سه گنبد ارومیه

معرفی برج مقبره سه گنبد ارومیه

    برج سه گنبد ارومیه درواقع یک آرامگاه. به شکل استوانه‌ای دایره وار و برج ‌مانند است. این بنا تاکنون در کاربردهای مختلفی استفاده شده است. عده‌ای اعتقاد دارند این برج استوانه‌ای شکل در قدیم به عنوان آرامگاه استفاده می‌شده است اما بخش دیگری از مردم معتقدند این مکان یک آتشکده‌ای مربوط به دوران ساسانی بوده است. درواقع برای اینکه بتوانیم بگوییم این مکان در گذشته چه کاربردی داشته است، اطلاعات کافی وجود ندارد.

    برای ساخت این برج مشهور از مصالحی همچون آجر و سنگ استفاده شده ‌است. به همین دلیل هم به آن برج آجری سه گنبد می‌گویند. تا ارتفاع 6.3 متر از این بنا را سنگ‌های خاکستری رنگ و تراش خورده پوشانده است و از این ارتفاع به بالا را با آجر پوشانده‌اند. این آجرهای چهارگوش تا بالای برج ادامه دارند. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که برج مقبره سه گنبد ارومیه را شخصی به نام منصور ‌بن‌ موسی ساخته است.

تاریخچه برج مقبره سه گنبد ارومیه

    برج مقبره سه گنبد ارومیه در شمال غرب ایران و در شهر ارومیه قرار گرفته است. نامگذاری این مکان نشان می‌دهد که این اثر هم به عنوان مقبره و هم به عنوان برج شناخته می‌شود. یا توجه به اسم این بنا، توقع دیدن گنبد را در آنداریم. ولی در کمال تعجب زمانی به این بنا رسیدید متوجه خواهید شد که گنبدی در آن وجود ندارد. نوع معماری و سایر مشخصات برج مقبره سه گنبد نشان دهنده این موضوع است که قدمت این بنا به قرن ششم هجری بر می‌گردد. یعنی این برج را در زمان سلجوقیان ساخته‌اند. این برج عظیم تاکنون حوادث بسیاری را از سر گذرانده است.

    سه گنبد از نظر باستان‌شناسان ساحتمان مهمی است چرا که از این بنا در اصل نه به عنوان برج بلکه به عنوان آرامگاه استفاده می‌شده است. آرامگاه این بنای تاریخی، 800 سال عمر دارد و بازدید از آن اطلاعات خوبی را در اختیارتان قرار خواهد داد. اسناد و مدارک، شواهد و بررسی‌های موجود نشان‌دهنده این موضوع است که از سه گنبد ارومیه تا قرن 19 به‌عنوان یک اثر تاریخی استفاده نمی‌کرده‌اند اما کم‌کم شکل و نوع معماری این بنا مورد توجه واقع شده ‌است. از نظر مکانی این برج در دوره ساخت، در خارج از شهر قرار داشته و با پیشرفت شهر امروزه در دل شهر قرار گرفته است.

    مقبره سه گنبد که در جنوب شرقی شهر ارومیه قرار دارد در سال 580 و یا 563 هجری قمری ساخته شده است. در حال حاضر مرمت و بازسازی لازم برای جلوگیری از ریزش و آسیب به بنا انجام شده‌ است.

خصوصیات ظاهری و توصیف بنای سه گنبد ارومیه

    در درب ورودی برج سه کتیبه سنگی از نوع تراش خورده وجود دارد که به زبان کوفی نوشته شده‌اند. در این کتیبه‌ها اطلاعاتی درباره تاریخ این جاذبه نوشته شده‌ است. در قسمت انتهایی این کتیبه‌ها، تاریخ سال 580 هجری قمری را خواهید دید که نشان از تاریخ ساخت این جاذبه دارد.  براساس همین کتیبه‌ها و مستندات دیگر، مشخص شده است که شخصی به نام شیث قاطه المظفری دستور ساخت این بنای تاریخی را صادر کرده ‌است. شیث قاطه المظفری یکی از فرمان‌روایان حکومت سلجوقی بوده است. این برج ارتفاعی برابر با 13 متر دارد و با قطر آن نیز برابر با 5 متر است. این مقبره برای ورود، دو درب مجزا و تفکیک شده دارد.

طبقات برج سه گنبد ارومیه

    سه گنبد ارومیه در دو طبقه ساخته شده است. این سازه یک سرداب با یک پوشش منحنی گونه دارد که این سرداب با همین منحنی از طبقه دوم جدا می‌شود. درب ورودی سرداب هم دارای  170 سانتیمتر ارتفاع است و باید آن را بسیار کوچک دانست. داخل طبقه دوم یک مقبره قرار دارد که درب ورودی اتاقش 250 سانتیمتر ارتفاع دارد.

    برای طبقه دوم و اول، دو درب متفاوت در‌ نظر ‌گرفته شده‌ است. درب این بنا در طبقه اول از نوع آهنی بوده و بعد از ساخت بنا ساخته شده ‌است. درب طبقه دوم نیز از درب‌های دو لنگه چوبی است. این درب نیز مربوط به دوران بعد از ساخت بنا است. این برج یک دخمه دارد که بر روی قسمت فوقانی آن آرامگاهی آجری قرار گرفته است. معماری این آرامگاه که با کتیبه و نقش‌های هندسی مشخص می‌شود و از جنس گچ و سنگ است.

    اتاقی که به مقبره اختصاص یافته دارای ابعاد مربعی دارد. در واقع جذابیت معماری این اثر مربوط به جا گرفتن این اتاق مربعی در دل یک استوانه است. اطراف این مقبره به شکل دایره‌ای ساخته شده و در آخر نیز گنبدی بر روی آن قرار گرفته ‌است. ویژگی اصلی سقف این مقبره این است که از آن می‎‌توان گنبد را دید.  در گوشه‌های اتاق مقبره هم می‌توانید مقرنس‌کاری قرینه‌ای، طاق‌نماها با شکل هلالی، کاربندی‌ها و … را دید. ظاهر سقف از نوع قبه‌ای است و آجرهای آن هم به صورت دایره‌ای حول یک محور به کار گرفته شده‌اند.

    کف اتاق این آرامگاه نیز در درون دخمه بسیار آسیب دیده و تنها قسمت‌های کمی از آن نمایان است. دخمه مملوء از طاق‎های آجری در شکل هلالی است. قسمت کف و تحتانی دخمه با آجر پوشانده شده ‌است. این آجرها را با طرح و اشکال هندسی جذاب تزئین کرده‌اند. اما ارتفاع دقیق این دخمه معلوم نیست و این نامعلومی به دلیل نابودی سقف دخمه است. در هر دو سمت بنا نورگیر‌هایی تعبیه شده است. این نورگیرها جهتی شمالی-جنوبی دارند و به خوبی با فضای طبقه اول و دوم ارتباط برقرار می‌کنند. این ارتباط از طریق چهار کانال بر قرار شده است. افراد زیادی در رابطه با نورگیر بودن این روزنه‌ها اتفاق‌ نظر دارند.

علت محبوبیت برج سه گنبد ارومیه

    علت محبوبیت و پر طرفدار بودن این مقبره، علاوه بر گنبد مرتفعش، رنگ‎آمیزی، تزیین و نقوش هندسی بر روی آجر و سنگ آن نیز هست. در اطراف این گنبد می‌توانید مقبره‌های دیگری را نیز پیدا کنید. این مقبره‌ها به دلیل تقدس این مکان تاریخی در آن‌جا شکل گرفته‌اند. در واقع این مقبره‌ها مربوط به اقشار بالا دست جامعه بوده و امروزه نیز از آنها چیز زیادی باقی نمانده‌ است.

    در زمانی که سه گنبد ارومیه ساخته شده کاشی‌کاری بسیار کاربردی بوده است اما، در این آرامگاه از کاشی‌کاری استفاده نشده است. معمار با سلیقه این مقبره به جای کاشی، از سنگ و آجرهای قهوه‌ای در نوع درخشان استفاده کرده ‌است.

نکات مهم درباره برج سه گنبد ارومیه

• این برج آجری در استان آذربایجان غربی، شهر ارومیه قرار دارد. برای رسیدن به این جاذبه پس از ورود به شهر ارومیه، باید خود را به خیابان استاد برزگر، در مجاورت دروازه بازار برسانید.
• درباره وجه تسمیه این جاذبه باید گفت که در سه طبقه این سازه، سه گنبد وجود دارد و همین موضوع را دلیل انتخاب این نام برای آن می‌دانند. بعضی از مورخان نیز معتقدند به این دلیل که دو بنای تاریخی دیگر در یک روستا مجاور به این بنا وجود داشته، این نام را برای آن انتخاب کرده‌اند.
• این جاذبه گردشگری در تاریخ 15 آذر ماه سال 1314 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
• برای بازدید از سه گنبد ارومیه از ساعت نه صبح تا ساعت 7 شب می‌توانید به آدرس آن مراجعه نمایید. یک تا 2 ساعت زمان برای بازدید از این برج کافی است.
• در این جاذبه تاریخی امکاناتی همچون استراحتگاه و اقامتگاه، سرویس بهداشتی، رستوران، وسایل نقلیه، اینترنت، پوشش شبکه و بوفه وجود دارد. وجود این امکانات امکان یک بازدید راحت و بدون دردسر را برای گردشگران فراهم کرده است.

کلام آخر

    در این مطلب درباره برج سه گنبد ارومیه حرف زدیم و سیر تا پیاز آن را بررسی کردیم. جاهای دیدنی ارومیه بسیار است که سه گنبد یکی از مشهورترین این جاذبه‌ها است. تعداد دیگری برج‌های تاریخی در استان آذربایجان غربی وجود دارد که بسیاری از آنها به سبک و سیاق سه گنبد شاخته شده است و اکثرشان هم مربوط به دوره سلجوقیان است. برج سه گنبد را باید یک شاهکار تاریخی و تلفیقی از هنر ایرانی و اسلامی دانست و جلوه هنر اسلامی-ایرانی در نقوش و تزئینات آن کاملاً مشخص است. بنابراین اگر گذرتان به شهر ارومیه خورد، حتما زمانی را برای بازدید از این برج کنار بگذارید.

    اگر نکته دیگری درباره برج سه گنبد ارومیه وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد و یا اگر تجربه بازدید از این جاذبه گردشگری را دارید، حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید تا دیگران نیز از آن بهره ببرند. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده کنید.