جنگل های ارسباران (1 مرور)

​​​جنگل‌‌های ارسباران

    آذربایجان شرقی یکی از زیباترین استان‌های ایران است که جاذبه‌های گردشگری فراوانی برای بازدید دارد. سفر به این استان هم مناسب کسانی است که به جاذبه‌های تاریخی علاقه دارند و هم مورد پسند کسانی است که علاقمند به بازدید از جاذبه‌های طبیعی هستند. جنگل‌های ارسباران در استان آذربایجان شرقی و در شهرستان‌های کلیبر و ورزقان واقع شده‌اند. این جنگل‌ها در مجاورت رود ارس و مرز جمهوری آذربایجان قرار دارند.

    در امتداد رودخانه ارس، ۸۰۵ جزیره کوچک و بزرگ وجود دارد که طبق قرارداد مرزی ایران و شوروی، ۴۲۴ جزیره متعلق به ایران و ۳۸۱ جزیره متعلق به شوروی سابق است. جریان آب ارس به ساحل راست متمایل است و به تدریج اراضی ایران را زیر آب می برد و به اراضی ساحل کشور همسایه اضافه می شود. این تغییر ناگهانی مسیر آب را آرالسیون می‌گویند.

اهمیت جنگل‌های ارسباران

    ارسباران 130 هزار هکتار جنگل است که در استان آذربایجان شرقی قرار دارد و آن را می‌توان یکی از زیباترین مناطق طبیعی ایران دانست. شاید برایتان جالب باشد بدانید این منطقه جنگلی در گذشته وسیع‌تر بود اما در حال حاضر مواردی مانند تخریب جنگل وسعت آن را کمتر کرده است. این منطقه کوهستانی و جنگلی را به نام‌های متعددی مانند ارسباران، قره داغ، قراچه داغ و آرازبار می‎‌شناسند. طبیعت بکر و دست نخورده این منطقه سالانه تعداد زیادی گردشگر را به سوی خود جذب می‌کند.

    جدا از ارزش گردشگری، ارسباران از نظر ارزش زیست محیطی نیز بسیار حائز اهمیت است. بیش از 70 هزار هکتار از زمین‌های این منطقه به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. در واقع این منطقه کوهستان‌های قفقازی ایران در نزدیکی مرز کشور آذربایجان را شامل می‌شود. در میان کوه‌های سبز و پر از درختی که در این منطقه وجود دارد، روستاهایی دور از هم قرار گرفته‌اند که مردمشان بیشتر دامداری می‌کنند. همچنین در بیشتر مراتعی که در این کوه‌ها وجود دارد عشایر زندگی می‌کنند. جالب است بدانید در ارسباران بیشتر از میانگین سالیانه باران در آذربایجان شرقی، شاهد بارش هستیم.

    رشته به هم پیوسته ارسباران با قله‌های عظیم صخره‌های سترک وحشی و دامنه‌های ملایم و مه آلود آن با رنگ آمیزی‌های مسحور کننده در حقیقت تجلی و نمادی است از استواری، شکوه، آرامش و جاودانگی که گویی گنجی از ناگفته‌ها را در خود نهفته داشته است. جنگل‌های ارسباران نه تنها از نظر زیستی اهمیت دارند، بلکه از نظر اقتصادی نیز برای جوامع محلی حائز اهمیت هستند. مردم محلی از این جنگل‌ها برای تهیه زغال، چوب و سایر محصولات استفاده می‌کنند.

    منطقه گسترده ارسباران در ژانویه ۱۹۷۷ میلادی از طرف سازمان یونسکو به عنوان ذخیره گاه بیوسفر اعلام و بر این اساس باید از هر نظر تحت حفاظت شدید قرار گیرد بنابراین این منطقه نه تنها در قالب میراث طبیعی کشور بلکه به صورت میراث بشریت در شبکه جهانی ذخیره گاه های زیست کره از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

تنوع جانوری و پوشش جنگل‌های ارسباران

    چشم اندازهای بکر و بدیع و اکوسیستم‌‌های منحصر به فرد این منطقه را با رطوبت مطبوع و ابرهای سرگردان هوای مه آلود و تغییرات دایمی شرایط جوی حقیقتا که می‌توان یکی از زیباترین و معتدل ترین نقاط ایران دانست. جنگل‌های ارسباران به دلیل تنوع زیستی بالا از اهمیت جهانی برخوردارند. این جنگل‌ها زیستگاه گونه‌های مختلفی از گیاهان و جانوران هستند. درختان بلند قامت بلوط، راش، فندق و گردو، چشم اندازی بی نظیر به این منطقه بخشیده‌اند و حیواناتی مانند خرس قهوه‌ای، پلنگ، گرگ، روباه و انواع پرندگان، در این محیط بکر زندگی می‌کنند.

    در حال حاضر حدود 220 نوع پرنده، 5 گونه دوزیست، 22 گونه ماهی، 38 گونه خزنده و 48 گونه پستاندار در این منطقه زندگی می‌کنند. از میان پستانداران و پرندگانی که در این منطقه زندگی می‌کنند می‌توان به پلنگ، کل، گراز، خرس قهوه‌ای، مرغ و خروس قفقازی، کبک ريال، قرقاول، دراج و ... اشاره کرد. در حال حاضر یکی از اصلی‌ترین ماموریت‌هایی که پارک ملی ارسباران بر عهده دارد، نجات گونه‌ای به نام مارال است. در این راستا همین چند وقت پیش هفت راس مارال را از پارک ملی گلستان برای تحقیق به این منطقه آوردند.

    در جنگل‌های ارسباران گونه‌های حیوانی با ارزشی وجود دارند که از آن جمله می‌توان به وجود گونه با ارزش و کمیاب سیاه خروس اشاره کرد همچنین «فیزیل» (طولان) قرقی - بالابان - عقاب کرکس - کیک معمولی - سینه سرخ - کبوتر چاهی - دارکوب هدهد - بلیل - گنجشگ - عقاب طلایی - کل یز - مرال (مارال) - گرگ - شغال - روباه - گربه وحشی - سمور - پلنگ خرس قهوه‌ای گراز - و وجود دارند در میان عشایر این محل بارها از حیوانی صحبت شده است که در جنگل‌های و نستان و پیرداوود دیده شده و مشخصات میمون را تداعی میکند.

    تنوع گیاهی در جنگل های ارسباران بسیار بالا است. علاوه بر درختان یاد شده، گونه های دیگری مانند سماق، زرشک، انار وحشی، سیب و گلابی وحشی، تمشک و زغال اخته نیز در این جنگل ها یافت می شوند. درختان و گونه‌هایی همچون کیکم - زرشک - گیلاس وحشی انار وحشی زالزالک - زغال اخته - تمشک - سیب و گلابی وحشی به همراه گون - سیاه تلو - پامچال و لاله احاطه مان کرده است. جنگل‌های ارسباران با وسعتی بیش از ۱۳۰ هزار هکتار، یکی از بزرگ‌ترین جنگل‌های هیرکانی محسوب می شود. این جنگل‌ها به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و شرایط آب و هوایی معتدل، زیستگاه گونه های متنوعی از گیاهان و جانوران هستند.

    اشاره به این نکته نیز جالب است که از میان 2 هزار و 400 گیاهی که در استان آذربایجان شرقی کشف شده حدود هزار و 400 مورد آن مربوط به جنگل‌های ارسباران است. همچنین در این منطقه حدود 250 گونه قارچ مختلف وجود دارد. حدود 15درصد از همه گیاهان کشور در جنگل‌های ارسباران قرار گرفته که  46 درصد از این گیاهان خاصیت دارویی دارند، 20 درصد آنها زینتی هستند و از 17 درصدشان می‌توان تغذیه کرد.

    با این حال، جنگل‌های ارسباران با چالش‌های مختلفی روبرو هستند. یکی از این چالش‌ها، تخریب جنگل‌ها برای تبدیل آنها به اراضی کشاورزی است. همچنین، چرای بی رویه دام و آتش سوزی نیز از دیگر تهدیدات این جنگل‌ها به شمار می‌روند. برای حفاظت از جنگل‌های ارسباران، لازم است که اقدامات مختلفی انجام شود. یکی از این اقدامات، جلوگیری از تخریب جنگل‌ها و تبدیل آنها به اراضی کشاورزی است. همچنین، باید از چرای بی رویه دام و آتش سوزی نیز جلوگیری شود. علاوه بر این، لازم است که جوامع محلی نیز در حفاظت از جنگل‌های ارسباران مشارکت داشته باشند. آنها می‌توانند با استفاده پایدار از منابع جنگلی و جلوگیری از تخریب آنها، به حفظ این جنگل‌ها کمک کنند.

    در میان مناطق جنگلی ارسباران جنگل «چریق» شرق روستای چریق از دهستان میشه پاره قیرخ پیلله - خایلار - تیروان و منطقه دیزمار شرقی از شرایط نسبتا مناسبی برخوردار است. ماه های تیر و دی به ترتیب گرم ترین و سردترین ماه های سال ارسباران است به این ترتیب این منطقه تحت تأثیر دو نوع اقلیم خزری از جانب شمال شرق و اقلیم مدیترانه ای از جانب جنوب موقعیت اقلیمی خاص و منحصر به فردی می یابد.

پیشینه جنگل‌های ارسباران

    اکثر نام‌هایی که در طول تاریخ برای جنگل‌های ارسباران انتخاب شده، یا از رود ارس و یا از کوه قره داغ گرفته شده است. این جنگل‌ها تاریخ بسیار دور و درازی دارند که اگر چه اطلاعات بسیاری دقیقی از آنها در دسترس نیست اما در برخی از کتاب‌های قدیمی چیزهایی درباره آنها پیدا خواهد شد. برای مثال یاقوت حموی حدود هشت صد سال پیش در کتاب خود به این منطقه به عنوان جایی که بابک خرمدین علیه معتصم شورید، اشاره کرده است.

    افراد مشهور زیادی مانند بابک خرمدین، شیخ شهاب‌الدین اهری و ستارخان در این مکان بوده‌اند. همچنین جاذبه‌های تاریخی زیادی نیز مانند قلعه بابک، قلعه پشتو، قلعه جوشین، دژ قهقهه، بقعه شیح شهاب‌الدین اهری،‌ قصر آیینه لو و ... نیز در جنگل‌های ارسباران وجود دارد که نشانی از دوره‌های مختلف تاریخی در این منطقه و انسان‌هایی که روزگاری اینجا بوده و داستان‌هایی از خود به یادگار گذاشته‌اند، است.

    همچنین در منطقه ارسباران کلیساهایی وجود دارد که معمولا قدمتشان مربوط به حدود 100 سال پیش است. این کلیساها نیز از جمله جاهای دیدنی ارسباران به حساب می‌آید که در مورد دین مسیحیت در این منطقه اطلاعاتی در اختیارمان قرار می‌دهد. از میان این کلیساها می‌توان به ناپشته، آنلو و ونیق اشاره کرد.

جغرافیای جنگل‌های ارسباران

    ارسباران را به عنوان یک پارک ملی می‌شناسند که جانوران متنوعی در آن زندگی می‌کنند. جالب است بدانید این منطقه در سال‌های 1350 و 1352 به عنوان منطقه ممنوعه و حفاظت شده شناخته شد. بعدها اعلام شد که این منطقه باید تحت حفاظت و نظارت قرار گیرد.

    جاذبه های طبیعی فراوانی نیز در ارسباران وجود دارد که از میان آنها می‌توان به ییلاقاتی مانند ییلاق ایل بسطاملو و روستای علی آباد، چشمه‌های سرد و چشمه‌های آب معدنی گرم، تاسیسات آب مدنی کلیبر و ... اشاره کرد. روستای اوشتیبین در تاریخ ۱۳۷۹/۰۳/۱۷ با شماره ۲۶۹۲ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. استاد ابوالقاسم نباتی از اولین شاعران آذربایجان است که در سال ۱۲۱۵ هجری مطابق با ۱۱۷۹ شمسی در قریه اشتبین به دنیا آمد. نباتی در سال ۱۲۶۸ هجری یا ۱۳۳۰ شمسی فوت کرد که مقبره اش در این مکان واقع شده است.
 

مسیر دسترسی به جنگل‌های ارسباران

    بهترین مسیر برای رسیدن به جنگل‌های ارسباران آزادراه تهران به تبریز است. در این آزادراه یک مسیر فرعی به سوی اهر می‌رود که باید وارد آن شوید. پس از گذشتن از اهر به کلیبر به منطقه حفاظت شده ارسباران خواهید رسید. فاصله تهران تا ارسباران حدود 787 کیلومتر است. بهترین زمان سفر به ارسباران را باید اواخر بهار تا پایان تابستان دانست زیرا در این مدت آب و هوای منطقه بسیار معتدل است و همچنین ارسباران زیباترین طبیعتش را پیش چشمتان می‌گستراند.

    اگر قصد دارید مدتی را در منطقه ارسباران اقامت کنید، می‌توانید به سراغ هتل‌ها و اقامتگاه‌های بومگردی که در همه روستاهای منطقه وجود دارد بروید. همچنین اگر تصیم به کمپ دارید بهتر است قبل از اقدام برای این کار، تمام جوانب را بسنجید و بهترین نقطه را برای این کار انتخاب نمایید. 

مسیرهای متعددی برای دسترسی به جنگل های ارسباران وجود دارد. یکی از مسیرهای رایج، جاده ورزقان به خاروانا است. این جاده از میان جنگل های انبوه و مراتع سرسبز عبور می کند و مناظر زیبایی را به نمایش می گذارد. مسیر دیگری که مورد استفاده قرار می گیرد، جاده اهر به کلیبر است. این جاده نیز از میان جنگل ها و کوهستان ها عبور می کند و چشم اندازهای دل انگیزی را ارائه می دهد.

کلام آخر

    در مطلب سفر رویایی به جنگل های ارسباران با این منطقه شگفت‌انگیز در استان آذربایجان شرقی آشنا شدیم. اطلاعاتی درباره تاریخ، جغرافیا و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی که در این منطقه حفاظت شده وجود دارد به دست آوردیم و فهمیدیم که ارسباران از لحاظ زیست گیاهی و جانوری اهمیت زیادی برای ایران و جهان دارد. جنگل‌های ارسباران یک طبیعت فوق‌العاده است که برای ما ارزش طبیعی و تاریخی دارد. بسیاری از مشاهیر که در بالا نام برخی از آنها ذکر شد در این منطقه بوده‌اند. انسان‌های بسیاری در طول تاریخ در روستا و ییلاقات ارسباران زندگی کرده‌اند و داستان‌ها زیادی در دل این خاک نهفته است.

    در طول سفرتان به ارسباران اجازه ندهید بی‌دقتی یا احمال به این منطقه آسیب برساند. از آن به عنوان گنجینه‌ای ملی که قرار است به دست آیندگان برسد محافظت کنید و اجازه دهید آیندگان هم مانند شما از دیدن این قاب‌های زیبا در ارسباران لذت ببرند. اگر نکته‌ای درباره جنگل‌های ارسباران وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد، حتما آن را با ما و خوانندگان به اشتراک بگذارید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده نمایید. دکوول رسانه ادونچر و کوهنوردی ایران.