سردر باغ ملی

سردر باغ ملی تهران؛ نماد پایتخت قبل از برج آزادی

    بعد‎ها وقتی رضاشاه تهران را تصرف و با ساقط کردن حکومت قاجار، سلسله پهلوی را پایه گذاری کرد، تغییرات عمده‌ای در دروازه میدان مشق ایجاد نمود که عنوان می‌شود تا 25 هزار تومان هزینه برداشته است؛ هزینه‌ای که در آن زمان تعجب برخی از تاریخ نگاران را برانگیخته که چنین بودجه‌ای چگونه تامین شده است. بنای ساخته شده که اکنون با عنوان سردر باغ ملی شناخته می‌شود، در واقع ورودی اولین پارک ایران است که در زمان رضا شاه در تهران و در محل میدان مشق ایجاد شد. این پارک که باغ ملی نام گرفت، البته بعدا تغییر کاربری پیدا کرد و در آن چندین ساختمان دولتی مانند وزارت امور خارجه و پست و تلگراف ایجاد شد. هر چند حالا چندین سال است که خبری از باغ ملی نیست، اما ورودی آن همچنان عنوان سردر باغ ملی را دارد؛ بنایی که روزگاری نماد پایتخت بود و قبل از ساخته شدن برج آزادی، بسیاری تهران را با آن می‌شناختند.

    هر چند سابقه بنای سردر باغ ملی تهران به زمان فتحعلی‌شاه قاجار می‌رسد، اما بنایی که اکنون با این نام شناخته شده و به ثبت ملی رسیده است در واقع بازسازی شده بنای اصلی با تغییر و تحولات زیاد و تغییر کاربری بوده است. سردر باغ ملی و ساختمان‌های اطراف آن را جعفرخان کاشانی با کمک آلمانی‌ها و به دستور رضاشاه ساخته است. زمان ساخت این بنا بین سال‎های 1301 تا 1304 ذکر شده است.

    مانند بسیاری از آثار این دوره و همچنین دروازه‌هایی که در زمان قاجار و پهلوی ساخته می‌شده ، سردر باغ ملی نمایی بیرونی و درونی دارد که هر کدام ویژگی‌های خاص خودشان را دارند. به طور کلی این سردر یک گذرگاه بزرگ از وسط و دو پیاده‌‎رو در اطراف دارد. در مورد معماری سردر باغ ملی که در زمان خود جزو مدرن‌ترین معماری‌های ایران به شمار می‌رفته باید گفت که ترکیبی از معماری ایرانی-اروپایی است که جعفرخان معمار کاشانی با کمک افراد دیگری از جمله استاد اسماعیلی، کریم منیژه و استاد خاک نگار مقدم طراحی و اجرا کرده است.

    آنچه بیش از همه در مورد سردر باغ ملی مهم است نه کاربری و نه معماری آن است، بلکه در مورد این سازه ویژگی تبلیغی آن از اهمیت بیشتری دارد. رضاشاه با ساخت این بنا در واقع قصد به یادگار گذاشتن اثری خاص و مهم در زمینه معماری از دوران خود را داشته و در ساخت آن و تزئینات به کار رفته، جنبه تبلیغی حکومت پهلوی به شکل آشکاری به چشم می‌آید. در تزئینات بیرونی و داخلی سردر باغ ملی نه تنها از کاشی‌کاری‌ها، کتیبه‌ها و تصاویر اسلیمی استفاده شده که پرچم شیر و خورشید، توپ و گلوله توپ، رضاشاه با تفنگ شصت تیر، دو فرشته پیروزی و ... هم وجود داشته‌اند که اکنون از بسیاری از آنها اثری نمانده است. همچنین نیم‌تنه‌ای از رضاشاه در بالای سردر باغ ملی وجود داشته که تخریب شده است. جالب است بدانید که در نمای داخلی سردر باغ ملی صحنه تسخیر تهران در کودتای 1299وجود دارد.

    این کودتا رضاشاه را به سلطنت رساند و منجر به برچیده شده بساط سلسله قاجار شد. به تصویر کشیدن صحنه پیروزی یک سنت دیرینه در ایران است و بسیاری از شاهان در طول تاریخ اقدام به این کار کرده‌اند. شاید معروف‌ترین مورد به تصویر کشیدن صحنه پیروزی در سازه‌ها مربوط به طاق بستان باشد. در طاق بستان که مجموعه‌ای از سنگ نگاره‌ها مربوط به دوران ساسانیان است، چندین صحنه مهم تاریخی از جمله تاج‌گذاری خسرو پرویز، اردشیر دوم و شاپور دوم و سوم وجود دارد. جا دادن صحنه تسخیر تهران توسط رضا شاه در میان نقوش سردر باغ ملی در واقع تقلیدی از این سنت است که در میان شاهان صفوی در نگاره‌های عالی قاپو و چهل ستون و همچنین شاهان قاجار در سازه‌های مختلف هم وجود داشته است. از این نظر سردر باغ ملی نه تنها اثری چشم‌نواز است که ارزش تاریخی هم دارد و به پژوهشگران کمک می‌کند از خلال نگاره‌های این اثر واقعیت‌هایی را درباره تاریخ کشف کنند.

ویژگی های منحصر به فرد سردر باغ ملی

    سردر باغ ملی از نظر معماری و همچنین کاربرد مواد برای تهیه سازه ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که از جمله آن می‌توان به ساختار آجری آن اشاره کرد. هشت ستون آجری مدور در این بنا وجود دارد که هر کدام سر ستون‌هایی به نقش برگ دارند. علاوه بر این، قاب‌بندی‌هایی از حصیرباف آجری در نمای جنوبی اثر وجود دارد.

    یکی دیگر از ویژگی‌های منحصر به فرد سردر باغ ملی مربوط به کاشی کاری‌های آن است. استفاده از کاشی‌کاری به عنوان عنصری تزئینی سابقه طولانی در معماری ایرانی دارد. معماری ایرانی را عمدتا با کاشی‌کاری‌هایی می‌شناسند که طرح‌های ویژه‌ای را به نمایش گذاشته و در آن از رنگ‌های خاصی استفاده شده است. درباره طرح کاشی کاری‌های سردر باغ ملی مورد ویژه‌ای وجود ندارد، اما رنگ‌های استفاده شده در کاشی‌ها و خطوط به کار رفته جلوه ویژه‌ای به اثر داده‌اند. در واقع در کاشی کاری‌های این اثر تاریخی مانند دیگر بناهای تاریخی و شناخته شده ایران و تهران از جمله مسجد سپه سالار از طرح‌های شناخته شده و همیشگی استفاده شده، اما از آنجا که به نظر برای سازنده اثر و همچنین کسی که دستور به ساخت سردر باغ ملی داده (رضا شاه) مواد مورد استفاده به لحاظ ماندگاری اهمیت داشته، از مواد و رنگ‌های خوبی استفاده شده که همچنان بعد سال‌ها سالم مانده و آسیب کمی دیده‌اند.

    مهم‌ترین ویژگی سردر باغ ملی تهران مربوط به درهای دروازه است که همگی در قورخانه تهران ساخته شده‌اند. محمد علی کرمانی کار ساخت این درها را کرده که هر کدام از شش لنگه آن چندین تن وزن دارد. هندسه منحصر به فردی که در این درها وجود دارد، نسبت به زمانه خود بسیار پیشرو بوده و همچنین نقوش مورد استفاده در آنها بسیار زیبا هستند. برای تزئین درها از نقوش اژدها و پرنده خیالی هما استفاده شده است.

    می‌توان عنوان کرد که درهای سردر باغ ملی به خودی خود آثاری هنری هستند و حتی هر کدام از اجزای درها از جمله پرنده‌های فلزی ارزش هنری و میراث فرهنگی دارند؛ این موضوع اهمیت نگهداری از در را که معبری عمومی است دو چندان می‌کند. در سال‌های اخیر در تهران شاهد سرقت برخی از آثار میراثی بوده‌ایم که در معابر عمومی و عمدتا بدون نگهبان بوده‌اند. از جمله این موارد ضربه زدن به در مسجد سپه سالار برای دزدیدن عناصر تزئینی آن بوده است. با توجه به اهمیت و ارزش سردر باغ ملی باید به این موضوع توجه ویژه‌ای شود.

چرا از باغ ملی تهران فقط درش مانده است؟

    چند سال بعد از ساخت سردر باغ ملی که برای مدت‌ها نماد تهران دوران رضاشاهی بود، اولین پارک تهران یا همان باغ ملی تهران تغییر کاربری داد. این اتفاق با اضافه شدن ساختمان‌هایی دولتی که هر کدام در زمانه خود ساختمان‌هایی بلند مرتبه بودند، رخ داد. در کنار سردر باغ ملی دو ساختمان وزارت پست و تلگراف و همچنین ساختمانی متعلق به وزارت نفت ساخته شده است و خبری هم از باغ ملی نیست.

    با این همه همچنان دروازه ساخته شده، باقی مانده و با عنوان سردر باغ ملی شناخته می‌شود. هر چند باغ ملی تهران به عنوان اولین پارک مدرن ایران به خودی خود دارای ارزش تاریخی بوده است، اما از این نظر که در این مکان چه بناهای تاریخی وجود داشته باید گفت که تنها اثر همان سردر باغ ملی است که همچنان سر پا باقی مانده است. البته این دروازه نسبت به سازه اولیه دچار تغییراتی شده که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به برداشته شدن دو برجک پست نگهبانی در دو طرف آن اشاره کرد.

    سردر باغ ملی تهران دوم اردیبهشت سال 1376به ثبت ملی رسیده و این اتفاق جلو تخریب یا ساخت و ساز در داخل یا اطراف آن را گرفته است، هر چند همانطور که عنوان شد ضعف‌هایی در نگهداری از آن وجود دارد.

سردر باغ ملی کجاست؟

    برای کسانی که برنامه تهرانگردی دارند، دانستن مکان بناهای تاریخی پایتخت از اهمیت زیادی برخوردار است. تهران به عنوان شهری که چندین قرن است به عنوان پایتخت ایران شناخته می‎شود، در دل خود بناهایی از دوران مختلف دارد که هر کدام ویژگی‌های خاص خودشان را دارند. در یک تهرانگردی حتما بازدید از بناهای تاریخی در برنامه قرار می‌گیرد و برای این کار حتما باید به خیابان امام خمینی رفت، چرا که بسیاری از بناهای تاریخی باقی مانده از تهران قدیم در این خیابان قرار دارد.

    سردر باغ ملی نیز یکی از آثار تاریخی تهران است که با رفتن به خیابان امام خمینی می‌توانید به آن دسترسی پیدا کنید. این بنای تاریخی در ضلع شرقی وزارت امور خارجه و ضلع غربی موزه پست و تلگراف است. دسترسی به سردر باغ ملی با استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی آسان است و با توجه به وضعیت ویژه منطقه‌ای که این بنای تاریخی در آن هست و شرایط ترافیک، رفتن به این مکان با استفاده از مترو و اتوبوس گزینه بهتری است.

    اگر از مترو استفاده می‌کنید پیدا کردن ایستگاه امام خمینی و رسیدن به آن کار ساده‌ای است، چرا که این ایستگاه جزو ایستگاه‌های مرکزی خط مترو تهران است و خطوط مختلف را به هم وصل می‌کند. پس از رسیدن به ایستگاه مترو امام خمینی برای دسترسی به سردر باغ ملی باید به سمت غرب حرکت کنید. استفاده از اتوبوس برای رسیدن به سردر باغ ملی نیز گزینه‌ای مناسب است. برای این کار باید سوار اتوبوس‌هایی که به میدان امام خمینی، پایانه فیاض بخش یا پایانه قورخانه می‌روند، شوید و بعد از رسیدن به ایستگاه پایانی به سمت شمال حرکت کنید.

کلام آخر

    در مطلب سردر باغ ملی تهران؛ نماد پایتخت قبل از برج آزادی اطلاعات مفید و مختصری درباره سردر باغ ملی به دست آوردیم. ابتدا به معرفی این جاذبه گردشگری پرداختیم و سپس کمی تاریخچه و دیگر اطلاعات مفید درباره آن را بررسی کردیم. سردر باغ ملی را باید یکی از جاذبه های تاریخی مهم تهران دانست که بازدید از آن در لذت سفرتان به پایتخت را دو چندان می‌کند.

    اگر نکته دیگری درباره سردر باغ ملی وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد، حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. همچنین اگر دوست دارید بیشتر درباره استان تهران بدانید می‌توانید نگاهی به مطلب مربوط به این استان بیندازید. امید است این مطلب از وب سایت دکوول برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده کنید.