آرامگاه بوعلی سینا؛ پزشک اسطوره ایرانی

بوعلی سینا که بود؟

    بوعلی سینا یکی از علمای بزرگ ایران، در روستای افشنه بخارا، پایتخت دوران ساسانیان، که در حال حاضر در کشور ازبکستان قرار دارد، متولد شد. زندگی او چالش‌های بسیاری داشت. این دانشمند بزرگ علاوه بر مهارتی که در حوزه طب داشت، به عنوان یک فیلسوف نیز شناخته می‌شد. او در زمینه‌های گوناگونی از جمله جغرافیا، ریاضیات، شیمی، اخترشناسی، فیزیک، فلسفه، زمین شناسی و حتی شعر شهرت داشت.

    ابوعلی سینا، به عنوان پزشک مورد اعتماد پادشاهان زیادی شناخته می‌شد و به او لقب‌هایی مانند حجت حق، شرف الملک، شیخ الرئیس، و شاهزاده اطباء داده می‌شد. در پایان زندگیش، به دلیل یک بیماری، در شهر همدان از دنیا رفت. اما یاد او، همیشه در ذهن ایرانیان باقی ماند. آرامگاه او اکنون یکی از جاذبه‌های دیدنی استان همدان محسوب می‌شود.

معرفی آرامگاه بوعلی سینا

    آرامگاه بوعلی سینا، یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر همدان است که با ستون‌های سر به فلک کشیده، به عنوان نماد این شهر شناخته شده است. این مکان در تاریخ 21 اردیبهشت 1376 با شماره ثبت 1869 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. قدمت بنا این آرامگاه مربوط به سال‌های اخیر است. اما از نظر رعایت نکات فنی ساختمانی و اصول مهندسی، نسبت به بسیاری از آثار تاریخی کشور برتر است.

    این آرامگاه دارای دو تالار «شمالی و جنوبی» است. در داخل آرامگاه، قبر ابوعلی سینا در سمت راست و قبر ابوسعید دخدوک در سمت چپ او قرار دارد. همچنین در حیاط شرقی آرامگاه، روبروی در ورودی در مقابل خیابان بوعلی، قبر شاعر ملی ایران ابوالقاسم عارف قرار گرفته است.

موزه بوعلی سینا 

    از سال 1330، تالار جنوبی آرامگاه بوعلی سینا، به عنوان موزه‌ای برای نگهداری سکه، برنز، سفال و سایر اشیا کشف شده مربوط به دوران قبل از میلاد و دوران اسلامی به کار گرفته شده است. یکی از جالب‌ترین آثاری که در موزه قرار گرفته است، عکسی از جمجمه ابوعلی سینا می‌باشد که در زمان تخریب مقبره قدیمی ثبت شده است.

کتابخانه بوعلی سینا

    تالار شمالی آرامگاه بوعلی سینا به عنوان یک کتابخانه مورد استفاده قرار گرفته است. در ابتدا در این کتابخانه 649 جلد کتاب وجود داشت و به عنوان قرائت‌خانه بوعلی سینا شناخته شده بود. در سال 1329، اطلاعیه‌ای به زبان‌های فارسی، انگلیسی، فرانسوی و عربی مبنی بر ارسال کتاب‌هایی به انجمن آثار ملی از طرف مولفان، موسسات فرهنگی و ناشران ایرانی و خارجی، منتشر شد. امروزه 8 هزار جلد کتاب ایرانی و خارجی در این کتابخانه وجود دارد که حدودا 30 جلد از آنها خطی و 590 جلد از آنها به زبان‌های انگلیسی، آلمانی، فرانسوی و... هستند.

تندیس بوعلی سینا

    در ضلع شرقی میدان بوعلی، در انتهای خیابان بوعلی، بر روی پایه‌ای، مجسمه‌ای از ابن سینا بنا شده است که در قسمت پایه‌های آن، ابیاتی به خط نستعلیق بر روی لوح سنگی نوشته شده است.

طراحی تصویری از چهره بوعلی سینا

    تصاویر باقیمانده از ابن سینا در نسخه‌های کهن کتابخانه‌ها و کلیساها، نسخه‌های کهنه کتب اروپایی و ترجمه‌های لاتین از آثار او فاقد اصالت هستند و بیشتر بر پایه حدس و گمان ساخته شده‌اند. این امر باعث شد تا انجمن آثار ملی تصمیم بگیرند، تا یک مجسمه از او تهیه کرده و چهره واقعی این دانشمند را به تصویر بکشند. برای انجام این پروژه، باید تصویر ابن سینا بر اساس منابع و مدارک قابل اعتماد طراحی می‌شد.

    به همین دلیل، کمیسیون‌های متعددی از دانشمندان آشنا با آثار شیخ الرئیس و شرح حال او تشکیل شده و اطلاعاتی درباره این اندیشمند جمع آوری شد. بخشی از این اطلاعات، به قلم خود بوعلی سینا و شاگردش ابوعبید بود و بخشی دیگر نیز از نوشته بیهقی در کتاب صوان الحکمة به دست آمد. بر اساس این اطلاعات، تصویر این دانشمند توسط هنرمند معروف ابوالحسن صدیقی مجسمه ساز تهیه و ارائه گردید.

    استاد ابوالحسن صدیقی، از تمام رخ بوعلی سینا تصویری طراحی کرد که در بیست و یکمین جلسه هیات موسسین انجمن آثار ملی تصویب شده و مبنای تهیه مجسمه بوعلی سینا شد. در دی ماه سال 1328 نیم رخی از چهره ابن سینا تهیه شد و پس از مدتی، انجمن آثار ملی طی ماموریتی از استاد صدیقی خواست تا با توجه به تصویر تمام رخ و نیمرخ بوعلی سینا، مجسمه‌ای ایستاده از او بسازد، تا در کنار آرامگاه وی، در میدان بوعلی نصب شود. در آخر مجسمه‌ای ساخته شد که نصف آن از سنگ یکپارچه مرمر سفید قم بود و کتابی نیز در دست داشت.

معمار آرامگاه بوعلی سینا که بود؟

    مهندس هوشنگ سیحون معمار، طراح، نقاش و مجسمه ساز سرشناس و نامدار ایرانی، طراح بنا آرامگاه بوعلی سینا بود. طراحی بنا آرامگاه فردوسی، کمال الملک، خیام و آرامگاه نادرشاه افشار نیز به دست این مهندس بود. 

معماری آرامگاه بوعلی سینا

    آرامگاه بوعلی سینا با مساحت 3090 متر مربع و زیربنای 1792 متر مربع، به وسیله ترکیب دو سبک معماری ایران باستان و ایران بعد از اسلام به وجود آمده است. این بنا با الهام از هنر معماری سنتی ایرانی، طراحی و بنا شده است. برای طراحی برج آرامگاه از برج گنبد قابوس، باغچه‌ها از باغ‌های ایرانی، آبنماها از حوض خانه‌های سنتی و نمای سنگی از کاخ‌های باستانی ایران الهام گرفته‌اند. در بخش زیرین بنا، مهندس سیحون نمایی از بناهای مصر، ایران و یونان قدیم را به تصویر کشیده و در بخش بالا، معماری گنبد قابوس را مورد توجه قرار داده است.

    این طراحی بیانگر این است که ابن سینا، به عنوان یک فیلسوف و متفکر بزرگ اسلامی، افکار خود را بر اساس علوم و اطلاعات میراث فرهنگی جهان باستان ساخته و آنها را توسعه داده است. رنگ‌های خشن در قسمت‌های زیرین بنا احساس قدرت و استواری را به نمایش می‌گذارند. در حالی که ظرافت و عظمت برج و پایه‌های آن، تفاوت آشکار با سنگ‌های خشن را روشن می‌سازند.

    آرامگاه ابن سینا از نظر معماری با گنبد قابوس تفاوت‌هایی دارد. یکی از این تفاوت‌ها این است که تعداد ستون‌ها در گنبد قابوس 10 و در آرامگاه ابن سینا 12 است. این 12 ستون، نشانگر 12 دانش ابن سینا هستند. همچنین، فاصله بین ستون‌ها در گنبد ابن سینا باز و در گنبد قابوس بسته است. ابعاد آرامگاه ابن سینا نیز به نصف ابعاد گنبد قابوس می‌رسد و جالب‌تر اینکه، ایوان بنا آرامگاه 10 ستون دارد، که نشان این بنا، 10 قرن بعد از بوعلی ساخته شده است. هرچند که زمان زیادی از ساخت بنا آرامگاه بوعلی سینا نگذشته است، اما از هر لحاظ با مجلل‌ترین بناهای تاریخی کشور برابر است.

آرامگاه بوعلی سینا کجاست؟

    در میدان بوعلی سینا، در مرکز شهر همدان، آرامگاه شیخ‌الرئیس ابن سینا قرار گرفته است.

راه دسترسی به آرامگاه

    برای رفتن به آرامگاه بوعلی سینا می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید. اتوبوس‌های این شهر، در میدان بوعلی سینا توقف می‌کنند. همچنین می‌توانید از تاکسی‌های شهری در هر نقطه از شهر، استفاده کنید و به آنجا بروید.

تاریخچه آرامگاه بوعلی سینا

    در دوران زندگی ابوعلی سینا، نیروهای سپاه شمس الدوله دیلمی فرماندار همدان، شورشی راه‌اندازی می‌کنند. در این زمان، بوعلی سینا به مدت 40 روز در خانه ابوسعید به سر می‌برد. پس از فاجعه این شورش، بوعلی سینا در همان مکان دار فانی را وداع گفت و بعد از مدتی ابوسعید نیز فوت کرد و در کنار او به خاک سپرده شد. این محل در آن دوره، در پشت دژ جنوبی همدان واقع بود و تا اواخر قرن سیزدهم هجری، تنها یک چهار طاقی کوچک به عنوان مکان خاکسپاری، بر روی مزار این دو شخصیت بزرگ وجود داشت.

دوره قاجار

    در زمان قاجار، چهارطاقی مزار ابوعلی سینا در حال تخریب بود که یکی از شاهزاده‌های قاجار به نام «نگار خانم» دختر شاهزاده عباس میرزا، ولیعهد فتحعلی شاه، سعی بر تجدید این بنا و تعمیر آن داشت. به دستور او گنبدی از آجر به جای سازه قدیمی آن ساخته شد و دو سنگ، یکی بر روی مزار بوعلی سینا و دیگری بر روی مزار ابوسعید قرار گرفت. پس از احداث این بنا جدید، سنگ قبرهای قدیمی به عنوان یک اثر تاریخی، در سرسرای آرامگاه جدید نصب شدند.

    همچنین در داخل آرامگاه، در اطراف مقبره بوعلی سینا و ابوسعید، نرده چوبی کوتاهی ساختند. در ادامه مرمت این بنا تاریخی مهم، در سال 1299 شخصی به نام فریدالدوله گلگون همدانی، دیواری کوتاه به دور محوطه قبر بوعلی سینا کشید. علاوه‌براین، در کنار آرامگاه بوعلی، تالاری بزرگ و کوچک با عنوان کتابخانه و مخزن کتاب احداث کرد و در نهایت یک حوض و چاه به مجموعه افزود.

دوره پهلوی

    ساخت بنا جدیدی برای آرامگاه بوعلی سینا، توسط اعضای انجمن آثار ملی ایران در دوران پادشاهی محمدرضا پهلوی، تصویب شد. محمدرضا شاه مبلغ 100 هزار تومان برای ساخت بنا جدید در نظر گرفت. در سال 1324 برای طراحی نقشه این بنا، میان مهندسان و معماران مسابقه‌ای اجرا شد.

    در میان تمام طرح‌های ارائه شده، طرح مهندس ایرانی «هوشنگ سیحون» مورد تایید مهندس محسن فروغی و آندره گدار قرار گرفت و به عنوان جایزه، اجرا این پروژه به ایشان واگذار شد. مهندس هوشنگ سیحون برای معماری آرامگاه، از معماری دورانی که بوعلی سینا در آن حیات داشت، یعنی کهن‌ترین سازه قدمت دار اسلامی در ایران که همان گنبد قابوس در شهر گنبد کاووس است، الهام گرفت.

ویژگی‌های بنا آرامگاه بوعلی سینا

    مهم‌ترین بخش آرامگاه بوعلی سینا، بنا یادبودی است که توسط انجمن آثار ملی ایران ساخته شده است. همانطور که پیش از این گفتم، این بنا 12 ستون دارد که این ستون‌ها با فاصله مشخصی از هم قرار گرفته و پایه هر ستون از کف تا زیر گنبد، 23 متر ارتفاع دارد. عرض هر پایه در کف 17/1 متر و در نزدیکی گنبد، 92 سانتی‌متر است. گنبد مخروطی شکل آن هم دارای حدودا 6 متر ارتفاع می‌باشد. ارتفاع اتاق اصلی آرامگاه نیز 10/6 متر است. بنابراین ارتفاع کلی بنا که شامل پایه‌ها و گنبد است، به 28 متر می‌رسد.

جاذبه‌های دیدنی اطراف آرامگاه

    در شهر همدان، جاذبه‌های دیدنی بسیاری وجود دارد که تماشای آن‌ها خالی از لطف نیست. شما می‌توانید، پس از بازدید از آرامگاه بوعلی سینا از موزه هگمتانه، کلیسای رفائیل، آرامگاه باباطاهر، مجموعه گنج‎نامه، موزه مفاخیر و مشاهیر همدان که همگی در اطراف این بنا باشکوه قرار دارند دیدن کنید.

بهترین زمان بازدید از آرامگاه بوعلی سینا

    ساعت کاری در آرامگاه بوعلی سینا، در فصل‌های بهار و تابستان از 9 صبح تا 8 شب و در فصول پاییز و زمستان از 9 صبح تا 5 بعدازظهر است. شما می‌توانید در هر فصلی از سال که می‌خواهید از این جاذبه زیبا بازدید کنید. البته در تعطیلات رسمی مانند تاسوعا و عاشورای حسینی، رحلت پیامبر(ص)، شهادت امام علی(ع)، شهادت امام جعفر صادق، 21 رمضان و... این مکان تعطیل می‌باشد.

نکات بازدید از آرامگاه بوعلی سینا

    برای ورود و بازدید از آرامگاه بوعلی، هزینه‌ای به عنوان ورودی از شما گرفته می‌شود. از شما خواهشمندم در زمان بازدید از این بنا مراقب بوده و از آسیب رساندن به آن خودداری نمایید. ما باید در حفظ جاذبه‌های ارزشمند کشورمان کوشا باشیم. برای اطلاعات بیشتر، می‌توانید با شماره تماس مجموعه 08138261008 تماس بگیرید.

کلام آخر

    شهر همدان، گنجینه‌ای ارزشمند در کشور عزیزمان ایران است. شهری که باید حداقل یک بار به آن سفر کرده و از جاذبه‌های گردشگری آن بازدید کنید. به شما پیشنهاد می‌کنم حتما به این آرامگاه و مکان‌های دیدنی دیگر شهر همدان سر بزنید و از زیبایی‌های آن لذت ببرید. امیدوارم در این مقاله، در جهت آشنایی با آرامگاه بوعلی سینا و زیبایی‌های آن به شما کمک کرده باشم. سفر خوبی داشته باشید.