راهنمای بازدید از تالاب هورالعظیم

معرفی تالاب هورالعظیم  

    تالاب هورالعظیم به عنوان بزرگ‌ترین تالاب مرزی، بیش از  ۱۲۰ هزار هکتار مساحت دارد و در دشت آزادگان خوزستان قرار گرفته است. آب این تالاب از 13 انشعاب رود کرخه و همچنین خود آن تامین می‌شود. تالاب چند مخزن دارد که عمق آنها با هم فرق می‌کند. برخی از این مخازن 20 سانتی متر و برخی دیگر سه متر عمق دارند. اما درواقع نمی‌توان عمق آب تالاب را به راحتی تشخیص داد. حتی با عکس‌های هوایی هم این کار ممکن نیست و دلیل این مساله را باید در شرایط آب و هوایی خوزستان جستجو کرد.

    اگر تالاب هورالعظیم خوزستان را به سه قسمت تقسیم کنیم، دو قسمت از آن در کشور عراق و یک قسمت در ایران قرار دارد. اگر بخواهید از اهواز خود را به این تالاب برسانید باید حدود 40 دقیقه زمان بگذارید. همانطور که بالاتر هم ذکر شد، پوشش گیاهی اصلی این تالاب نی زار است اما به جز آن گیاهان متنوع دیگری نیز در این منطقه رشد می‌کند که از میان آنها می‌توان به  لوئی، تیره تیزک، نیلوفر آبی و چولان اشاره کرد.

    بسیاری از افراد زمانی که نام هورالعظیم به میان می‌آید به یاد گاومیش‌هایی می‌افتند که در آب تالاب درحال آب تنی کردن هستند. این منظره در عین حال که تصویر بسیار جذابی از طبیعت را به نمایش می‌گذارد ما را با پوشش جانوری تالاب نیز آشنا می‌کند. در حاشیه تالاب روستاهای زیادی وجود دارد که قبل از جنگ میان ایران و عراق زندگی در این روستاها در جریان بود اما پس از جنگ بیشتر حمعیت این روستاها مهاجرت کردند و خالی از سکنه باقی ماند. درحال حاضر نزدیک‌ترین شهر به تالاب هورالعظيم، رفیع است. این شهر پنج کیلومتر تا تالاب فاصله دارد.

    شاید برایتان جالب باشد که بدانید، صدام سعی کرد در آن دوره به طور عمدی آب هورالعظیم را خشک کرده و اقتصاد کسانی که در اطراف این تالاب زندگی می‌کردند را خراب کند. معمولا کسانی که اطراف این تالاب زندگی می‌کنند شغل مرتبط با آن مانند ماهیگیری، گاومیش داری و... را دارند بنابراین خشک شدن این تالاب به طور مستقیم روی زندگی مردمی که اطرافش زندگی می‌کنند تاثیر دارد. پس از اتمام جنگ تالاب دوباره آبگیری شد اما مسائلی مانند جاده کشی و استخراج نفت آسیب‌هایی به این جاذبه طبیعی وارد کرده است.

مختصری از جغرافیای تالاب هورالعظیم

    تالاب هورالعظیم پوشش گیاهی و جانوری نسبتا متنوعی دارد. از میان این پوشش‌ها می‌توان به گیاهان کفری شامل: نی، جگن، چولان، لوئی، بردی، تره تیزک و...اشاره کرد. همچنین درون خود تالاب گیاهان شناور وجود دارد. گیاهان دیگری نیز در تالاب وجود دارد که در آب ریشه دوانیده‌اند. گیاهان دریایی شامل گیاهان قهوه‌ای سبزینه‌ای دار، گل میمونیان، گیاهان سواحل تالاب و گیاهان دیگر مانند کاهوی وحشی، کاگله، سورمه صحرایی و... می‌شود.

    در پوشش جانوری این منطقه نیز مواردی همچون پستانداران، آبزیان و پرندگان در کنار هم زندگی می‌کنند. اگرچه تنوع پستانداران بسیار محدود است اما نقش مستقیمی روی زندگی اقتصادی مردم اطراف تالاب دارد. مهم‌ترین پستانداری که در این منطقه زندگی می‌کند گاومیش است. از دیگر پستاندارانی که در این منطقه زندگی می‌کنند می‌توان به گراز، خفاش و سگ اشاره کرد.

    12 نوع آبزی در این تالاب زندگی می‌کنند که از میان آنها می‌توان به حمری، گتان، آمور، برزم، بیاح، کبوتر نقره‌ای، شلج و... اشاره کرد. پرندگان زیادی نیز این تالاب را برای زندگی یا مقصد کوچ انتخاب می‌کنند. از میان پرندگان موجود در این تالاب می‌توان به ارک‌ها، غاز خاکستری، چنگر میوه خور، اکراس آفریقایی، عروس‌غاز، غاز پیشانی‌سفید کوچک و اردک مرمری و... اشاره کرد.

    تا به امروز آسیب‌های زیادی به تالاب وارد شده و برنامه‌هایی نیز برای احیای آن صورت گرفته است. همانطور که ذکر شد بیشترین آسیب را صدام در زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق به تالاب هورالعظیم وارد کرد. با خشک کردن آن به بسیاری از گاومیش‌ها و بسیاری از افراد که از طریق این گاومیش‌ها امرار معاش می‌کنند را به خطر انداخت. بعدها در دولت‌های مختلف برنامه‌هایی برای احیاء این تالاب انجام شد.

نکات مهم درباره تالاب هورالعظیم

• مسیر دسترسی به تالاب هورالعظیم خوزستان از طریق جاده آسفالته  راه آسفالته سوسنگرد-بستان-چزابه یا راه آسفالته هویزه رفیع است. مسیرهای دیگری که به این تالاب می‌رسند شامل راه شنی، نظامی پاسگاه‌های طبر - شط علی و راه آسفالته اهواز، جاده سید خلف به طلائیه می‌شوند.
• بهترین زمان بازدید از این تالاب را باید زمستان و پاییز دانست. زیرا این منطقه نیز مانند دیگر بخش‌های جنوب کشورمان آب و هوای گرمسیری دارد و بنابراین ممکن است در تابستان سفر به این منطقه کمی سخت باشد.
• آثار تاریخی زیادی هم در اطراف این تالاب وجود دارد اما متاسفانه بسیاری از این آثار تاریخی در جنگ میان ایران و عراق آسیب‌های زیادی دید.
• درباره وجه تسمیه این تالاب باید گفت هورالعظیم یک واژه عربی است که تالاب بزرگ معنا می‌شود. این تالاب یک نام دیگر نیز دارد و آن هورالهویزه به ‌معنای تالاب هویزه  است.
• اصلی‌ترین دلایل آسیب دیدن تالاب هورالعظیم استان خوزستان را باید در جنگ ایران و عراق، استخراج نفت و جاده کشی جستجو کرد.
• خشک شدن هورالعظیم جدا از اینکه چرخه اقتصادی مردمی که در اطرافش زندگی می‌کنند را معیوب می‌کند باعث ایجاد توفان‌های ریزگردی نیز می‌شود. درواقع رطوبت ناشی از وجود تالاب هورالعظیم خوزستان تا حد زیادی جلوی بروز اینگونه توفان‌ها را می‌گیرد و به همین دلیل هم اگر تالاب خشک شود، توفان‌های ریزگردی نیز افزایش خواهند یافت. متاسفانه روند خشک شدن تالاب در سال‌های اخیر افزایش یافته است.
• اگر در زمستان برای بازدید از تالاب هورالعظیم به خوزستان سفر کنید، یک منظره زیبا از پرندگان مهاجری خواهید دید که این تالاب را به عنوان مقصد زمستانی خود انتخاب کرده‌اند.
• جالب است بدانید برخی از حیوانات کمیاب مانند میوه‌خوار، اکراس آفریقایی، عروس غاز، غاز پیشانی سفید کوچک و اردک مرمری در این منطقه زندگی می‌کنند و ارزش زیست محیطی آن را بالا برده‌اند.
• اگر برای بازدید از تالاب بروید گیاهان زیبای شناوری را روی آب خواهید دید که به آنها نیلوفر آبی می‌گویند. این گیاهان زیبایی تالاب را دو چندان کرده‌اند.
• همانطور که ذکر شد، اب تالاب از طریق رودخانه کرخه تامین می‌شود اما از آنجایی که روی شاخه‌های متعدد این رودخانه سدهای مختلف ساخته‌اند، این روزها مانند قبل حق آبه تالاب به ان نمی‌رسد و این مساله باعث ایجاد مشکلاتی شده که در بالا به آن اشاره کردیم. جالب است بدانید در سال 2001 سازمان ملل درباره فاجعه‌ای که ممکن است خشک شدن تالاب هورالعظیم در خوزستان ایجاد کند؛ هشدارهای جدی داده بود.

جاذبه های گردشگری اطراف تالاب هورالعظیم

    اطراف تالاب هورالعظیم جاذبه‎های تاریخی زیادی وجود داشت که بیشتر آنها در جنگ تحمیلی میان عراق و ایران از بین رفت. درحال حاضر شما می‌توانید از برخی مناطق که بیشترشان مناطق عملیاتی دوران جنگ هستند، دیدن کنید در ادامه به برخی از جاذبه‌های اطراف تالاب هورالعظیم اشاره خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

تنگه چذابه

    حتما نام چذابه را به عنوان یکی از مناطق عملیاتی در جنگ تحمیلی شنیده‌اید. تنگه جذابه در شمال شهرستان بستان قرار دارد و بین تپه‌های رملی و هورالهویزه یا همان هورالعظیم قرار گرفته است. این تنگه در زمان جنگ بسیار استراتژیک بوده است. در حال حاضر هم تورهایی در سراسر کشور برای بازدید از این منطقه عملیاتی وجود دارد.

رود کرخه

    رود کرخه یکی دیگر از جاذبه‌های نزدیک به تالاب است. کرخه را باید سومین رود بلند ایران پس از کارون و سفیدرود دانست. کرخه از به هم پیوستن دو رودخانه زال و سمیره در اندیمشک تشکیل شده است، این رود مسیری را طی می‌کند و در نهایت به تالاب هورالعظیم می‌ریزد. این رود که از شمال به جنوب جریان دارد حتی از کنار شوش باستان نیز می‌گذرد.

دشت آزادگان

    اگر برای بازدید از تالاب هورالعظیم به خوزستان سفر کردید حتما از دشت آزادگان یا همان شهر بستان نیز دیدن کنید. این شهر اگرچه در روزهای جنگ آسیب‌های زیادی دید اما هنوز هم ارزش بازدید را دارد. در طول جنگ تحمیلی این شهر دو بار به اشغال عراق در آمد و هر دو بار توسط نیروهای ایرانی آزاد شد. شما همچنین می‌توانید جایی که در شهر بستان برای اقامت پیدا کنید تا در نزدیکی تالاب باشید.

    فراموش نکنید که جدا از جاذبه های گردشگری که در بالا به آنها اشاره شد، می‌توانید مناظر زیبایی را نیز در طول بازدیدتان از تالاب هورالعظیم ببینید. مناظری که هیچگاه از یاد پاک نخواهند شد. برای مثال می‌توان به دسته گاومیش‌هایی که در حال آب تنی در تالاب هستند و یا پرندگان مهاجری که در فصل زمستان تالاب هورالعظیم را به عنوان مقصد کوچشان انتخاب می‌کنند، اشاره کرد. یقینا دیدن چنین مناظر زیبایی لذت سفرتان را دو چندان خواهد کرد.

کلام آخر

    در مطلب راهنمای بازدید از تالاب هورالعظیم، هر آنچه را لازم بود درباره این تالاب بزرگ مرزی بدانید، بیان کردیم. حالا می‌دانید که این تالاب چه از نظر گردشگری، چه از نظر زیست محیطی و چه از نظر اقتصادی چه اهمیت بالایی برای مردمی که در اطرافش زندگی می‌کنند و در نهایت کل ایران دارد. همچنین آسیب‌هایی که تا به امروز به این جاذبه گردشگری وارد شده را بررسی کردیم و می‌دانیم که این آسیب‌ها منجر به چه اتفاقاتی می‌شود.

    درست است که برای احیاء هورالعظیم مسئولان باید دست به اقدامات بزرگی بزنند و کمک زیادی از ما بر نمی‌آید اما شاید با اطلاع رسانی و زنده نگه داشتن نام این تالاب و مشکلاتش بتوانیم مسئولان را تحت فشار قرار دهیم تا کار درست را در حق این تالاب انجام دهند. بنابراین بهتر است در برابر این مساله بی تفاوت نباشیم.

    اگر نکته دیگری درباره تالاب هورالعظیم وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد، آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده کنید.