گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه کجاست؟

    در پاسخ به این سوال که گنبد سلطانیه کجاست باید گفت، گنبد سلطانیه بنایی در شهر سلطانیه استان زنجان است که در زمان حکومت ایلخانیان به دستور الجایتو معروف به سلطان محمد خدابنده در ایران ساخته شده است. این بنا سومین گنبد بزرگ جهان پس از مسجد اباصوفیه و کلیسای سانتا ماریا دل فوریه است. این جاذبه همچنین بزرگ‌ترین گنبد تاریخی ایران و بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان به حساب می‌آید.

    در پاسخ به این سوال که گنبد سلطانیه چرا ساخته شد، باید گفت به نظر می‌رسد ایلخانیان قصد داشته‌اند قدرت و عظمت خود را به جهانیان نشان دهند و در تاریخ ثبت کنند. گنبد سلطانیه زنجان را هنوز هم که هنوز است باید یکی از شاهکارهای معماری در ایران دانست. تولیت و نظارت بر ساخت این پروژه را  خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی بر عهده داشت. در مسیرتهران- زنجان هرگاه یک گنبد فراخ نیلگون و فیروزه‌ای رنگ دیدید، بدانید که به گنبد سلطانیه رسیده‌اید. توقف کنید و فرصت بازدید از آن را از دست ندهید. این گنبد دو پوش بعد از گذشت این همه سال از ساختش، هنوز هم یکی از زیباترین گنبدهای جهان به حساب می‌آید.

مختصری از تاریخچه گنبد سلطانیه

    در اهمیت گنبد سلطانیه زنجان همین بس که حافظ ابرو، مورخ دوره تیموری درباره‌ این بنا گفته است:"بنای‌ بی‌‌نظیری‌ است‌ که‌ مانند آن‌ در اقصی نقاط‌ دنیا وجود ندارد." گنبد سلطانیه در سال ۷۰۳ هجری قمری در پایتخت ایلخانیان ساخته شد. همانطور که در بالا ذکر شد طراحی این گنبد بر عهده وزیر ایلخانیان بوده است. معماری این بنا سید علی شاه بود که برای ساخت آن سه هزار کارگر در اختیار داشت. پس از اینکه ساخت سازه به طور کامل تمام شد، کار تزئین را آغاز کردند. لازم به ذکر است که ساخت گنبد سلطانیه سه سال به طول انجامید.

    آرامگاه یک شاعر دوره ایلخانی به نام ملاحسن کاشی در محوطه گنبد سلطانیه زنجان قرار دارد. آرامگاه ایلجایتو نیز در کنار این بنا قرار دارد. اما یک نکته جالب تاریخی درباره این بنا وجود دارد و آن این است که درباره تاریخ ساخت آن اخلاف نظر وجود دارد. برخی معتقدند که گنبد در زمان ایخانیان ساخته شده و برخی دیگر دوره ساخت آن را زمان حکومت صفویه ( شاه طهماسب صفوی) می‌دانند.

مختصری از معماری گنبد سلطانیه

    گنبد سلطانیه زنجان یکی از شاهکارهای معماری ایران است. این بنا را به شیوه آذری ساخته‌اند. از دلایل اهمیت این سازه در بالا زیاد حرف زدیم اما یکی دیگر از دلایل این اهمیت این است که از کل ارسن بزرگ و معروف دوره ایلخانی تنها این گنبد و آرامگاه الجایتو باقی مانده است. درواقع ارسن یک فضای بزرگ شامل بیمارستان، میانسرا، خانگاه و... بوده که دو برابر میدان نقش جهان مساحت داشته است.

    این سازه هشت مناره و هشت ایوان دارد. به نظر می‌رسد ایده ساخت این سازه را از از هشت در بهشت (ابواب البر یا درهای نیکی) الگو گرفته‌اند. دور اول تزئینات فقط با آجر و کاشی بوده که به وسیله آنها آیات قرآن را در جای جای گنبد ساخته‌اند و به جز آن نام محمد و علی و نام سلطان نیز آمده است.

    پس از مدتی محمد خدابنده دستور داد این تزئینات اولیه را با گچ بپوشانند و تزئینات جدید ایجاد نمایند. تزئینات این سازه را باید شامل گچ‌بری، کاشیکاری، مقرس‌کاری، تزئینات آجری و خطوط تزئینی دانست. این بنا را سه بحش اصلی ورودی، سردابه و تربت‌خانه تشکیل می‌دهد. گنبد این سازه ۵۰/۴۸ متر ارتفاع و ۴۰/۲۴ متر قطر دارد. شاید جالب باشد که بدانید در سال‌های 1353 و 1354، برای بالا بردن استحکام این بنا، داخل دیوارها، ستون‌ها و طاقنماها بتون تزریق شده است.

    این گنبد دو جداره است و شاید جالب باشد که بدانید هیچ نمونه دیگری قبل از آن به صورت دوجداره ساخته نشده است. این سازه فیروزه‌ای رنگ، 160 سانتیمتر ضخامت دارد و 60 سانتی متر نیز بین دو پوسته‌اش فضای خالی قرار داده‌اند. به طور کلی می‌توان ساختار گنبد سلطانیه زنجان را منحصر به فرد دانست زیرا معماری آن هیچگونه تشابهی با سایر گنبدهای تاریخی جهان ندارد و این را نیز باید به دلایل اهمیت این بنا اضافه کرد.

    متاسفانه گنبد سلطانیه زنجان با خطر تخریب رو به رو است. یک بار در سال 1348 مرمت این سازه تاریخی را آغاز کردند و به طور کلی این بتا در 9 دوره مورد بازسازی قرار گرفته است. درواقع 30 سال طول کشید تا مرمت این گنبد ارزشمند را به پایان برسانند. درحال حاضر هم برخی از کاشی‌های این جاذبه در حال فرو ریزی است و انگار مسئولان فراموش کرده‌اند که گنبد سلطانیه یکی از معدود یادگارهای دوره ایلخانی و یکی از خاص‌ترین گنبدهای جهان است و باید در حفظ و نگهداری آن بکوشند.

نکات مهم درباره گنبد سلطانیه

• مسیر دسترسی به گنبد سلطانیه از طریف استان زنجان صورت می‌گیرد. این بنا در شهر سلطانیه، بلوار علامه حلی، میدان علامه حلی، خیابان اریباد قرار دارد.
• همه ی روزهای سال به جز ایام سوگواری می‌توان از این گنجینه تاریخی دیدن نمود. در نیمه اول سال ساعات بازدید از هشت صبح تا هشت شب و در نیمه دوم سال ساعات بازدید از هشت صبح تا شش و سی دقیقه عصر است.
• در گنبد سلطانیه زنجان نورگیرهایی وجود دارند که نقش ساعت را بازی می‌کنند. به این صورت که هر زمان نور از سوراخ اصلی گنبد وارد این جاذبه گردشگری می‌شود، وقت اذان ظهر است. نوری که از پنجره به داخل بنا می‌تابد ساعت را نشان می‌دهد و نوری که از پنجره‌های کوچک وارد می‌شود دقیقه‌ها را نشان می‌دهد. این شگفتی به آسانی می‌تواند گواهی بر معماری شکوهمند این جاذبه گردشگری باشد.
• این سازه در تاریخ 15 دی 1310 به ثبت ملی رسیده است.

کلام آخر

    در مطلب راهنمای بازدید از گنبد سلطانیه هرآنچه لازم بود درباره این جاذبه گردشگری بدانید را بیان کردیم. درباره معماری بی‌نظیر این سازه حرف زدیم و کمی هم تاریخچه آن را بررسی نمودیم. حالا برای بازدید از این شاهکار تاریخی آماده هستید. اما همانطور که در بالا ذکر شد، متاسفانه این بنا در معرض تخریب است، بنابراین اگر به بازدید از آن می‌روید، سعی کنید آسیبی به این سازه وارد ننمایید و به دیگران نیز این توصیه را گوشزد کنید.

    نمی‌توان بهترین زمان بازدید از گنبد سلطانیه را مشخص کرد زیرا همه فصل‌ها برای این بازدید مناسب است. بنابراین هر زمان که گذرتان به استان زنجان افتاد، حتما این جاذبه تاریخی را نیز در لیست بازدیدتان قرار دهید. فراموش نکنید در طول این بازدید سری هم به آرامگاه سلطان محمد خدابنده و همچنین شاعر دوره ایلخانی ملاحسن کاشی نیز بزنید و لذت سفرتان را دو چندان کنید.

    اگر نکته دیگری درباره گنبد سلطانیه زنجان، این فیروزه‌ای با شکوه وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد، حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده کنید.