژن، انواع گون و سرو کوهی تشکیل می‌دهند. از ارتفاع 3500 متری نیز دیگر درخت و درختچه‌ای مشاهده نخواهید کرد و پوشش گیاهی شامل گیاهان علفی و بوته‌ای و همچنین گون‌ها می‌شود.

    از ارتفاع چهار هزار متری به بعد نیز دیگر فقط شاهد گیاهان کوچکی خواهیم بود که در پناه سنگ‌ها و صخره‌ها رشد می‌کنند. این گیاهان در تابستان گل‌های ریز و رنگی دارند و چهره زیبایی به منطقه می‌بخشند. جالب است بدانید حدود 90 تیره از 150 تیره گیاه ایرانی در این منطقه حفاظت شده وجود دارد. همچنین از میان 7500 گونه گیاهی که در ایران وجود دارد 1201 نمونه آن در ذخیره گاه زیست کره دنا یافت می‌شود.

    به طور کلی می‌توان گفت در این منطقه 128 گونه دارویی، 84 گونه رنگده، 110 گونه زیستی وحشی و 61 گونه خوراکی وحشی وجود دارد. با یک نگاه کوتاه به این آمار می‌توان ذخیره گاه زیست کره دنا را از نظر زیست گیاهی یکی از غنی‌ترین مناطق ایران دانست.

    درباره پوشش جانوری منطقه نیز باید گفت، تا امروز 169 گونه جانوری در ذخیره گاه زیست کره دنا شناخته شده است که از میان آنها می‌توان به گونه‌های بسیار مهم خرس قهوه‌ای، بز، پلنگ، کل، خوک وحشی، عقاب طلایی و ... اشاره کرد. همچنین 84 گونه پرنده، 20 گونه آبزی و همچنین 39 گونه دو زیست و خزنده نیز در این منطقه زندگی می‌کنند. جالب است بدانید گونه‌های در معرض انقراض و در خطر تهدید و آسیب مانند اردک مرمری، خفاش مدیترانه‌ای، دلیجه کوچک و ... نیز در این منطقه زندگی می‌کنند.

خط الراس‌های رشته کوه دنا

    دنا از شمال غربی تا جنوب شرقی کشیده شده است و توسط دو گردنه بیژن و یونک به سه خط الرأس اصلی و یک خط الرأس فرعی عمودی تقسیم می گردد.

خط الرأس جنوب شرقی دنا

    خط الراس جنوب شرقی دنا اصطلاحاً با عنوان خط الرأس شرقی دنا شناخته می‌شود. از گردنه بیژن به ارتفاع ۳۲۰۰ متر تا قله بازن پیر به ارتفاع ۴۲۸۰ که جسم انداز زیبای شهر یاسوج است ادامه دارد و دارای ۹ قله بلندتر از ۴۰۰۰ متر به نام‌های نمک، برف کرمو، کل خرمن، نول شمالی، نول جنوبی، قاش سرخ، تابو، زمینه و بازن پیر است.

خط الرأس مرکزی دنا

    از گردنه بیژن به ارتفاع ۳۲۰۰ متر تا گردنه یونک به ارتفاع ۳۷۰۰ متر ادامه دارد و دارای ۲۰ قله بلندتر از ۴۰۰۰ متر است. بلندترین قله رشته دنا و همچنین رشته زاگرس به نام بیژن ۳ یا قاش مستان به ارتفاع ۴۵۰۰ متر در این خط الرأس واقع است. قلل دیگر این خط الرأس از گردنه بیژن به ترتیب عبارتند از برد آتش سی چاتی، حوض دال جرا، کرسمی شرقی، کرسمی غربی، بیژن ۱ (ماش)، کبیری، سه قله آسمانی شامل (بیژن ۲ برج آسمانی و قزل قله و بیژن ۳ یا قاش مستان)، هرم، قله، کیخسرو، مورگل، مورگل غربی (بازرگ)، مورگل شمالی و قلل کاسه حفر، شامل (کل گردل، تل گردل و لوکوره).

خط الرأس فرعی شمالی دنا

    این خط الرأس کمتر شناخته شده و کمتر صعود گردیده است. دارای ۳ قله بلندتر از ۴۰۰۰ متر است که به نام اهرام لکوره نیز خوانده شده است. قله های این مسیر به ترتیب از روستای خفر عبارتند از: حوض دال شمالی، آب اسپید و گل اند که به گردنه یونک ختم می‌شود.

خط الرأس شمال غربی دنا

    خط الرأس شمال غربی دنا اصطلاحاً با عنوان خط الرأس غربی دنا شناخته می‌شود. از گردنه بونک و قلل کاسه یونک شروع و به قله قدوس ختم می‌گردد و دارای ۱۰ قله بلندتر از ۴۰۰۰ متر است. قلل آن به ترتیب از گردنه یونک عبارتند از: قلل کاسه یونک شامل (یونک، ایستگاه، قلات بری و آب سیاه)، قلل کاسه خرسان شامل (خرسان و کل ولی (کل هواپیما) و کل نقره‌ای)، قلل سه قله شمالی شامل (کل شیدا و کل بلبل و کل قدوس).

    به دلیل وجود رشته کوه بلند دنا بین دو فرهنگ لر در جنوب غربی و ترک و تاجیک در شمال شرقی دنا، اسامی قلل با هم تفاوت دارد و از این رو، کوهنوردانی که از جبهه‌های شمالی دنا صعود می‌کنند، چون اطلاعات خود را از مردمان بومی دامنه های شمالی دریافت می کنند. اسامی متفاوت با کوهنوردانی که از جبهه شرقی صعود می کنند به کار می برند. در این میان، کوهنوردانی نیز بوده اند که کاری به فرهنگ دو طرف نداشته و اسامی باب طبع خود بر روی قلل گذاشته اند.

    سازمان جغرافیایی کشور یکی از سازمانهای رسمی به تحقیق و بررسی در مورد ارتفاعات کشور می پردازد. این سازمان قبل از انقلاب همراه سازمان جغرافیایی ارتش تحقیقات مفصلی بر روی دنا انجام داده است و نقشه های مستندی در ابعاد ۱:۲۵۰۰۰۰ و ۱:۱۰۰۰۰۰ منتشر کرده اند. دو نفر از پیشکسوتان کوهنوردی کشور به نام‌های یوسف آزادیان و فریدون اسماعیل زاده کوهنوردان همدانی هستند که برای این سازمانها و تهیه این نقشه ها زحمات قابل تقدیری را در دنا متحمل شده‌اند.

    نفشه ۱:۲۵۰۰۰۰ این  سازمان که رنگی است. از نظر خطوط منحنی میزان و مشخص کردن ارتفاعات بسیار دقیق و مستند است و برای شناخت بهتر منطقه خدمت بزرگی به کوهنوردان کرده است. ولی متاسفانه در نامگذاری قلل آن به دلیل نبودن امکانات و افراد مطلع در منطقه دقت لازم انجام نگرفته و اشتباهات بزرگی صورت گرفته است؛ از جمله از قلم انداختن بعضی از قلل خط الرأس شرقی دنا مانند بازن بیر که در بعضی از نقشه های ایران به نام قله حجال از آن نام برده اند که این اسم گذاری خود داستان مفصلی دارد و در هر کجا اسم محلی قلل را نیافته اند مانند آب اسپید و کل اسد و سی چانی خود اسمی برای آن انتخاب کرده اند.

لیست قلل مهم رشته کوه دنا

    در این بخش قصد داریم به بررسی قلل مهم رشته کوه دنا بپردازیم. پس برای آشنایی بیشتر با رشته کوه دنا و قلل مهم آن با ما همراه باشید.

تعارضات و تهدیدهای ذخیره گاه زیست کره دنا

    ذخیره گاه زیست کره دنا نیز مانند هر ذخیره گاه دیگری دچار تهدیدات و تعرضاتی شده است که در ادامه به برخی از این تهدیدات اشاره خواهیم کرد.

• تخلیه فاضلاب داخل رودخانه‌ها
• چرای بی‌رویه دام
• برداشت بیش از حد گیاهان دارویی
• قطع بی‌رویه درختان برای تامین سوخت
• شکار و صید بیش از حد
• افزایش جمعیت جنگل نشین و حاشیه نشین
• انتقال خطوط گاز از داخل جنگل
• احداث جاده
• استفاده بیش از حد از فلزات سنگین و سموم ارگانوکلره در باغ‌های منطقه
• آفات گیاهی

    اگر چه این منطقه تحت حفاظت محیط زیست قرار دارد اما باز هم از همه آسیب‌ها دور نمی‌ماند. حضور انسان در این منطقه نیز آسیب‌هایی بدان وارد کرده است. تنها نکته‌ای که بارها و بارها باید روی آن تاکید کرد، کوشش برای حفظ و نگهداری از این گنجینه ارزشمند است.

نکات مهم درباره ذخیره گاه زیست کره دنا

    ذخیره گاه زیست کره دنا نه تنها بر وضعیت استان کهگیلویه و بویراحمد تاثیر دارد بلکه اهمیت آن را باید در سطح ملی و جهانی جستجو کرد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین نکاتی که باید درباره این منطقه حفاظت شده بدانید اشاره خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

• درباره ارزش پوشش گیاهی و جانوری این منطقه در بالا صحبت کردیم اما، یکی دیگر از پتانسیل‌هایی که ذخیره گاه زیست کره دنا ارزشمند می‌کند امکان خوبی است برای مطالعه در اختیار پژوهشگران در زمینه‌های زمین‌شناسی و زیست‌شناسی قرار می‌دهد.
• حفاظت از ذخیره گاه زیست کره دنا در 17 سال گذشته نسبتا موفق بوده است زیرا در طول این سال‌ها شاهد رشد و تکثیر گونه‌های مهم جانوری در منطقه بوده‌ایم.
• بیشتر جمعیتی که در این منطقه زندگی می‌کنند به شغل‌هایی مانند دامداری، کشاورزی و زنبورداری مشغول هستند. طبیعتا به دلیل وجود طبیعت بکر و در این منطقه تولید عسل بسیار با استقبال رو به رو می‌شود.
• در محدوده این منطقه کوچ نشینی هنوز هم ادامه دارد. اگر این مساله نسبت به قبل بسیار کمتر شده است اما با این وجود هنوز شماری از هموطنان عشایرمان دنا را انتخاب می‌کنند و این به معنای تداوم فرهنگ کوچ نشینی در این منطقه است.
• دنا یکی از قطب‌های کوهنوردی در کشور است و بیشتر جاذبه‌هایی که در این منطقه وجود دارند، در دل دامنه‌ها و کوه‌ها قرار گرفته‌اند. بنابراین اگر قصد سفر به این منطقه را داریم. وسایل لازم برای پیاده‌روی و کوه‌پیمایی را همراه با خود داشته باشید.
• کوه‌های دنا را به عنوان ذخایر آب می‌شناسند. دامنه‌هایی پر از چشمه‌های کوچک و بزرگ در دنا وجود دارند که بخش زیادی از آب رودخانه‌های جنوب ایران را تامین می‌کنند. همچنین چشمه‌ها و آبشارهای فراوانی نیز در این منطقه وجود دارند که جملگی از منابع مهم آب و از جاذبه های گردشگری استان کهگیلویه و بویراحمد محسوب می‌شوند.
• ذخیره گاه زیست کره دنا در سال 2010 از سوی سازمان یونسکو به عنوان دهمین ذخیره ‌گاه بیوسفری ایران و پانصد و پنجاهمین ذخیره‌ گاه موجود در دنیا انتخاب شد. جدا از دنیا و قبل از آن مناطق دیگری مانند پارک‌های ملی دریاچه ارومیه، گلستان، کویر، مناطق حفاظت شده ارسباران در استان آذربایجان شرقی، توران در استان سمنان، گنو و حرا در هرمزگان، ارژن و پریشان در استان فارس و پناهگاه حیات وحش میانکاله استان مازندران در این فهرست به ثبت رسیده بودند.

کلام آخر

    در مطلب پارک ملی و منطقه حفاظت شده دنا اطلاعات بسیار مهمی درباره این منطقه به دست آوردیم. این منطقه را نه تنها علاقمندان به طبیعت باید بشنایند بلکه تمام مردم ایران باید از آن اطلاع داشته باشند. زیرا اهمیت آن در زندگی مردم بسیار بالاست. این ذخیره گاه هم بر تامین آب مردم جنوب کشور تاثیر می‌گذارد و هم بر زیست جانوری و گیاهی کشور بنابراین حفاظت از آن بسیار اهمیت بالایی دارد.

    در این مطلب هر آنچه را باید درباره این منطقه می‌دانستید، مختصر و مفید بیان کردیم. حالا وقت بازدید از این جاذبه طبیعی فوق‌العاده رسیده است. این منطقه شامل شمار زیادی آبشار، چشمه، جنگل بلوط و ... می‌شود و در واقع باید آن را یک مجموعه عظیم از جاذبه‌های طبیعی دانست. از آنجایی که نمی‌توان در طول یک روز از همه این جاذبه‌ها دیدن نمود اگر قصد اقامت در این منطقه را دارید می‌توانید به سراغ شهرها و روستاهایی بروید که منطقه وجود دارند.

    اگر نکته دیگری درباره ذخیره گاه زیست کره دنا وجود دارد که در این نوشته بدان اشاره نشد، حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده نمایید.