راهنمای بازدید از معبد چغازنبیل (زیگورات چغازنبیل)

معرفی معبد چغازنبیل

    معبد چغازنبیل در واقع یک سازه مربوط به دوره تاریخی ایلامیان است. این سازه یک شهر باستانی با 100 هکتار مساحت بوده است. زیگورات چغازنبیل یا معبد چغازنبیل تنها چیزی است که در حال حاضر از این شهر باستانی به جای مانده است. این شهر باستانی یک بنای مطبق است که دستور ساخت آن را یک پادشاه قدرتمند ایلامی در نیمه دوم هزاره دوم پیش از میلاد صادر کرده است.

    شاید برایتان جالب باشد که بدانید این شهر باستانی به دستور یکی از پادشاهان آشوری به نام آشور بانی پال، که آخرین پادشاه بابل نیز بود، نابود شد. این پادشاه در این باره در کتیبه‌ای ذکر کرده است که : "من زیگورات شوش را که از آجرهایی با سنگ لاجورد لعاب شده بود، شکستم … معابد عیلام را با خاک یکسان کردم … شوش را تبدیل به یک ویرانه کردم … ندای انسانی و بانگ شادی به دست من از آن جا رخت بربست..."

    چغازنبیل نامی است که بعدها روی این شهر باستانی گذاشتند. علت این نام‌گذاری این است که زمانی که باستان شناسان چغازنبیل را کشف کردند، یک تپه بزرگی بود که شبیه به سبد برگشته است. بنابراین نام چغازنبیل را برای این مکان انتخاب کردند که نامی مرکب از ترکیب چغا به معنای تپه و زنبیل به معنای سبد است. براساس اطلاعاتی که از کتیبه‌های تاریخی به دست آمده نام اصلی این مکان در زبان ایلامی ال- اونتاش (Al Untash)  و در زبان اکدی دور اونتاشا  (Dur Untash)است.

تاریخچه معبد چغازنبیل

    مجموعه مذهبی دوراونتاش یا همان معبد چغازنبیل باقی مانده یک شهر باستانی است که در زمان حکومت ایلامیان در ایران، هنگام پادشاهی اونتاش ناپیریشا ساخته شد. درواقع این بنا با فاصله اندکی از زمین برای عبادت خدایان سومری ساخته شد. نمونه چنین معبدی را در بین النهرین نیز می‌توان دید. این معبد آنقدر در زمان خود شهرت پیدا کرده بود که هنگام جنگ میان آشوریان و ایلامی‌ها، آشوریان دست به ویران کردن آن بزنند. پس از نابودی این منطقه دیگر نام این معبد هم به دست فراموشی سپرده شده بود تا اینکه در سال ۱۸۹۰ میلادی یک زمین شناس به نام ژاک دو مورگان در جریان اکتشافات خود گزارش داد که در منطقه‌ای که چغازنبیل در آن قرار گرفته، نفت وجود دارد. حتی شرکت نفت ایران به دنبال همین گزارش تاسیس شد.

    50 سال مهندسان در حال اکتشاف نفت در این منطقه بودند. در طی این مدت آنها آجری را یافتند که رویش نوشته‌هایی وجود داشت. آجر را برای باستان‌شناسانی که در شوش کار می‌کردند، فرستادند و پس از آن سلسله کاوش‌ها در این منطقه آغاز و در نهایت به کشف معبد چغازنبیل و چند اثر مهم دیگر ختم شد. در واقع این معبد را اولین بار شخصی به نام براون که کارشناس نیوزلندی شرکت نفت بود، کشف کرد. در زمان پهلوی دوم از این معبد خاک‌برداری کردند. اما در حال حاضر متاسفانه به دلیل نگهداری نادرست آسیب‌های زیادی به این بنای خشتی وارد شده است.

معماری معبد چغازنبیل

    معبد چغازنبیل در قدیم حدود 52 ارتفاع داشته و پنج طبقه بوده است اما در حال حاضر تنها دو طبقه و نیم از آن باقی مانده و 25 متر ارتفاع دارد. معبد زیگورات مانند دیگر بناهایی که در این منطقه وجود دارد، در یک حصار مقدس قرار گرفته است. این حصارحدود هزار و 625 متر است. معبد زیگورات را در دو مرحله ساختند. ابتدا این معبد به شکل یک مربع بود که حیاط مرکزی داشت. اگر به نقش این بنای اولیه نگاه می‌کردی چیزی شبیه به یک انبار بزرگ با اتاق‌های بدون روزن برای ورود نور را می‌دیدی. از حیاط این سازه برای برگزاری مراسم مذهبی و آیینی استفاده می‌شود. در سال ۱۲۵۰ ق.م حاکم وقت تصمیم گرفت شکل این سازه را تغییر دهد و این معبد را به پنج طبقه تبدیل کند.

    در واقع هدف این بود که معبد چغازنبیل مانند نگینی در منطقه بدرخشد و مانند کوه استوار به نظر برسد. در بین النهرین نیز یک زیگورات وجود دارد که تفاوتش با چغازنبیل در این است که در بین النهرین طبقه بالایی زیگورات‌ها روی طبقه زیرین قرار گرفته است اما در چغازنبیل تمام طبقات شالوده جداگانه‌‌ای دارند و ریشه همه آنها در کف زمین است.

    چغازنبیل مانند هر سازه دیگری از بخش‌های مختلف تشکیل شده که در ادامه برخی از این بخش‌ها را به شما معرفی خواهیم کرد. به طور کلی همانطور که بالاتر هم ذکر شد؛ چغازنبیل پنج طبقه دارد که اکنون دو طبقه و نیم از آن باقی مانده است. زیگورات چغازنبیل چهار دست پلکان دارد که هنگی آنها به ورودی طبقه اول وصل هستند و از طریق پلکان جنوب غربی می‌توان به طبقات بالاتر راه پیدا کرد. این پلکان از آجر ساخته شده و با لایه‌های سنگین محافظت می‌شوند.

    برخی از پلکان دارای طاق هلالی هستند و برخی به دلیل اینکه نور به آنها برسد، طاق ندارند. اطراف ورودی معبد مجسمه‌های حیواناتی وجود دارد که از آنها برای محافظت از معبد استفاده می‌شده است. در کاوش‌ها فقط دو نمونه از این مجسمه‌ها را پیدا کرده‌اند. یکی از آنها مجسمه شیردال یا شیر عقاب و دیگری مجسمه گاو نر است. مجسمه شیر عقاب در موزه هفت تپه و مجسمه گاو نر در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.

    برای دیوارهای طبقه اول تا چهارم معبد ناودان‌هایی تعبیه شده بوده است که بنا را از آسیب‌های مربوط به آب باران دور نگه دارد. یک ناودان نیز در ساختمان وجود داشته که آب‌های پلکان و درها را خارج می‌کرده است. آبی که از این ناودان‌ها خارج می‌شود، در نهایت از طریق یک آبراه به چاهی منتقل می‌شوند. بخش دیگر معبد چغازنبیل صحن‌های مختلف آن است. در واقع دور تا دور زیگورات چغازنبیل، حیاط وجود دارد که این حیاط‌ها را با خرده سفال و آجر فرش کرده‌اند. وسیع‌ترین صحن این سازه، صحن شمالی شرقی است.

    مردم عادی در جریان مراسمات مذهبی مختلف در این صحن جمع می‌شده‌اند. صحن شمال غربی نیز جایی است که چندین معبد، نیایشگاه و کارگاه در آن قرار دارد. صحن جنوب غربی را باید کوچک‌ترین صحن دانست که پلکانی که مسیر دسترسی به معبد اعلی بوده در این صحن قرار دارد. به نظر می‌رسد صحن جنوب شرقی نیز برای قربانی کردن استفاده می‌شده است.

    آجر نوشته‌ها و کتیبه‌هایی در چغازنبیل وجود دارد که بسیاری از اطلاعاتی که هم اکنون در دسترس ما قرار گرفته را این کتیبه‌ها در اختیار ما قرار داده‌اند. درواقع شمار زیادی کتیبه و آجر نوشت به زبان عیلامی در این منطقه وجود دارد که تا امروز حدود شش هزار و 500 قطعه از این آجر نوشت‌ها خوانده شده است. بر روی یکی از این آجرها  نوشته‌ای به زبان ایلامی وجود دارد که ترجمه آن به شرح زیر است:

    من اونتاش نپيريشا با آجرهای طلايی رنگ، نقره‌ای رنگ، سنگ‌های عقيق سياه، سنگ‌های سفيد و سنگ‌های... اين معبد مطبق را ساختم و به خدايان نپيريشا و این‌شوشینیک از محله مقدس هديه كردم. كسی كه آن را ويران كند و كسی كه آجرهای آن را منهدم كند، کسی كه طلا و نقره‌اش را، سنگ‌های عقيق سياه، سنگ‌های سفيد و سنگ‌های ... و آجرهايش را بر دارد و به محل ديگری ببرد، باشد كه نفرين خدايان محله مقدس نپيريشا، اينشوشينک و كريريشا بر سرش نازل شود و باشد كه نسل او در زير خورشيد برچيده شود.

نکات مهم درباره معبد چغازنبیل

• در پاسخ به این سوال که معبد چغازنبیل کجاست باید گفت، این معبد در استان خوزستان، 45 کیلومتری شهرستان شوش قرار گرفته است. درواقع برای رسیدن به این جاذبه گردشگری باید پا در مسیر جاده شوش به اهواز بگذارید و یا می‌توانید از طریق جاده شوشتر به هفت تپه  نیز خود را به این سازه برسانید.
• بهترین زمان بازدید از این جاذبه تاریخی را می‌توان فصول پاییز و زمستان دانست زیرا چغازنبیل هم مانند دیگر نقاط استان خوزستان هوای گرمی دارد و مقصد سفر زمستانی محسوب می‌شود.
• در این مکان سرویس بهداشتی، نمازخانه و آبسردکن وجود دارد و به دلیل وجود این امکانات به راحتی می‌توانید ساعاتی را در این منطقه بگذرانید.
• بهتر است با کفش پاشنه میخی وارد این مکان نشوید زیرا این امر ممکن است به محوطه آسیب برساند.
• عکاسی و فیلمبرداری حرفه‌ای از این منطقه تنها با مجوز میراث فرهنگی امکان پذیر است.
• در صورت بارندگی بین 12 تا 24 ساعت امکان بازدید از مجموعه وجود ندارد زیرا ممکن است به بافت آن آسیب وارد شود.
• از آنجایی که این سازه در نزدیکی رودخانه قرار دارد، معماران این بنا آن را طوری طراحی کرده‌اند که بتوانند از آب رودخانه در بنا استفاده کنند و همچنین پستی و بلندی‌هایی ایجاد کرده‌اند که جلوی بلای طبیعی مربوط به رودخانه مانند سیلاب و طغیان را بگیرد.

جاذبه های گردشگری اطراف معبد جغازنبیل

    از آنجایی که استان خوزستان پر از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی است، اطراف چغازنبیل نیز جاذبه‌هایی برای بازدید وجود دارد که اگر اقدام به بازدید از این معبد کردید، می‌توانید سری هم به این جاذبه‌ های گردشگری بزنید. در ادامه به معرفی برخی از این جاذبه‌ها خواهیم پردخت. با ما همراه باشید.

موزه هفت تپه

    یکی از جاذبه‌هایی که می‌توانید در نزدیکی معبد چغازنبیل ببینید، موزه هفت تپه است. شاید جالب باشد که بدانید یکی از دو مجسمه حیوانی که در چغازنبیل پیدا شده است، در این موزه نگهداری می‌شود. در این موزه برخی دیگر از اشیا تاریخی استان خوزستان مانند گل نوشته‌ها، کتیبه‌های سنگی که با خط میخی یا اکدی هستند، مهرهای سنگی و گلی، ظروف سفالی، اشیاء تزئینی از جنس سنگ و... نگهداری می‌شود.

روستای گردشگری خماط

    روستای گردشگری خماط، در 30 کیلومتری شهر شوش و در نزدیکی معبد چغازنبیل قرار دارد. این روستا در سال 1392 به عنوان روستای هدف گردشگری انتخاب شده است. روستای خماط جدا از نزدیکی به زیگورات چغازنبیل، در حاشیه پارک ملی دز قرار گرفته است. درواقع می‌توان این روستا را به یک مجموعه تاریخی ارزشمند و یک مجموعه طبیعی ارزشمند نزدیک دانست. آب و هوای این روستا مانند اکثر نقاط استان گرم و مرطوب است و مردمش به زبان عربی حرف می‌زنند. سالانه عده زیادی گردشگر، راهی بازدید از این جاذبه می‌شوند. اگر قصد دارید در طول سفر نزدیک چغازنبیل سکونت کنید و یا سوغات تهیه نمایید، این روستا جای مناسبی برای شما خواهد بود.

کلام آخر

    در مطلب معبد چغازنبیل (زیگورات چغازنبیل) هر آنچه را که لازم بود درباره این جاذبه گردشگری بدانید، بیان کردیم. درباره تاریخ، معماری و علت نام گذاری چغازنبیل خوزستان حرف زدیم و به جاذبه‌های گردشگری اطراف و اطلاعات مهم دیگر این جاذبه نیز اشاره کردیم. حالا برای بازدید از این معبد آماده هستید.

    همانطور که در طول این نوشته اشاره شد، این جاذبه گردشگری در طول این سال‌ها آسیب‌های فراوانی دیده است. بنابراین در طول بازدید، از انجام کارهایی که ممکن است به این مکان اسیب بیشتری وارد کند، پرهیز کنید و این مساله را به دیگران هم تذکر دهید. تا آیندگان هم بتوانند مانند ما از دیدن چنین جاذبه‌هایی لذت ببرند و با تاریخشان آشنا شوند.

    اگر نکته دیگری درباره معبد جغازنبیل وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد، حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده کنید.