استان خراسان جنوبی: راهنمای جامع
راهنمای جامع سفر به استان خراسان جنوبی
استان خراسان جنوبی را باید یکی از استان‌های شرقی و مرزی ایران دانست که مرکز آن بیرجند نام دارد. این منطقه تازه در سال 1383 با تقسیم خراسان به سه قسمت شمالی، جنوبی و رضوی به یک استان جدا تبدیل شد. خراسان جنوبی از نظر مساحت سومین استان پهناور ایران به حساب می‌آید. این قسمت از خراسان در قدیم با نام قهستان شناخته می‌شده است. شاید جالب باشد بدانید مارکوپولو هم در سفرنامه خود از این منطقه یاد کرده و آن را تونوکاین نامیده است.
درباره بهترین زمان سفر به استان خراسان جنوبی باید گفت، از آنجایی این استان دارای آب و هوای خشک و بیابانی است و تابستان‌های نسبتا گرم و زمستان‌های نسبتا سردی دارد؛ پاییز و بهار را باید بهترین زمان سفر به آن دانست. در پاییز علاوه بر وجود آب و هوای مناسب می‌توانید فرایند برداشت زعفران را نیز از نزدیک ببینید.
اگر چه ممکن است تشابهات فرهنگی میان مردم این استان با خراسان شمالی و رضوی بیابیم اما، خراسان جنوبی مانند هر منطقه دیگری فرهنگ، تاریخ و ویژگی‌های اقلیمی مخصوص به خود را دارد. در مطلب راهنمای جامع سفر به استان خراسان جنوبی سعی داریم ابتدا شما را با این موارد آشنا کنیم و سپس به معرفی جاذبه های گردشگری استان بپردازیم. اگر شما هم علاقمند به کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه هستید؛ با ما در دکوول تا انتهای این مطلب همراه باشید.
تاریخ استان خراسان جنوبی
خراسان جنوبی تا همین چندی پیش جزو مجموعه بزرگ خراسان بوده است و صدها سال پیش آن را به نام قهستان می‌شناختند. در قدیم تا زمان حکومت قاجارها، مهمترین شهرهای این استان فردوس و قائن بوده‌اند اما به دلیل بلایای طبیعی امروزه این دو شهر اهمیت خود را نسبت به قدیم از دست داده‌اند.
سال 83 خراسان جنوبی یک استان جدا با مرکزیت بیرجند تشکیل داد. جالب است بدانید، بر سر اینکه دو شهر قائن و فردوس به کدام استان بپیوندند؛ حرف و حدیث‌های بسیاری بود. تا جایی که مردم شهرستان فردوس اعتراضات زیادی انجام دادند تا در استانی به مرکزیت شهر بیرجند نباشند. اما با وجود تمام این ماجراها این دو شهرستان در حال حاضر جزو خاک استان خراسان جنوبی هستند. اگرچه خراسان جنوبی در قالب استان قدمتی طولانی ندارد اما از دیرباز این منطقه سکونت‌گاه انسان‌ها و از مناطق مورد توجه حکام بوده است.
برای بررسی تاریخ این استان لازم است تاریخ خراسان را بررسی کنید. در اوستا و شاهنامه فردوسی که دو منبع تاریخی مهم هستند، اطلاعات زیادی درباره تاریخ این منطقه وجود دارد. زمانی که آریایی‌ها به ایران آمدند، بخشی از آنها به نام ساگارتی در این منطقه ساکن شدند. اما قبل از آن نیز تمدن در این دیار وجود داشته است. کشفیاتی که باستان شناسان در شهر قاین کرده‌اند نشان می‌دهد، حدود 35 هزار سال قبل از میلاد مردمانی در این منطقه می‌زیسته‌اند.
جغرافیای استان خراسان جنوبی
استان خراسان جنوبی یکی از استان‌های مرزی ایران است که از شرق با کشور افغانستان مرز مشترک دارد. از دیگر همسایگان این استان می‌توان به استان سیستان و بلوچستان، استان کرمان و استان خراسان رضوی اشاره کرد. خراسان جنوبی را باید شرقی‌ترین استان ایران دانست. این استان دارای هفت شهرستان، بیست شهر، هجده بخش، چهل و هشت دهستان و تعداد زیادی آبادی دارای سکنه و خالی از سکنه است.
همانطور که بالاتر ذکر شد خراسان جنوبی دارای آب و هوای خشک و بیابانی است اما با این حال مردم آن در زمینه کشاورزی بسیار خوب عمل کرده‌اند. این استان رتبه اول در تولید محصولاتی همچون عناب و زرشک و همچنین رتبه دوم در تولید پنبه و زعفران را دارد. همچنین این منطقه معادن زیادی دارد که از این نظر نیز حائز اهمیت است.
حاشیه شمالی استان خراسان جنوبی در همسایگی کویر لوت قرار گرفته، این همسایگی آب و هوای خشک و خشن و همچنین احتمال طوفان شن را به این منطقه هدیه داده است. همچنین نمکزارها و نقاط کم ارتفاع و پستی در دشت‌های جنوب استان وجود دارد که هیچگونه پوشش گیاهی در آنها رشد نمی‌کند. در مورد منابع آب استان نیز باید گفت به دلیل بیایانی بودن آب و هوا، معمولا رودخانه‌ها در خراسان جنوبی به صورت فصلی است. بازندگی نیز به صورت میانگین 134 میلیلیتر به صورت سالانه است.
جاذبه های گردشگری استان خراسان جنوبی
تا این قسمت از مطلب راهنمای جامع سفر به استان خراسان جنوبی سعی کردیم اطلاعاتی درباره تاریخ، جغرافیا و فرهنگ این استان در اختیارتان قرار دهیم. این اطلاعات می‌تواند به شما کمک کند در طول سفر، بیشتر جاذبه‌هایی را که می‌بینید درک کنید و بتوانید راحت‌تر با مردم این دیار ارتباط برقرار کنید. به عبارت ساده‌تر این اطلاعات کار شما را برای داشتن یک سفر رویایی به خراسان جنوبی راحت‌تر می‌کند. اما این همه چیزی نیست که قرار است در این مطلب بخوانید. در ادامه قصد داریم شما را با جاذبه های گردشگری استان آشنا کنیم. طبق روال همیشه ابتدا درباره آن دسته از جاذبه‌هایی حرف خواهیم زد که در فهرست جهانی یا ملی ثبت شده‌اند و سپس به معرفی دیگر جاذبه‌های این منطقه خواهیم پرداخت. در ادامه مطلب با ما همراه باشید.
باغ اکبریه بیرجند
- ثبت در میراث جهانی یونسکو: سال 2011
- ثبت در فهرست آثار ملی: 2 خرداد 1378
در شهر بیرجند یک بنا و باغ تاریخی متعلق به دوره قاجاریه وجود دارد که آن را باغ اکبریه می‌نامند. این باغ را شوکت الملک همراه با یک عمارت دو طبقه در روستای اکبریه ساخته است. جالب است بدانید در حال حاضر با گسترش شهر این روستا به شهر بیرجند اضافه شده. مجموعه باغ اکبریه را در چند مرحله ساخته‌‌اند. در واقع چند عمارت در این باغ قرار دارد که قدیمی‌ترینش را حشمت الملک در منتهه الیه شرقی باغ ساخته است. باغ اکبریه که حدود 45 هزار متر مربع وسعت دارد؛ در یک بستر کوهستانی قرار گرفته. جالب است بدانید اسدالله علم در کتاب خاطرات خود نوشته که یک بار پدرش از رضاشاه در این باغ پذیرایی کرده است. همچنین در این کتاب نوشته‌هایی از پذیرایی خود علم از محمدرضا شاه و فرح در همین باغ وجود دارد. یک نکته جالب دیگر درباره باغ اکبریه این است که در آن گیاهان دارویی متنوعی وجود دارد.
قنات بلده فردوس
- ثبت در میراث جهانی یونسکو: سال 2016
در خراسان جنوبی قنات‌های زیادی وجود دارد که یکی از مهمترین و مشهورترین آنها قنات بلده فردوس است. این قنات از قدیم تا امروز یکی از اصلی‌ترین منابع آبیاری زمین‌های کشاوزی در شهرستان فردوس به حساب می‌آید. در واقع قنات بلده پانزده قنات، دو چشمه و مقداری آب هرز یا سرگردان را شامل می‌شود. به نظر می‌رسد قنات بلده مربوط به دوره ساسانی است. جالب است بدانید ناصرخسرو در سفرنامه معروف خود از این قنات اسم برده و ساخت آن را به کیخسرو نسبت داده است. قنات بلده در یک مسیر 35 کیلومتری حدود 2 هزار و 383 هکتار را آبیاری می‌کند.
قلعه زینل آباد
- ثبت در فهرست آثار ملی: 10 مهر 1380
قلعه زینل آباد یکی از جاذبه‌های تاریخی خراسان جنوبی است که در شهرستان نهبندان، روستای زینل آباد قرار دارد. قدمت این قلعه به زمان حکومت تیموریان باز می‌گردد. قلعه در یک دشت وسیع قرار دارد که اطرافش را زمین‌های زراعتی پوشانده است. بخش‌هایی از این بنا تخریب شده و امروز تنها خرابه‌هایی از آن به جای مانده اما چیزهایی که باقی مانده نشان می‌دهد، زمانی قلعه زینل آباد مسکونی بوده است. متاسفانه امروزه بخش‌هایی از این قلعه زیر کشت رفته و این باعث آسیب دیدن بنا شده است. از ویژگی‌های معماری زینل آباد باید به دیوارهای خشت و گلی آن اشاره کرد.
مسجد طارق
ثبت در فهرست آثار ملی: 7 مهر 1381
یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی استان خراسان رضوی، مسجد طارق نام دارد. این مسجد مربوط به دوره صفویه در شهرستان نهبندان، روستای طارق است. یک لوح سنگی در این مسجد قرار دارد که می‌توان تاریخ ساخت بنا را از روی آن مشخص کرد. در بالای این لوح جمله يا حي يا قيوم و در سطر پایین آن یک بیت شعر نوشته شده است. درحال حاضر از این مسجد تنها یک شبستان ستوندار با شش ستون مربعی باقی مانده است.
سد سردوان
- ثبت در فهرست آثار ملی: 24 اسفند 1384
سد سردوان را باید جاذبه گردشگری دیگری از استان خراسان جنوبی دانست که در شهرستان قاینات قرار دارد. تمامی این سد از سنگ و ملات ساروج ساخته شده است. وجود این سد و سدهای دیگر در خراسان جنوبی به این منظور است که مردم بتوانند آب حاصل از بارش‌های نامنظم را ذخیره و درمواقع کم آبی از آن استفاده کنند. قدمت سد سردوان به دوره ساسانیان باز می‌گردد بنابراین، باید آن را یک جاذبه طبیعی و تاریخی دانست.
طاق شاه عباسی
یکی دیگر از جاذبه‌هایی که در مطلب راهنمای جامع سفر به استان خراسان جنوبی باید درباره آن حرف زد، سد طاق شاه عباسی است. این جاذبه را با 60 متر به عنوان قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین سد قوسی جهان می‌شناسند. جالب است بدانید عرض تاج طاق عباسی 1 متر است و به همین دلیل لقب نازک‌ترین سد جهان را نیز به خود اختصاص داده. قدمت طاق شاه عباسی به زمان صفویه باز می‌گردد. تا 550 سال پس از ساخت، این سازه هنوز بلندترین سد جهان به حساب می‌آمده. سد طاق شاه عباسی یکی از زیباترین جاذبه‌های تاریخی و طبیعی خراسان جنوبی است. اطراف سد پر از سنگ نگاره‌های تاریخی است که با نقوش حیوانات تزئین شده‌اند.
روستای ماخونیک
روستای خاص در استان خراسان جنوبی در نزدیکی مرز افغانستان است که همواره به دلایل مختلف در بین ایرانیان شهرت داشته است. علاوه بر صنایع دستی روستا و مردمان بسیار خونگرمی که در این روستا ساکن هستند دلیل شهرت این منطقه را می‌توان قد مردمان ساکن در این روستا دانست. همواره مردمانی که قد آنها در نهایت به 140 سانتی‌متر می‌رسید در این روستا ساکن بوده‌اند و شهرت این روستا در ایران به این دلیل بوده است. بسیاری این منطقه را روستای آدم کوتوله‌ها می‌نامند. البته در مورد نسل جدید این موضوع صدق نمی‌کند و بسیاری به دلیل استفاده از مکمل‌ها و مواردی از این دست در حال حاضر قد بلندتری دارند. در مقاله‌ای جداگانه به طور مفصل به بررسی روستای ماخونیک پرداخته‌ایم که شما را به مطالعه آن دعوت می‌کنیم.
خانه‌های تاریخی بشرویه
در استان خراسان جنوبی خانه‌های تاریخی بسیار زیادی وجود دارد که بازدید از آنها لطف سفر را دو چندان می‌کند. بخش زیادی از این خانه‌ها در شهر بشرویه قرار گرفته‌اند. این شهر را باید یکی از شهرهای تاریخی این منطقه دانست که جدا از این خانه‌ها جاذبه‌های تاریخی فراوان دیگری نیز دارد. در ادامه به برخی از مهمترین و مشهورترین خانه‌های تاریخی بشرویه اشاره خواهیم کرد:
- خانه استاد بدیع الزمان فروزان‌فر، استاد نامدار تاریخ ادبیات که حدود 200 سال قدمت دارد.
- خانه ملأ عبدالله تونی بشرویف از علمای بزرگ و فقیهان مشهور قرن یازدهم هجری
- خانه قلی‌زاده ثالث، دوره قاجاریه و پهلوی
- از دیگر خانه‌های تاریخی این شهر می‌توان به خانه مقیمی، خانه معینیان، خانه مهرآوران، خانه غضنفری، خانه علینژاد و ... اشاره کرد. جدا از خانه‌های تاریخی بشرویه قلعه‌های تاریخی فراوانی نیز دارد که از میان آنها می‌توان به قلعه هوگند، قلعه عزیزآباد، قلعه غنی آباد، قلعه دختر رقه و ... اشاره کرد.
آب انبارهای خراسان جنوبی
از دیگر جاذبه‌های تاریخی که تعداد زیادی از آن در خراسان جنوبی وجود دارد؛ آب انبار است. دلیل این تعدد را باید در آب و هوای خشک و بیابانی این منطقه جستجو کرد. از مهمترین آب انبارهای این استان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آب انبار امیرآباد، مربوط به دوره قاجار در شهرستان بیرجند
- آب انبار محسن‌زاده که در سال 1379 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
- آب انبار امامزاده سرند، واقع در شهرستان فردوس، مربوط به دوره قاجاریه
- آب انبار فاضل خان، واقع در شهر بشرویه، مربوط به دوره قاجار (ثبت در فهرست اثار ملی: 12 دی 1386)
- از دیگر آب انبارهای این استان می‌توان به آب انبارهای میانده، اصفاک، سمافات، بازار، رومه، اسماعیل خان، حاج باقر، سرخ کوه، شاه میرزا و ... اشاره کرد.
بام استان خراسان جنوبی
پروژه سیمرغ همواره مهمترین و پر طرفدارترین پروژه کوهنوردی در کشور است که همانطور که می‌دانید شامل صعود به قلل بلند هر استان می‌شود. در این بین شاید استان خراسان جنوبی بیشتر به دارا بودن کوهستان‌های بلند شهرت نداشته باشد اما بدون شک قله نایبند با اقلیم و شرایط خاصی که دارد قله‌ای منحصر به فرد است و طرفداران بسیاری برای صعود دارد. قله 3005 متری که از توابع شهر زیبای طبس می‌باشد. البته فاصله‌ای 220 کیلومتری روستای نایبند تا طبس را از هم جدا کرده است ولی در استان پهناور خراسان جنوبی اعدادی این چنین فاصله زیادی به شمار نمی‌روند. پس شما هم اگر قصد دارید پروژه سیمرغ را به اتمام برسانید باید به صعود قله نایبند نیز بپردازید که در مقاله‌ای جداگانه با نام قله نایبند اطلاعات کاملی از این قله را برای شما فراهم آورده‌ایم و شما را به مطالعه آن دعوت می‌کنیم.
کلام آخر
استان خراسان جنوبی یکی از قدیمی‌ترین مناطق ایران است که بیش از 900 جاذبه گردشگری دارد. یقینا در مطلب راهنمای جامع سفر به استان خراسان جنوبی مجال این نبود که همه این 900 جاذبه را معرفی کنیم. اما این بدان معنا نیست که بازدید از آنها خالی از لطف است. از میان جاذبه‌هایی که فرصت معرفی آنها را نیافتیم می‌توان به بند دره، تخت سردار، آبگرم معدنی فردوس، آبشار چهارده، قلعه کوه شیرخند، مسجد جامع افین، آسیاب میرزا و ... اشاره کرد.
در سفر به خراسان جنوبی حتما برخی از غذاهای محلی این استان را امتحان کنید، به موسیقی بومی مردم این دیار گوش دهید و تماشای برداشت زرشک و زعفران را نیز فراموش نکنید. برای زیباتر شدن سفرتان در کنار این موارد سعی کنید از جاذبه های گردشگری نیز به نحو احسن مراقبت نمایید تا آیندگان نیز بتوانند این میراث گران‌بها را ببینند و از آن استفاده کنند. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد.
عضویـــت در خبـــرنامه
تمامی حقوق برای هلدینگ دکووِل محفوظ می‌باشد.
