پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز

پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز

    در این نوشته قصد داریم سیر تا پیاز را درباره این پناهگاه حیات وحش مهم کشورمان در استان فارس را بررسی کنیم. ابتدا به معرفی این جاذبه طبیعی خواهیم پرداخت و سپس درباره دیگر موارد مهم آن حرف خواهیم زد. اگر شما هم علاقمند به کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه هستید، با ما تا انتهای این مطلب از وب سایت دکوول همراه باشید.

معرفی پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز

    پارک ملی بختگان شیراز ۳۷۲ هزار و ۱۷۵ هکتار و پناهگاه حیات وحش آن ۵۷۱ هزار و ۱۵۵ هکتار وسعت دارد و باید آن را یکی از مهم‌ترین و از منحصر به فردترین پناهگاه های حیات وحش در کل ایران دانست. در این مجموعه که در 70 کیلومتری شهرستان نی ریز استان فارس قرار گرفته است، دو دریاچه مهم به نام‌های بختگان و طشک نیز وجود دارد که باید آنها را از بزرگ‌ترین دریاچه‌های ایران دانست.

    این دریاچه‌ها دارای جزایر متعددی هستند و از عجایب آنها باید به این اشاره کرد که در فصول پر باران به هم می‌رسند و یکی می‌شوند. بختگان در تاریخ ۱۲/۹/۱۳۴۷ به عنوان یک منطقه حفاظت شده به ثبت رسید و در سال 1354 نیز عنوان پناهگاه حیات وحش را به آن دارند.

• تصویر برگرفته از وب سایت الی گشت

وضعیت توپوگرافی مجموعه

    هرچقدر  بیشتر به این منطقه وارد شوید، رشته کوه‌های زاگرس ارتفاع خود را از دست داده و بیشتر به تپه‌های پهناور و وسیع تبدیل خواهند شد. در نتیجه حداقل ارتفاع این ناحیه وسیع را ۱۵۵۸ متر و حداکثر ارتفاع آن را ۲۵۵۰ متر از سطح دریا اندازه‌گیری نموده‌اند.  این رشته کوه‌ها، امتدادی شرقی – غربی دارند و به دلیل فاصله زیاد قله‌های آن از یکدیگر، بین آنها آب‌های بارشی جمع شده و محیط مناسبی را برای کشاورزی به وجود می‌آورند. همچنین تعداد زیادی از سرچشمه‌های پناهگاه محیط زیستی بختگان در این میان قرار دارند.

    نام این ارتفاعات، کوه‌های پیچکان، چاه روغنی، نا انجیر در شمال منطقه و کوه های صادق آباد و خانه کت در جنوب دریاچه بختگان است. اگر از زاویه دید علم زمین‌شناسی به پناهگاه حیات وحش بختگان بنگیریم، پدیده‌های زمین‌شناسی متنوعی را در این منطقه مشاهده خواهیم کرد. زمین چینه‌بندی و دگردیسی، درزها، گسل‌ها و چین‌های خوابیده به همراه گنبدهای نمکی شماری از این پدیده‌ها هستند. همچنین گسل طشک، گسل نا انجیر، طاقدیس بیچکان و گنبد نمکی شمالی خانه کت را باید از دیگر جذابیت‌های زمین‌شناسی در این منطقه دانست.

منابع آبی پناهگاه بختگان

    در این منطقه سه منبع آبی مهم به نام‌های دریاچه بختگان، دریاچه طشک و رودخانه کر وجود دارد که بخش اعظم آب مورد نیاز پناهگاه از این سه منبع تامین می‌شود. به این موراد چشمه گمبان در شمال غربی پارک ملی و پناهگاه حیات وحش بختگان را نیز اضافه کنید که در فصول پر باران به آب دریاچه طشک را اضافه می‌شود. رودخانه کر اما برای رسیدن به دریاچه بختگان باید حدود ۵ کیلومتر را طی نماید و قبل از اینکه به این دریاچه برسد، به دو شاخه تبدیل می‌شود و به همین دلیل هم به این قسمت از رودخانه، دو شاخ کربال نیز می‌گویند. لازم به ذکر است که هر دوی این دو شاخه‌ها به دریاچه می‌ریزند.

    شاید جالب باشد درباره این دو شاخه بدانید که هر کدامشان قبل از اینکه به دریاچه برسند، به چندین شبکه مویرگی تبدیل می‌شوند و قسمت‌های وسیعی را پوشش می‌دهند. گزستان‌های وسیع و نیزارها پوشش گیاهی این منطقه را تشکیل می‌دهند و باید آنها را محیط مناسبی برای لانه‌سازی پرندگان دانست. دریاچه طشک که در شمال بختگان قرار دارد از دریاچه بختگان کوچک‌تر است. اما شرایط محیطی این دو دریاچه با هم فرق ندارد. داخل دریاچه طشک ده جزیره کوچک و بزرگ وجود دارد که به جای مناسبی برای تخم گذاری پرندگانی مانند پلیکان‌ها و فلامینگوها است.

مختصری درباره دریاچه بختگان و دریاچه طشک

    دریاچه بختگان به شکل یک فروافتادگی کشیده است که تقریبا 70 تا 100 کیلومتر طول دارد و سطح زیر پوشش آن حدود 2000 کیلومترمربع است. سواحل این دریاچه را رسوبات سفید رنگی پوشانده‌اند و هرچه به سمت سواحل نزدیک به سنگ‎های افیولیتی پیش بروید، این رنگ تیره‎تر خواهد شد. دریاچه طَشک تقریبا 800 کیلومترمربع وسعت دارد و در نزدیکی دریاچه بختگان قرار گرفته است. تنها راه ارتباطی که بین این دو دریاچه وجود دارد، از طریق دلتای رود کُر است. بخشی از این دلتا به دریاچه بختگان و بخش دیگر آن به دریاچه طشک می‎ریزد. عمق دریاچه طشک کمتر از بختگان است و در فصول خشک، ارتباط آن با بختگان قطع خواهد شد.

    در این دو دریاچه شماری جزیره و شبه جزیره کوچک و بزرگ وجود دارد که مهم‎ترینشان را باید جزایر نرگس و گنبان (در دریاچه طشک) و جزیره مناک در دریاچه بختگان دانست. شاید جالب باشد که بدانید مساحت این جزایر به شرایط بارندگی سالانه بستگی دارد. رود کُر را باید تأمین کننده اصلی آب این دو دریاچه دانست. این رود از کوه‎های برآفتاب و موسی‎خانی سرچشمه می‎گیرد. لازم به ذکر است که از طریق چشمه‌های پیرامون دریاچه نیز مقدار قابل توجهی آب وارد دریاچه‎ها می‎شود.

جاذبه‌های پناهگاه حیات وحش بختگان

    در پناهگاه حیات وحش و پارک ملی بختگان شیراز جاذبه‌های زیادی برای دیدن و سرگرم شدن وجود دارد. در این مجموعه دو غار پل تخت و غار جمال وجود دارد که می‌توانید زمانی را برای بازدید از آنها کنار بگذارید. همچنین چند گردنه به نام‌های گردنه هل، گردنه باغو، تنگ زرد و شهر پازن در این منطقه وجود دارد که بازدید از آنها خالی از لطف نیست. در این حیات وحش می‌توانید از دو چاه و ۱۲ چشمه با نام‌های چشمه گمبان، چشمه هل، چشمه باغو، چشمه آخوندو، چشمه لیاب، چشمه ریزاب، چشمه بی بی فاطمه، چشمه قلمو، چشمه باغ قاضی، چشمه ناانجیر، چشمه مقنعه سر، چشمه بیدمشک، چشمه امامزاده و دو چاه به نام های دراز و بیوک نیز دیدن کنید.

پوشش گیاهی منطقه

    پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز، حدود ۱۳۰ هزار هکتار مساحت دارد و در آن، جاذبه‌های طبیعی مانند کوه، دشت و دامنه بین دو دریاچه بختگان، کوه‌های خانه کت که در جنوب دریاچه بختگان و طشت را می‌توانید مشاهده کنید. بدیهی است که چنین حیات وحش و طبیعت وسیعی، پوشش گیاهی غنی‌ای نیز داشته باشد. دراین منطقه درختان و درختچه‌هایی مانند بنه، بادام کوهی، تنگرس، کیکم و قیچ وجود دارند. همچنین وجود ، درختچه‌های قیچ که تا دامنه کوه ادامه دارند، زیبایی منطقه را بیش از پیش کرده است. پس از این درختچه‌ها پوشش متراکم درمنه نیز قابل مشاهده است.

    در این منطقه درختان بنه و بادام کوهی هم دیده می‌شود اما، درختان بلوط زاگرس را کمتر می‌توان دید چرا که ارتفاع در این ناحیه کاهش می‌یابد و درجه حرارت نیز بالا می‌رود و بنابراین این منطقه برای رشد این درختان مناسب نیست. در این پناهگاه حیات وحش شاهد انبوهی از جنگل‌های بنه هستیم. درواقع در کل استان این منطقه متراکم‌ترین این جنگل‌ها را در خود جای داده است. البته متاسفانه بخش زیادی از این جنگل‌ها در حال حاضر از بین رفته‌اند و تنها قسمت‌هایی که در دامنه‌ها و مناطق کوهستانی قرار دارند، باقی مانده‌اند. زیرا این قسمت‌ها دور از دسترس مردم هستند اما قسمت‌های پایین‌تر همگی زیر کشت رفته‌اند.

حیات وحش موجود در منطقه

    پوشش گیاهی متنوع در این منطقه باعث ایجاد تنوع جانوری نیز شده است. در حال حاضر حدود ۴۶ گونه مهره‌دار، ۲۱۸ پستاندار، ۳۶ پرنده، 3 گونه دوزیست و 23 گونه ماهی در این منطقه زندگی می‌کنند. همچنین در قسمت دشت پناهگاه، پرندگان دشت زی همانند تیهو، کبک، هوبره دیده می شوند. هر چند کبک و تیهو مشاهده می‌شوند. در کشتزارها و کفه شورها این منطقه نیز می‌توان هوبره مشاهده کرد. پرندگان تالابی همانند فلامینگو، کفچه نوک، کاکایی، اگرت و درنا را نیز می‌توان در کنار تالاب‌ها و و دریاچه طشک و بختگان مشاهده کرد.  همچنین یک پرنده نادر و در حال انقراض به نام کرکس مصری نیز در این منطقه زندگی می‌کند.

عوامل تهدید کننده پناهگاه

    متاسفانه پناهگاه حیات وحش بختگان نیز مانند بسیاری دیگر از پارک‌های ملی و پناه‌گاه‌های حیات وحش در معرض برخی از عوامل تهدید کننده و مخرب قرار دارد. آلودگی‌ها و خشکی‌های پی در پی‌ای که در سال‌های اخیر در کل کشور شاهد آن بوده‌ایم بر این پناهگاه نیز تاثیرات بدی داشته است. همچنین چرای بی رویه دام‌ها و استفاده بیش از حد از ظرفیت مراتع در این منطقه، مزید بر علت شده تا آسیب بیشتری به پناهگاه وارد شود.

    بسیاری از کشاورزان و مردم این ناحیه، به حفر چاه‌های غیرمجاز و بهره‌برداری از منابع آب‌های زیرزمینی پناهگاه پرداخته‌اند. اگر چه اداره کل محیط زیست ناحیه به دنبال چنین افرادی است و به گزارشات رسیدگی می‌نماید اما اما همین موضوع می‌تواند خاک‌های اعماق را خشک و در نتیجه باعث سستی خاک شود.

    یکی از دیگر دلایلی که باعث بروز خشکسالی‌های دوره‌ای در این منطقه شده، مشخص نبودن حق آبه محیط زیست رودخانه کر و سد درود زن برای مصارف کشاورزی است. این دلیل و همچنین  کم شدن  سطح آب سفره‌های زیرزمینی باعث به وجود آمدن اثرات جبران ناپذیری  بر روی تالاب و در نتیجه حیواناتی و پرندگان وابسته به تالاب، شده است. در نتیجه زاد آوری چنین پرندگانی مختل شده و از جمعیت آنها نیز کاسته می‌شود.

    به جز مشکالاتی که در بالا ذکر کردیم، گفته می‌شود که متاسفانه بدون هماهنگی با سازمان حفاظت محیط زیست و بدون ارائه گزارش ارزیابی زیست محیطی، بر روی رودخانه‌های سیوند و کر دو سد سیوند و ملاصدرا ساخته شده که ساخت این سدها منابع آبی مجموعه را کاهش داده است. متاسفانه وجود کسب و کارهایی که مصرف آبی بالای دارند از جمله پتروشیمی شیراز، کارخانه قند مرودشت و شهرک صنعتی آب باریک و ... باعث آلودگی بیشتر و کم آبی بیشتر پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز  شده است. به امید آنکه هر چی سریع‌تر، به وضعیت پناهگاه‌ها و دیگر محیط‌های زیستی کشورمان رسیدگی شود و شاهد بیشتر شدن پرندگان و گونه‌های جانوری دیگر در این محیط ها باشیم.

کلام آخر

    در مطلب پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز، هر آنچه را که لازم بود درباره این پناهگاه و پارک ملی و همچنین جاذبه‌های طبیعی که در آن قرار دارد بدانید، بیان کردیم. ابتدا به معرفی این منطقه پرداختیم و سپس درباره پوشش گیاهی و جانوری، دریاچه‌ها و. چشمه‌ها و... موجود در آن و آسیب‌هایی که اکوسیستم این منطقه را تهدید می‌کند حرف زدیم. اگر نکته دیگری درباره این حیات وحش و پارک ملی وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد و یا اگر تجربه بازدید از آن را دارید؛ حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و از خواندن آنه لذت ببرید.