قلعه سردار اسعد (قلعه جونقان)

اول تاریخچه قلعه سردار اسعد رو بشناسیم

می­‌خوام کمی اطلاعاتتون رو درباره قلعه بیشتر کنم باید بدونید چیزی که باعث مشهور بودن این قلعه شده جریان مشروطه و قیام بختیاری‌ها بوده، قیامی که باعث فتح استان‌های تهران و اصفهان شد. قلعه سردار اسعد در واقع خانه پدری علی‌قلی خان سردار اسعد معروف به سردار اسعد بختیار بوده. سردار یک کاخی در اون زمان می­‌سازه که به سبک معماری فرانسوی به یادگار از ایشون مونده.

 سرداردر دوران قاجاری از رؤسای ایل‌های بختیاری بوده و به گفته خودش از کاخ‌های اروپایی قرن نوزدهم برای بنای خودش الهام گرفته که در تابستان‌ها به این قلعه می‌آمدن همچنین جلسات مهم سیاسی و اقتصادی رو هم اینجا برگزار می­‌کردن و از این قلعه برای جلسات زیادی که با انگلیسی‌ها داشتن استفاده می­‌کردن و چون که این قلعه از نظر موقعیت قرارگیری در یک گذرگاه اصلی قرار داشته، دسترسی به اون به‌ راحتی امکان‌پذیر بوده.

سردار اسعد بختیاری واقعا چه کسی بود؟

حالا به نظرم قبل از اینکه بخوایم بیشتر از این قلعه بدونیم باید سازنده اون رو بهتر بشناسیم چرا که همه چیز از همین‌جا شروع میشه. علی‌ قلی خان سردار اسعد به سال ۱۲۳۶ خورشیدی در گرمسیر بختیاری متولد شد. علی‌ قلی خان چهارمین پسر حسین قلی خان ایلخانی بود. پدرش حسین قلی همه طایفه‌های ایل بختیاری رو یکپارچه کرده بود و به‌ واسطه همین به مدت 30 سال فرماندار ایل بختیاری بوده.

 اگر بخوام کمی از گذشته ایشون بگم باید بدونین که در دوران نوجوانی خودش زبان‌های  فارسی و عربی و فرانسه رو یاد گرفته بود و در سال 1259 به همراه پدر و برادرش توسط ناصر الدین‌ شاه قاجار به تهران دعوت می‌شن، علی‌ قلی خان و برادرش طی این سفر به گارد سلطنتی ملحق میشن و طی ماجراهای زیادی که داشتن حتی به زندان هم می‌رن ولی بعد از قتل ناصرالدین‌شاه قاجار ایشون برای مدتی به مأمور نظم تهران منصوب میشه. سردار اسعد به مدت دو سال در شهرهای اروپایی اقامت داشته و می‌شه گفت اولین تفکرات آزادی‌خواهی و فعالیت‌های سیاسی - اجتماعی در ذهنش هم برگرفته از اون دوران بوده.

• تصاویر برگرفته از وب سایت chtn.ir

قلعه سردار اسعد کجا قرار داره؟

درباره موقعیت جغرافیایی قلعه باید بهتون توضیحاتی ارائه کنم. شهر جونقان که جمعیت 14000 نفری داره در شهرستان فارسان استان چهارمحال‌ و بختیاری واقع شده. جونقان دومین شهر مهم شهرستان فارسان و مرکز بخش جونقان هست.

 این شهر در دامنه جنوبی قله جهان‌بین در بین رشته‌کوه‌های زاگرس قرار گرفته. در حال حاضر مردم این شهر از دو طایفه ترک‌ها و لرها تشکیل شدن. غالب مردم جونقان به گویش شیرین لری بختیاری صحبت می‌کنن ولی بعضی‌ها هم به زبان ترکی صحبت می‌کنن. این منطقه دارای زمین‌های حاصلخیزی هست و بیشتر مردم این منطقه شغل کشاورزی و دامپروری داشتن و مهم‌ترین محصولات جونقان گندم و انگور شناخته می‌شه.

در مورد نام­گذاری جونقان گفته‌های مختلفی وجود داره. مشهورترین داستانش اینه که جونقان معرب “گینه کان” یا “گونه کان” هست. گینه کان در زبان لری به معنی “گَوَن زار” هست که در این منطقه به‌ وفور به چشم می­‌خوره. اما اگر این لغت از زبان پهلوی اومده باشه به معنای ناحیه بلند و برجسته هست. بعضی‌ها هم  نقل‌ کردن که به دلیل زمین‌های حاصل‌خیز نام این منطقه “جای دهقان” بوده که به‌ مرور زمان به “جانقان” و “جونقون” تغییر کرده.

 گروه دیگه‌­ای هم با اشاره به درگیری خونین دو ایل بختیاری و قشقایی ریشه این کلمه رو “جوی خون” معنی‌ کردن. چرا که “قان” در زبان ترکی به معنای “خون” هست. اما اینکه در نهایت کدوم یکی از این‌ها واقعا درست بودن ناپید است و باید بیشتر در مورد اون تحقیق بشه.

قدمت قلعه سردار اسعد

با خوندن اطلاعاتی که قراره بهتون بدم اشتیاق‌تون برای بازدید این قلعه چند برابر می‌شه. تحقیقات باستان‌شناسی در این منطقه نشان‌ دهنده قدمت چندین ساله جونقان مربوط به دوران زمان ساسانیان هست. طاق‌های سنگی تنگ درکش ورکش یکی از آثار به جا مونده از دوران ساسانی در این منطقه هست. تنگه درکش ورکش در مسیر باستانی دزپارت واقع شده که خودش نشونه دیگه­‌ای از موقعیت استراتژیک این شهر درگذشته هست. گفته می‌شه اهالی کوهستان از زمان عیلامیان از مسیر باستانی دزپارت استفاده می‌کردن.

البته با وجود چشمه‌ ساران متعدد، دشت‌های حاصلخیز و چراگاه‌های غنی در این منطقه خیلی طبیعی هست که از دیرباز زندگی در این منطقه جریان داشته باشه. خیلی از حاکمان و پادشاهان آل بویه، سلجوقی و صفویه ارتفاعات این منطقه رو به‌ عنوان شکارگاه و تفرجگاه خودشون انتخاب می‌کردن. چندین گذرگاه و قرارگیری در مسیر اصلی جنوب به شمال دلیل دیگه­‌ای بر آبادانی و موقعیت خاص این منطقه در گذشته هست.

• تصاویر برگرفته از وب سایت bultannews.com

معماری قلعه سردار اسعد

ورودی قلعه

بهتره که کمی با معماری این بنای ارزشمند و تاریخی آشنا بشیم. ساختار این بنا به‌ صورت شرقی غربی ساخته شده. در قسمت شرقی فضای قلعه، یک سازه بلند و با عظمت دیده می‌شه که به‌ صورت دو طبقه ساخته شده یک سقف هلالی داره و یکسری اتاق‌های نگهبانی و دیده‌بانی هم در طرفین اون دیده می‌شه. جالب اینه که این سازه دقیقا شبیه بنای اصلی قلعه هست؛ یعنی با خشت و گل و سنگ تیشه‌هایی با ارتفاع 60 متر.

قسمت شاه‌نشین

قسمت بعدی این قلعه شاه­نشین هست که در طبقه دوم قرار داره. در ضلع‌های شمالی، جنوبی و شرقی  ایوان‌هایی با ستون‌های سنگی چشم‌نواز دیده می‌شن. محل اتصال این ایوان‌ها با آجرکاری خلاقانه تزیین شده و ستون‌های سنگی ایوان‌ها به‌ صورت جفتی طراحی‌ شدن. در نتیجه در هر کدوم از ضلع‌های جنوبی، شمالی و شرقی شش جفت ستون سنگی وجود داره.

 خب اینجا قسمتی هست که واقعا ارزش بازدید از این قلعه رو مشخص می­‌کنه باید بگم که سر ستون‌ها دارای طوماری با گل چند پر در وسط اون‌ها تزیین شدن و میله‌ ستون‌ها صاف و صیقلی هستن. هر کدوم از ستون‌ها بر روی پایه‌ای مکعب‌ مستطیل شکل ساخته‌ شدن.

این پایه تزییناتی مثل گل چند پر و نیلوفر داره و اما ضلع غربی بنا دیواری ساده و آجری داره، آجرکاری به شکل‌های گل میخی، مستطیل، لوزی و مربع روی این دیوار به زیبایی نقش گرفته. سقف اتاق‌های ضلع غربی به حالت هندسی تراشکاری شده.

از شگفتی‌های این بنا این هست که این بنا به صورتی طراحی شده که راهروی بلندی در وسط قرار گرفته و اتاق‌ها در طرفین راهرو قرار دارن. در نمای داخلی از تزیینات چوبی هم بهره‌ بردن که خاص بودن اون رو دوچندان می­‌کنه و در تزیینات درهای ورودی راهرو اصلی، هنر خاتم‌ کاری و فلزکوبی گل‌ و بوته استفاده شده.

در بخش‌هایی از این بنا دیوارها دارای روکش چوبی در بخش پایینی هستن. قاب‌های چوبی که در این روکش‌ها به‌کار رفته با نقوش گیاهی زیبا سازی شدن. خاتم‌کاری این قاب‌های چوبی در اون زمان خیلی وزین به‌حساب می‌آمد همونطور که حالا هم هست.

طبقه‌پایینی قلعه

طبقه زیرین بنا به این صورته که یک متر پایین‌تر از سطح احداث شده. ظاهرا این بخش از سازه به خدمه اختصاص داشته و زیرپله‌های طبقه‌ بالایی برای ورود به طبقه‌ پایینی طراحی‌ شدن. سقف تمام راهروها و اتاق‌ها در طبقه‌ پایینی دارای طاق‌بندی به روش قمی پوش بوده. هر کدوم از اتاق‌های طبقه زیرین دارای یک بخاری‌ دیواری بوده که سربخاری با تزیینات گچ‌بری مزین شده. نمای بیرونی طبقه زیرین با قطعات سنگ نما و تیشه‌های سنگی ابزار کاری شده که جلب‌ توجه می­‌کنه. روی تیشه‌های سنگی، نقوش هندسی مثل لوزی و مستطیل دیده می‌شه. قسمت‌های دیگه بنا مثل لچک، پیشانی، لبه ایوان و بدنه جرزهای بین پنجره‌ها هم با نقوش اسلیمی گل‌ و بوته با خلاقیت مخصوصی چشم‌نوازتر شده.

چطور به قلعه برسیم؟

برای دسترسی به این قلعه زیبا و بازدید از معماری خلاقانه اون در جونقان باید اول به شهرکرد برین. از شهرکرد وارد جاده اردل بشین تا بعد از ۴۲ کیلومتر به جونقان برسین. قلعه جونقان در جنوب شهر و در خیابان ارشاد اسلامی کنار شهرداری جونقان قرار گرفته. اگر خواستین از افراد محلی پرس­وجو کنین این قلعه سردار اسعد با عنوان موزه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی هم شناخته می‌شه.

• آدرس موزه مشروطه جونقان: استان چهارمحال‌وبختیاری، شهرستان فارسان، بخش مرکزی، شهر جونقان و قلعه موردنظر.

وضعیت فعلی کاخ سردار اسعد بختیاری در جونقان

خب همونطور که می‌­دونین قلعه تاریخی جونقان یا همون کاخ سردار اسعد در جونقان توسط سازمان میراث‌ فرهنگی مرمت شده و به موزه تبدیل شده. محوطه بیرونی بنا با ایجاد فضای سبز و آب‌نما زیباتر شده و تندیسی از سردار اسعد در اونجا نصب شده. دو دستگاه توپ قدیمی متعلق به دوره پهلوی هم در محوطه بیرونی بنا قرار داره. در این موزه آثار عتیقه ارزشمندی متعلق به ایل بختیاری به نمایش گذاشته شده که دیدنشون خالی‌ از لطف نیست. بخش دیگه‌­ای از موزه هم به آثار هنری و معرفی بزرگان جونقان و مفاخر استان چهارمحال‌وبختیاری و شهدای استان اختصاص پیدا کرده.

کلام آخر

متشکرم ازنگاه‌تون و زمانی که برای مطالعه این مقاله گذاشتین ما در کنار هم در این سری از مقاصد گردشگری به استان چهارمحال‌ و بختیاری رفتیم و با قلعه مهم و ارزشمند سردار اسعد آشنا شدیم همین‌طور معماری پر جزئیات و حیرت‌انگیز اون رو با هم کشف کردیم. مطمئنم با خوندن این اطلاعات حتما ازش بازدید می­‌کنین اما خواهش می­‌کنیم تا ما رو هم  در دکوول با خاطرات  تجربیاتتون از سفر همراه کنید.