رویکرد‌ها و چالش‌ های گردشگری کودک

    یکی از چالش‌های کلیدی که امروزه در رابطه با صنعت گردشگری با آن مواجه هستیم، عدم آشنایی جوانان با این صنعت از سنین پایین و عدم حمایت از گردشگری کودک در ایران است. متاسفانه هنوز به این مهم توجه نکرده‌ایم که: «سفر علاوه بر بعد سرگرمی و تفریحی‌ای که می‌تواند برای کودکان در قالب گردشگری کودک به ارمغان آورد، با آشنایی بیشتر کودک و محیط زیست بسیار بیشتر از حد تصور است. اما در جایگاه مثالی و جهت معرفی کمبود‌ها و چالش‌های گردشگری کودک، می‌توانیم به چند نکته اشاره داشته باشیم.»

    گردشگری کودک، به کودکان این اجازه را می‌دهد، که با قرار گرفتن در جمع هم سن و سال‌ها و یا حضور در محیط‌های تاریخی، کمپینگ در محیط زیست و جنگل‌های امن، به کاوش پرداخته و از این طریق مهارت‌های اجتماعی و مهارت‌های فردی و احساسی وی رشد کرده و مورد استحاله‌ای بسیار مثبت قرار بگیرند.

گردشگری کودکان در دنیای مدرن

    در سبک زندگی شهری و خلاصه شدن دنیای کودکان در چهار دیواری آپارتمان‌ها و آسمان‌خراش‌های امروزی، کودکان با چالش کودکی نکردن روبه‌رو شده‌اند. بنابراین، ما به عنوان والدین و مسئولین و بزرگترهایی که در قبال حفظ سلامت روان و تن نسل‌های بعدی مسئولیت داریم، باید رویکردهای جدیدی را در این حوزه اتخاذ کنیم.

    یکی از اقدامات مهم در رابطه با اشاعه فرهنگ گردشگری کودکان در ایران، اجازه دادن به کودکان برای کشف دنیا و ابعاد مختلف محیط پیرامون از طریق سفر است. آنهم سفری که از نظر علایق کودکان بتوان صفت کودک پسند را بر آن نهاد. حقیقت این است که گردشگری کودک نه تنها خلاقیت عمومی کودکان را بسیار پرورش می‌دهد، بلکه می‌تواند به حفظ سنت‌های غنی فرهنگی کشورمان نیز کمک کند.

    گردشگری کودکان فرصتی به کودک و والدین می‌دهد که می‌تواند بسیار سازنده باشد؛ اشاعه گردشگری کودکان در ایران و رفع چالش‌ها در این زمینه، می‌تواند به ترویج آموزش و یادگیری بسیار موثرتری به کودکان کمک کند، می‌تواند به بهبود دهنده تعاملات اجتماعی کودک باشد، و حتی کمک به حفاظت از محیط زیست و آموزش مشارکت کردن کودکان در تصمیم گیری‌های فردی و گروهی نیز، همگی می‌توانند دستاورد‌های گردشگری کودک و ترویج فرهنگ گردشگری کودکان باشد.

 گردشگری کودکان در ایران و جهان

    در حالی که کشورهای توسعه یافته به صورت کاملا حرفه‌ای بر گردشگری کودکان تمرکز کرده‌اند و با تمام توان در حال آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم و رفع چالش‌های گردشگری کودک هستند، ایران هنوز حتی مفاهیم اولیه گردشگری کودک را نپذیرفته است. چالش‌های بسیاری در مسیر گردشگری کودکان در ایران قرار دارد. این در حالی است که پتانسیل‌های بسیاری نیز در زمینه گردشگری کودک و نوجوان در کشور وسیع و عزیزمان یافت می‌شود.

    اما گفتنی است که با وجود تمام چالش‌های موجود در مسیر رشد صنعت گردشگری کودک در ایران، باز هم می‌توان با کمی نبوغ و تفکر خلاقانه، از همین منابع و زیر‌ساخت‌های حداقلی، حداکثر استفاده را نمود و کودکان را در قالب تور گردشگری کودک و نوجوان با مقاصد مناسبی، مانند: موزه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی و تفریحی و آموزشی سرگرم کرد.

عدم رویکرد‌های مناسب و چالش‌های گردشگری کودک در سطح ملی

    متاسفانه گردشگری کودک و نوجوان در ایران مفهوم مشخص و تعریف شده‌ای ندارد. در حقیقت هیچگونه توصیف معین و یا حتی برنامه‌ای برای ایجاد و گسترش گردشگری کودک در ایران تعریف نشده است. برای درک بهتر این چالش بزرگ به مثال زیر توجه نمایید:

    زمانی که ما از مشکلات موجود در زمینه‌ای صحبت می‌کنیم که ارگان و مجموعه‌ای خاص و مشخص مسئولیت آن را برعهده دارد، کار بسیار راحت‌تر می‌شود. برای نمونه، برای انتقاد از مشکلات و کمبود‌های آموزش سواد در کشورمان، در ابتدا دارای یک تعریف مشخص از سواد هستیم، برای دریافت این خدمات و بهره‌مندی کودکان از زیرساخت‌های آموزشی کشور، سن مشخصی نیز تعیین شده است. می‌دانیم که مسئولیت رسیدگی به کمبود‌ها در این زمینه، با ارگان مشخصی به نام اداره آموزش و پرورش است.

    اما در رابطه با رفع مشکلات و چالش‌های گردشگری کودک، ما فاقد سازمان و تعریف مشخص و همچنین نهاد مسئول و ناظر هستیم! بله، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یکی از معتبرترین ارگان‌ها در حوزه گردشگری در ایران محسوب می‌شوند.

    اما متاسفانه ما اداره گردشگری ویژه کودکان نداریم، این در حالی است که یکی از مهم‌ترین اعمال و برنامه‌های آموزشی و پرورشی برای کودکان، گسترش تعامل آنها با محیط پیرامون و طبیعت و فرهنگ و سنن کشور است. و این مهم نیز در گرو وجود ارگانی بسیار مشخص و جدی است که صرفاً برای گسترش گردشگری کودک و نوجوان در ایران فعالیت نماید.

 رویکرد مناسب در گردشگری کودک و نوجوان

    وقتی از گردشگری کودک و نوجوان صحبت می‌کنیم، منظور ما این نیست که ذهن کودک و نوجوان را با آثار صرفا تاریخی قرار است آشنا کنیم. لازم است به این نکته توجه خاصی شود، که گردشگری کودک شامل تور گردشگری کودکان به مقاصدی همچون مسجد نصیرالملک شیراز و توضیح ابعاد معماری آن نمی‌‌شود. تور گردشگری کودک و نوجوان مانند سفرهای بزرگسالان نیست و به هیچ وجه هم قابل قیاس نیست.

    در حقیقت هدف از برگزاری یک تور گردشگری مناسب کودک و نوجوان در ایران، یا فرقی نمی‌کند هدف از تور گردشگری کودک در تهران، انتقال متفاوت و مناسب مفاهیمی بنیادی و خاص در قابل مشاهده و سیاحت است. سفر برای کودکان بیش از هر چیز حول محور تماشا و مشاهده و دیدن می‌گذرد.

    در حقیقت هدف تور گردشگری کودکان، انتقال علم و دانش در مورد یک مکان خاص، یا یک بنای تاریخی نیست. هدف ارائه یک تجربه سراسر بصری برای کودکان است. به همان شکلی که فلسفه می‌تواند به کودکان بیاموزد فکر کنند، ما نیز در قالب یک تور گردشگری کودک و نوجوان باید به آنها بیاموزیم که نظاره کنند، ببینند و تماشاگر باشند. هدف اصلی در زمینه گردشگری کودکان، تمرکز بر نحوه درک کودکان از یک مکان، یک شهر یا ... است.

 چالش مهم گردشگری کودک در ایران

    نگرانی بزرگ دیگر در رابطه با اشاعه و رشد گردشگری کودکان مربوط است به عدم وجود راهنمایان و یا تور لیدر‌های حوزه گردشگری کودک و نوجوان در ایران. به بیانی ساده‌تر، ما راهنمایانی که مناسب برای برگزاری تورهای گردشگری کودک و نوجوان باشند، نداریم!

توجه به گردشگری کودک در زیرساخت‌های گردشگری

    امروزه نقش کودکان در تعیین مقاصد گردشگری، رویکرد‌های گردشگری دولت‌ها و استفاده از خدمات گردشگری، از اهمیت قابل توجهی در سطح جهانی برخوردار است. در حال حاضر، شکل اصلی گردشگری در سراسر جهان، گردشگری خانوادگی است. این امر مستلزم ایجاد یک سری از اصلی‌ترین پیش نیازهای زیرساختی، از جمله رفع نیازهای جمعیتی و گروه‌های سنی مختلف گردشگران خارجی و داخلی است.

    بسیاری از کشورهای توسعه یافته، تلاش خود را بر تامین مقاصد گردشگری کودکان، در قالب مراکز کودک پسند قرار داده‌اند. کشورهای توسعه‌یافته به دلیل وجود زیرساخت‌های دوستدار کودک و سیاست‌های توسعه گردشگری خانواده‌محور، طرفدار گردشگری خانوادگی هستند. این در حالی است که متاسفانه ما همچنان، در بسیاری از مقاصد شاهد کمبود زیرساخت‌ها و مقاصد دوستدار کودک در جهت اشاعه و گسترش گردشگری کودک هستیم.

 چالش‌های موجود در گردشگری کودک

    متاسفانه در بسیاری از موارد، مقاصد گردشگری در کشور  برای گردشگری کودکان به هیچ وجه مناسب نیست. با این وجود، در شهرهای بزرگ شاهد برخی از مجموعه‌ها و مراکز کودک محور که می‌تواند مقصدی برای تور گردشگری کودک و نوجوان محسوب شوند، هستیم. اما در کل شرایط فعلی به شکلی است که نمی‌توان از معدود مراکز و مقاصد، تحت عنوان مقصد مناسب برای گردشگری کودکان در ایران نام برد.

    به همین سادگی، بخش بزرگی از صنعت گردشگری را که می‌تواند در این اوضاع بد اقتصادی کمک بسیار زیادی به ارز آوری باشد را، از دست داده‌ایم. به این دلیل که به ندرت شاهد ورود گردشگران خارجی همراه با کودکانشان به ایران هستیم. چرا؟ پاسخ بسیار ساده است، صنعت گردشگری ما بر اساس جاذبه‌های تاریخی بنا شده، و کمتر کودک اروپایی و غربی‌ای امروزه علاقه به بازدید از مراکز تاریخی و آشنایی با گذشته‌های دور یک کشور آسیایی دارد.

 تورهای آموزشی گردشگری کودک و نوجوان

    طراحی تورهای گردشگری کودک و نوجوان از نوع تورهای آموزشی، نیاز مبرم به برنامه‌ریزی حرفه‌ای، و اقدامات ایمنی و راهنمایی راهنمایان تور و معلمان مجرب دارد. تورهای گردشگری کودک و نوجوان با اهداف آموزشی، به هیچ وجه نباید در قالب اردوهای مدرسه خلاصه و معنی شود. بنابراین، با اهمیت روزافزون تورهایی دارای راهنمای با تجربه و تحصیل‌ کرده مرتبط با حوزه گردشگری کودکان در کشور، مواجه هستیم.

    شناخت ارزش آموزشی گردشگری کودکان به عنوان ابزاری قدرتمند برای مربیان الزامی است. با این حال،  برگزاری تور‌های گردشگری کودکان در ایران، در صورت عدم استفاده از مربیان و تورلیدرهای مناسب گردشگری کودک و نوجوان در زمان مناسب و توسط افراد مناسب، می‌تواند بیشتر از اینکه فایده داشته باشد، ضرر به بدنه‌ی نیمه‌جان گردشگری کودکان بزند.

    در زمینه گردشگری کودکان، لازم است تا استراتژی‌های کلیدی مختلفی مورد استفاده قرار گیرد، تا اطمینان حاصل شود که تجربیات کودکان در قالب تورهای گردشگری کودک و نوجوان، کاملا غنی و ایمن باشد. اما  می‌بایست به این نکته هم توجه کرد که در عین حال تور گردشگری کودک باید دارای مزایای آموزشی نیز باشد.

برخی از رویکردهای گردشگری کودک و نوجوان در ایران

تور گردشگری کودکان (آموزشی)

    طراحی تورهای گردشگری کودک که به کودکان امکان دهد تا از طریق گشت و گذار در مکان‌هایی مانند موزه‌ها، مکان های تاریخی و محیط زیست طبیعی، دانشی در مورد تاریخ، فرهنگ و محیط زیست کسب کنند.

سفر با محوریت گردشگری کودک (سفر کودک پسند)

    بسیار مهم است که در طراحی برنامه‌های سفر به علایق و ترجیحات کودکان نیز توجه نمایید. از جمله انتخاب : اقامتگاه های متناسب با نیازهای آنها، فعالیت‌های متناسب با سن و گزینه‌های سرگرمی جذاب، اولویت بندی کنید.

گردشگری کودکان با سفر خانواده محور

    سفر والدین همراه با کودکان، نوعی گردشگری کودک محسوب می‌شود. جوامع توسعه یافته در حال حاضر تمام تلاش خود را به کار گرفته‌اند تا زیر‌ساخت‌های مناسب برای این نوع سفر را به بهترین شکل ایجاد کرده و به صنعت گردشگری کودک و نوجوان بدین شکل کمک کنند.

 گردشگری کودک با سفر‌‌های ماجراجویانه

    پیاده‌روی، کمپینگ، دیدن حیات وحش و ورزش‌های آبی، همگی می‌توانند حس ماجراجویی و کاوش در کودک را ارضا و به رشد توانایی‌های فردی و احساسی وی با طراحی یک تور گردشگری کودک در قالب سفر خانوادگی کمک کند.

گردشگری کودک (طبیعت گردی)

    گردشگری کودکان و نوجوانان در مقاصدی مانند پارک‌های ملی، پناهگاه‌های حیات وحش و مقاصد اکوتوریسم، باعث افزایش آگاهی کودکان و نوجوانان در مورد حفاظت از محیط زیست و طبیعت شود.

ایمنی و رفاه کودکان در گردشگری کودک

    تمرکز بر ایمنی و رفاه کودکان در تور گردشگری کودک، از جمله اقدامات و نکات بسیار مهمی است که باید در نظر داشته باشید. انتخاب مقصد بی خطر، تجهیزات کامل، و انتخاب پوشش‌های مناسب می‌تواند از نکات جدی دراین رابطه باشد.

    توجه داشته باشید که هدف دکوول از ارائه و انتشار این رویکردها، ایجاد تجربیاتی مثبت و کارآمد و مفید برای کودکان در گردشگری کودک و نوجوان است. آموزش و رفاه کلی و امنیت کودکان در گردشگری آنها در راس نگرانی‌های تورهای گردشگری کودکان است.

کلام آخر

    گردشگری کودک و چالش‌های این حوزه قطعا همانطور که بررسی شد نیازمند بررسی دقیق متخصصین و صاحب نظران این حوزه است تا بتواند در طی فرآیند آموزشی و همچنین سنین مناسب به تربیت نسلی بپردازد که آینده‌دار کشور باشند و بتوانند به درجات بالا و تعالی کافی برسند. یادمان باشد ما فرزندان را می‌سازیم و فرزندان نیز آینده کشور را خواهند ساخت. دکوول همراه شماست. سعی کردیم موارد مختلف مربوط به چالش‌های حوزه کودک را ارائه دهیم اگر موضوعی است که می‌بایست به آن پرداخته شود را با ما در بخش کامنت‌ها در میان بگذارید.