راهنمای بازدید از قلعه فلک الافلاک (1 مرور)

قلعه فلک الافلاک

    فلک الافلاک یک قلعه‌ای تاریخی در شهر خرم آباد است که با نام قلعه دوازده برجی نیز شناخته می‌شود. این جاذبه گردشگری بر فراز یک تپه مشرف بر شهر، در کنار یک رودخانه ساخته شده و از آنجایی که در مرکز شهر قرار دارد، بازدید از آن کار آسانی است. قدمت بنای فلک الافلاک را مربوط به دوره حکومت ساسانیان در ایران می‌دانند. این جاذبه در تاریخ 10 مهر 1348 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

    در مطلب راهنمای بازدید از قلعه فلک الافلاک قصد داریم همه چیز را درباره این جاذبه گردشگری بررسی نماییم. ابتدا به معرفی آن می‌پردازیم، سپس تاریخچه این بنا را بررسی می‌کنیم و در نهایت درباره دیگر نکات مهم درباره آن مثلا درباره مسیر دسترسی، جاذبه‌های اطراف و ... حرف خواهیم زد. اگر شما هم علاقمند به کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه هستید، با ما تا انتهای این مطلب از وب سایت دکوول همراه باشید.

معرفی قلعه فلک الافلاک 

    اگر بخواهیم واژه فلک الافلاک را معنا کنیم می‌توانیم از ترکیب "سپهر سپهران" در معنی این اسم استفاده نماییم. اما نام این قلعه مشرف بر خرم آباد، همیشه فلک الافلاک نبوده است. از میان دیگر نام‌هایی که این جاذبه گردشگری بدان‌ها معروف است می‌توان به دژ شاپورخواست، قلعه خرم آباد، دوازده برجی و کاخ اتابکان اشاره کرد. این نام‌ها همگی مربوط به قبل از حکومت قاجارها در ایران است زیرا، از آن پس به بعد نام فلک الافلاک بر این قلعه باقی ماند.

    در پاسخ به این سوال که قلعه فلک الافلاک کجاست، باید گفت قلعه فلک الافلاک روی تپه‌ای مشرف بر شهر قرار دارد. به عبارت ساده‌تر از بالای این دژ می‌توانید همه خرم آباد را زیر پایتان مشاهده کنید. این جاذبه گردشگری در نزدیکی غارهایی قرار دارد که قدمتشان را به پیشاتاریخ نسبت می‌دهند و جالب اینکه چیزهایی مانند سنگ نبشته، مناره‌های آجری و ... در منطقه پیدا شده است.

    برای ساخت این دژ از مصالحی مانند آجر، خشت، سنگ و ملات استفاده شده است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید یک چاه عمیق و یک راه فرار اضطراری در این قلعه وجود داد. البته با توجه به موقعیت استراتژیک و کاربردهایی که این قلعه در طول تاریخ داشته وجود راه فرار اضطراری چیزی دور از ذهن نیست. در کاوش‌های اخیر، کارشناسان به این نتیجه رسیده‌اند که ممکن است یک قنات از زیر این قلعه بگذرد. هنوز کسی نتوانسته چنین نظریه‌ای را ثابت یا رد کند. چاهی که در حیاط قلعه وجود دارد توسط دست کنده شده و بیش از 40 متر عمق دارد. آب این چاه از ریزش‌های جوی تامین می‌شود.

تاریخچه قلعه فلک الافلاک

    ساخت این بنا مربوط به دوره ساسانیان است. گفته می‌شود در آن زمان شهری به نام شاپورخواست در محدوده خرم آباد کنونی وجود داشته که بعدها این شهر ویران شده است و خرم آباد را در قرن هفتم هجری به جای شهر ویران شده ساخته‌اند. به نظر می‌رسد از آن شهر تنها همین قلعه فلک الافلاک یا دژ شاپورخواست باقی مانده که در زمان ساسانیان از آن استفاده نظامی می‌کرده‌اند.

    به طور خلاصه از تاریخ ساخت بنا یابانی آن اطلاع دقیقی در دست نیست همین اندازه می دانیم که این بنا از یادگارهای شهر کهن شاپورخواست بوده و بنای اولیه آن را به زمان شاپور اول ساسانی در قرن سوم میلادی نسبت می‌دهند

اسرار قلعه فلاک الافلاک

    اما اسرار قلعه فلک الافلاک چیست؟ آیا این دژ نیز مانند همه قلعه‌های قدیمی، داستان‌هایی را در سینه خود پنهان کرده است؟ در واقع فلک الافلاک در آن زمان اهمیت استراتژیک داشته است. در قرن چهارم هجری حکومت‌های آل حسنویه و گنجور از آن به عنوان مقر خود استفاده می‌کرده‌اند. زمان صفویه و قاجاریه نیز اتابکان لر کوچک و والیان لرستان این دژ را به عنوان مقر حکومت خود انتخاب کرده بودند.

    شاید برایتان جالب باشد که بدانید در زمان حکومت پهلوی اول و دوم در ایران از این قلعه به عنوان پادگان نظامی و زندان سیاسی استفاده می‌شده است. درحال حاضر نیز این دژ را تبدیل به موزه مردم شناسی کرده‌اند. همچنین یک چایخانه سنتی نیز در این محل تاسیس شده است. نمای بیرونی فلک الافلاک را در سال‌های اخیر مرمت و بازسازی شده است.

    نام قلعه فلک الافلاک در بسیاری از سفرنامه‌های تاریخی ذکر شده است. برای مثال می‌توان به سفرنامه هنری راولینسون که در سال‌های 1249 تا 1255 به ایران سفر کرده بود اشاره کرد. در این سفرنامه نوشته شده: "خرم آباد که سردر پای قلعه و در سمت شمال غربی آن قرار دارد شهر جدید و کوچکی است که جمعیت آن تقریبا ۱۰۰۰ خانوار می‌باشد. رودخانه کم عمق و عریضی در جنوب شرقی شهر و قلعه که پایتخت اتابکان لر کوچک بوده در جریان است."

معماری قلعه فلک الافلاک

    معماری کنونی بنا بیانگر الحاقات فراوانی است که در دوران‌های گوناگون به آن افزوده شده بیشترین این تحولات مربوط به دوره صفویه تا قاجار است بر اساس مدارک تصویری تا حدود یکصد سال پیش بازوی دیواره برجی در پیرامون بنای فعلی وجود داشته که اکنون آثار یک برج از آن در محوطه شمال غربی قلعه قابل مشاهده است. وسعت تقریبی بنا ۵۳۰۰ متر مربع شامل ۸ برج و ۳۰۰ تن پناه می‌باشد ارتفاع بلندترین دیوار تا سطح تپه ۲۳ متر و مصالح آن از سنگ آجر خشت و ملات گچ و آهک است. ورودی بنا به سمت شمال تعبیه شده که پس از گذر از راهروی ورودی به حیات اول وصل می‌گردد.

قلعه فلک الافلاک که پنج هزار و 300 متر مربع وسعت دارد، از همان زمانی که ساخته شده کاربرد نظامی داشته و به همین دلیل طبیعی است که دیوارهای دفاعی داشته باشد. این دیوارها تمام خط ساحلی رودخانه در جنوب شرقی قلعه قرار دارند را پوشانده‌اند. وجود این رودخانه مانند یک خندق از جنوب فلک الافلاک محافظت می‌کند. بنای دژ به شکل یک پنج ضلعی منظم است که برج‌هایی با اندازه‌های مختلف در آن قرار دارند. قلعه فلک الافلاک بارها در طول تاریخ مرمت و تعمیر شده است اما بیشترین تغییرات در معماری آن، زمان حکومت صفویه صورت گرفته است.

    دیواره‌ها از جنس آهک است و رطوبت را در خود نگه می‌دارند. به نظر می‌رسد برای بنایی که در کنار رودخانه ساخته شده، این انتخابی هوشمندانه بوده است. در قلعه برای دفع آب مسیرهای زیرزمینی کنده شده‌اند و برای محافظت بیشتر از بنا از کلاف بندی چوبی برای دیوارها استفاده شده است. هیچ قسمتی از بنای قلعه فلک الافلاک دارای گچ‌بری یا کاشی‌کاری تزئینی نیست. نماها همگی آجرکاری لوزی شکل و برجسته هستتند و روی دیوار غربی یک طرح اسلیمی بین دو نوار ساده به چشم می‌خورد.

    در گذشته برای ورود به شهر خرم آباد از دو ورودی گرداب و خور استفاده می‌شده اما برای دسترسی به قلعه سه ورودی وجود داشته است. این دژ دارای 14 برج است که دوتای آن مخصوص دیدبانی بوده است. بلندترین برج موجود در این قلعه 22.5 متر بالاتر از سطح تپه است. اگرچه بخش‌های زیادی از این قلعه در دوران مختلف از بین رفته و مصالح ان در جاهای دیگر استفاده شده است اما هنوز هم باید فلک الافلاک یکی ازمهم‌ترین جاذبه‌ های گردشگری استان لرستان دانست.

کاربری قلعه در گذشته

    خزانه حکومتی خاندان بدر در قرن چهارم هجری مقر حکومتی اتابکان و والیان در دوره صفویه تا قاجار و سرانجام پادگان نظامی و زندان سیاسی در دوران پهلوی اول و دوم از مهمترین کاربری‌های قلعه در گذشته محسوب می‌شود.

کاربری کنونی قلعه

    این اثر ارزشمند در سال ۱۳۴۹ از ارتش به فرهنگ و هنر سابق واگذار و به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید در سال ۱۳۵۴ با راه اندازی موزه مردم شناسی و مفرغ‌های لرستان به موزه تبدیل گردید. در سالیان اخیر با مرمت نمای بیرونی و داخل قلعه موزه های باستان شناسی مردم شناسی و آزمایشگاه مرمت اشیا در این مجموعه فرهنگی تاریخی راه اندازی و هر ساله پذیرای انبوهی از بازدیدکنندگان داخلی و خارجی می‌باشد.

بخش‌های مختلف قلعه فلک الافلاک  

    زمانی که وارد قلعه می‌شوید؛ تعدادی پله هست که باید از آنها بالا بروید و وارد حیاط شوید. ابتدا چاه و حمام دژ را خواهید دید. آب مورد نیاز برای حمام از طریق همین چاه که بالاتر هم درباره آن حرف زدیم، تامین می‌شده است. چهار سالن، دو حیاط خلوت، چند تالار کوچک، اتاق‌ها و دروازه‌ها تمام آن چیزی است که فضای داخلی قلعه را تشکیل می‌دهد. دو حیاطی که در دژ وجود دارند، توسط برج‌ها احاطه شده‌اند. در یکی از حیاط‌ها تالارهای بزرگی وجود دارد که به هم راه دارند. همین نقطه از فلک الافلاک را در حال حاضر به موزه مردم شناسی تبدیل کرده‌اند.

حیاط اول

    ابعاد این هیات که با جهت شمالی جنوبی طراحی شده ۲۲.۵ در ۳۱ متر است. پیرامون آن را چهاربرج احاطه کرده که دو برج آن در شمال و شمال غربی و دو برج دیگر در جنوب و جنوب غربی قرار دارد.

حمام قدیمی

    بر اساس شواهد موجود حمام قلعه در ضلع شمالی حیاط اول و در نزدیکی چاه قلعه قرار داشته است این حمام تا اواخر دوره قاجاریه قابل استفاده بوده و اکنون آثاری از آن نظیر تنبوشه‌های سفالی، نقش‌های آهک بری و کانال‌های زیرزمینی قابل مشاهده است.

چاه قلعه

    در شمال شرقی حیاط اول و در پشت یک طاق نمای بلند چاه آب قلعه قرار دارد عمق این چاه که بیشتر آن با برش صخره به سرچشمه گلستان راه یافته نزدیک به ۴۰ متر است در گذشته آب مورد نیاز ساکنین دژ از همین تامین می شده و اکنون نیز قابل بهره برداری است.

حیاط دوم

    ابعاد این حیاط که در جهت شرقی غربی طراحی شده ۲۱ در ۲۹ متر است در چهار جهت این حیاط تالارهای بزرگی قرار دارد که به یکدیگر راه دارند و اکنون به موزه تغییر کاربری یافته‌اند از نکات قابل تأمل در معماری بنا وجود گریزگاه مخفی در ضلع جنوبی و فضاهای زیرزمینی در ضلع شمال و شرق آن می‌باشد.

جاذبه های گردشگری اطراف قلعه

    قلعه فلک الافلاک در مرکز شهر خرم آباد قرار دارد و طبیعی است که جاذبه های گردشگری فراوانی اطرافش وجود داشته باشند. اگر گذرتان به قلعه فلک الافلاک خرم آباد لرستان افتاد در می‌توانید از مناره آجری که در نزدیکی این دژ قرار دارد نیز دیدن کنید. این بنا مربوط به 900 سال پیش است و ارتفاعش به 30 متر می‌رسد. مناره آجری همچنین نزدیک به شش متر مربع مساحت پایه دارد.

    دیگر جاذبه نزدیک به فلک الافلاک، سنگ نبشته معروفی به خط کوفی است که در شمال این دژ قرار دارد. این سنگ نبشته که 3.5 متر ارتفاع دارد را در قرن ششم هجری ساخته‌اند و موضوع آن احکامی مربوط به چراگاه‌های شاپورخواست، ممنوع شدن برخی رفتارهای ناپسند و بخشش مالیاتی است. به نظر می‌رسد این سنگ نبشته مقررات زندگی در شهر خرم آباد را در قرن ششم یعنی زمانی که خرم آباد ساخته شده، به مردم گوشزد می‌کرده است.

    پل شکسته یا پل شاپوری جاذبه دیگری است که در نزدیکی قلعه قرار دارد. این پل که 350 متر طول و نزدیک به شش متر عرض دارد، مربوط به دوره حکوکت ساسانیان در ایران است و در مرکز شهر واقع شده. موزه فلک الافلاک که یک موزه مردم شناسی است، داخل همین قلعه قرار گرفته است. در بخش‌های مختلف این موزه ماکت‌هایی وجود دارد که زندگی روزمره مردم لرستان در سال‌های مختلف را به تصویر می‌کشد. یکی از سالن‌ها مربوط به مشاغل سنتی لرستان است و در بخشی از موزه نیز ماکت بانوانی را می‌بینید که در حال قالی بافی، جاجیک باقی و چادر سیاه بافی هستند.

    دریاچه کیو یکی دیگر از جاذبه‌های نزدیک به فلک الافلاک است که هفت هکتار مساحت و سه تا هفت متر عمق دارد. این دریاچه را باید یکی از دریاچه‌های طبیعی درون شهری در ایران دانست که زیستگاه مناسبی برای آبزیان، پرندگان و دیگر جانوران است. مخمل کوه و چشمه گلستان، منابعی هستند که دریاچه کیو آبش را از آنها تامین می‌کند. وجود امکانات تفریحی مانند شهربازی در این منطقه آن را به یکی از جاذبه‌های طبیعی مورد علاقه مردم تبدیل کرده است.

مسیر دسترسی و بهترین زمان بازدید از قلعه

    از آنجایی که فلک الافلاک در مرکز شهر خرم‌آباد قرار دارد به راحتی می‌توانید با هر وسیله نقلیه‌ای که می‌خواهید خود را به این شهر برسانید و از آنجا به راحتی با ماشین شخصی، تاکسی و اتوبوس برای بازدید به سوی قلعه بروید. بهترین زمان بازدید از قلعه فلک الافلاک را باید فصل‌های بهار یا تابستان دانست. زیرا لرستان استانی با آب و هوای معتدل است که زمستان‌های نسبتا سرد و تابستان‌های معتدلی دارد. شرایط آب و هوایی و طبیعت در این دو فصل در وضعیت بسیار مطلوبی است.

    به جز روزهای تعطیل رسمی و دوشنبه‌ها، قلعه همیشه به روی شما باز است و می‌توانید از 9 صبح تا 8:30 شب به بازدید از آن بپردازید. قلعه فلک الافلاک در شب جلوه زیبایی از شهر خرم آباد را به روی شما می‌گستراند. پس اگر توانستید در شب از این جاذبه بازدید نمایید.

کلام آخر

    در مطلب راهنمای بازدید از قلعه فلک‌الافلاک اطلاعات خوبی درباره این جاذبه گردشگری استان لرستان به دست آوردیم. فهمیدیم قلعه فلک الافلاک در کجا قرار دارد، کدام جاذبه‌های گردشگری در اطراف آن قرار گرفته است و کمی هم درباره تاریخچه و معماری قلعه اطلاعاتی کسب کردیم. در قلعه برخی از امکانات رفاهی مانند دسترسی آسان به وسایل نقلیه، پارکینگ، دستشویی، اقامتگاه، رستوران، بوفه و ... وجود دارد. بنابراین می‌توانید با خیال راحت همراه با خانواده به بازدید بپردازید و برای ساعات طولانی به بازدیدتان ادامه دهید.

    اگر نکته دیگری درباره قلعه فلک الافلاک وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد، حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. همچنین اگر دوست دارید بیشتر درباره استان لرستان بدانید سری به مطلب مربوط به آن بزنید. امید است این نوشته برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده نمایید.