رشته کوه هیمالیا

رشته کوه هیمالیا

    هیمالیا، سیستم کوهستانی عظیم آسیا است که مانعی بین فلات تبت در شمال و دشت‌های آبرفتی شبه قاره هند در جنوب ایجاد می‌کند. هیمالیا شامل بلندترین کوه‌های جهان است، با بیش از 110 قله که به ارتفاع 7300 متر یا بیشتر از سطح دریا می‌رسند. یکی از این قله‌ها، کوه اورست (تبتی: چومولونگما؛ چینی: کومولانگما فنگ؛ نپالی: ساگارماتا)، بلندترین قله جهان، با ارتفاع 8849 متر است. قله‌های بلند این کوه‌ها به منطقه برف دائمی می‌رسند.

    برای هزاران سال، هیمالیا اهمیت عمیقی برای مردم جنوب آسیا داشته است، همانطور که ادبیات، اسطوره‌ها و ادیان آنها منعکس می‌کنند. از زمان‌های باستان، ارتفاعات یخچالی وسیع توجه کوهنوردان زائر هند را به خود جلب کرده است، که نام سانسکریت هیمالیا را - از "هیما" ("برف") و "آلایا" ("اقامتگاه") - برای آن سیستم کوهستانی بزرگ ابداع کردند. در زمان معاصر، هیمالیا بزرگترین جاذبه و بزرگترین چالش را برای کوهنوردان سراسر جهان ارائه داده است.

محدوده رشته کوه هیمالیا

    این رشته کوه‌ها، که مرز شمالی شبه قاره هند را تشکیل می‌دهند و مانعی تقریباً غیرقابل عبور بین آن و سرزمین‌های شمال آن هستند، بخشی از یک کمربند کوهستانی وسیع هستند که نیمی از جهان را از شمال آفریقا تا ساحل اقیانوس آرام در جنوب شرقی آسیا امتداد دارد. خود هیمالیا به طور پیوسته حدود 2500 کیلومتر از غرب به شرق بین نانگاپاربات 8126 متر، در بخش تحت اداره پاکستان از منطقه کشمیر، و قله نامجباروا (نامچا باروا) (7756 متر، در منطقه خودمختار تبت چین، امتداد دارد. بین این دو انتهای غربی و شرقی، دو کشور هیمالیایی نپال و بوتان قرار دارند.

    هیمالیا از شمال غربی با رشته کوه‌های هندوکش و قراقروم و از شمال با فلات مرتفع و وسیع تبت هم‌مرز است. عرض هیمالیا از جنوب به شمال بین 125 تا 250 مایل (200 تا 400 کیلومتر) متغیر است. مساحت کل آنها حدود 595000 کیلومتر مربع است.

    اگرچه هند، نپال و بوتان بر بیشتر قسمت‌های هیمالیا حاکمیت دارند، پاکستان و چین نیز بخش‌هایی از آن را اشغال می‌کنند. در منطقه مورد مناقشه کشمیر، پاکستان کنترل اداری حدود 83900 کیلومتر مربع از این رشته کوه را که در شمال و غرب "خط کنترل" برقرار شده بین هند و پاکستان در سال 1972 قرار دارد، در اختیار دارد. چین حدود 36000 کیلومتر مربع را در منطقه لداخ اداره می‌کند و ادعای سرزمینی در انتهای شرقی هیمالیا در ایالت آروناچال پرادش هند داشته است. این اختلافات، مشکلات مرزی بین هند و همسایگان آن در منطقه هیمالیا را تشدید می‌کند.

شاخصه‌های فیزیکی هیمالیا

    بارزترین ویژگی‌های هیمالیا عبارتند از ارتفاعات سر به فلک کشیده، قله‌های دندانه‌دار با شیب تند، دره‌ها و یخچال‌های آلپی که اغلب اندازه‌های حیرت‌انگیزی دارند، توپوگرافی (آشنایی با نقشه توپوگرافی) عمیقاً فرسایش یافته، تنگه‌های رودخانه‌ای به ظاهر غیرقابل اندازه‌گیری، ساختار زمین‌شناسی پیچیده و مجموعه‌ای از کمربندهای ارتفاعی (یا مناطق) که ارتباطات اکولوژیکی متفاوتی از گیاهان، جانوران و آب و هوا را نشان می‌دهند.

    هیمالیا از جنوب به شکل یک هلال غول پیکر به نظر می‌رسد که محور اصلی آن بالای خط برف قرار دارد، جایی که برفزارها، یخچال‌های آلپی و بهمن‌ها همگی یخچال‌های دره پایین‌تر را تغذیه می‌کنند که به نوبه خود منابع بیشتر رودخانه‌های هیمالیا را تشکیل می‌دهند. با این حال، بخش اعظم هیمالیا زیر خط برف قرار دارد. فرآیند کوه‌سازی که این رشته کوه را ایجاد کرده هنوز فعال است. با بالا آمدن بستر سنگی، فرسایش قابل توجه جریان و رانش‌های عظیم زمین رخ می‌دهد.

    رشته کوه‌های هیمالیا را می‌توان به چهار کمربند کوهستانی طولی موازی با عرض‌های متفاوت تقسیم کرد که هر کدام ویژگی‌های فیزیوگرافی متمایز و تاریخ زمین‌شناسی خاص خود را دارند. آنها از جنوب به شمال به عنوان هیمالیای بیرونی یا فرعی (همچنین به نام رشته کوه سیوالیک)، هیمالیای کوچک یا پایین، رشته کوه هیمالیای بزرگ (هیمالیای بزرگ) و هیمالیای تتیس یا تبتی نامگذاری شده‌اند. در شمال، هیمالیای ماوراء در خود تبت قرار دارد. هیمالیا از غرب به شرق به طور کلی به سه منطقه کوهستانی تقسیم می‌شود: غربی، مرکزی و شرقی.

تاریخ زمین‌شناسی رشته کوه هیمالیا

    مقطع عرضی هیمالیا، مقطع عرضی ساده‌شده شمال-جنوب هیمالیا، حوضه پیش‌بوم (حوضه گنگ)، رانش زمین‌های بلورین بر روی صفحه هند، و گسل رانش شیب‌دار (رمپ) در زیر هیمالیای بزرگ را نشان می‌دهد. در طول 65 میلیون سال گذشته، نیروهای قدرتمند تکتونیکی صفحه‌ای جهانی، پوسته زمین را جابجا کرده‌اند تا نوار رشته کوه‌های اوراسیا - از جمله هیمالیا - را تشکیل دهند که از آلپ تا کوه‌های جنوب شرقی آسیا امتداد دارد.

    در دوره ژوراسیک (حدود 201 تا 145 میلیون سال پیش)، یک فرورفتگی عمیق پوسته - اقیانوس تتیس - کل حاشیه جنوبی اوراسیا را در بر می‌گرفت، که در آن زمان شبه جزیره عربستان و شبه قاره هند را شامل نمی‌شد. حدود 180 میلیون سال پیش، ابرقاره قدیمی گوندوانا (یا گوندوانالند) شروع به از هم پاشیدن کرد. یکی از قطعات گوندوانا، صفحه لیتوسفری که شبه قاره هند را شامل می‌شد، در طول 130 تا 140 میلیون سال بعد، مسیر برخورد شمالی به سمت صفحه اوراسیا را دنبال کرد.

    صفحه هند-استرالیا به تدریج گودال تتیس را در یک انبر غول پیکر بین خود و صفحه اوراسیا محصور کرد. با باریک شدن گودال تتیس، نیروهای فشاری فزاینده لایه‌های سنگ زیر آن را خم کرده و گسل‌های درهم تنیده در رسوبات دریایی آن ایجاد کردند. توده‌های گرانیت و بازالت از عمق گوشته به داخل آن پوسته رسوبی ضعیف نفوذ کردند. حدود 40 تا 50 میلیون سال پیش، شبه قاره هند سرانجام با اوراسیا برخورد کرد. صفحه‌ای که هند را در بر می‌گرفت، به سمت پایین یا فرورانش، در زیر گودال تتیس با شیب فزاینده‌ای رانده شد.

بعضی از مهمترین قلل رشته کوه هیمالیا

    رشته کوه هیمالیا، خانه برخی از بلندترین و باشکوه‌ترین قله‌های جهان است. در اینجا به برخی از مهم‌ترین قله‌های این رشته کوه اشاره می‌کنیم:

اورست (Mount Everest)

• با ارتفاع 8848 متر، بلندترین قله جهان است.
• در مرز بین نپال و تبت (چین) قرار دارد.
• به دلیل ارتفاع بسیار زیاد و شرایط آب و هوایی سخت، صعود به آن یکی از بزرگترین چالش‌های کوهنوردان است.

کی 2 (K2)

• با ارتفاع 8611 متر، دومین قله بلند جهان است.
• در مرز بین پاکستان و چین قرار دارد.
• به دلیل شیب تند و شرایط آب و هوایی بسیار خطرناک، به "کوه وحشی" معروف است.

کانچنجونگا (Kangchenjunga)

• با ارتفاع 8586 متر، سومین قله بلند جهان است.
• در مرز بین نپال و هند قرار دارد.
• دارای پنج قله اصلی است که به آن "پنج گنجینه بزرگ برف" نیز می‌گویند.

لوتسه (Lhotse)

• با ارتفاع 8516 متر، چهارمین قله بلند جهان است.
• در مرز بین نپال و تبت (چین) قرار دارد.
• به دلیل نزدیکی به اورست، اغلب به عنوان بخشی از مسیر صعود به اورست در نظر گرفته می‌شود.

ماکالو (Makalu)

• با ارتفاع 8462 متر، پنجمین قله بلند جهان است.
• در مرز بین نپال و تبت (چین) قرار دارد.
• به دلیل شیب‌های تند و صخره‌های یخی، صعود به آن بسیار دشوار است.

چوآیو (Cho Oyu)

• با ارتفاع 8201 متر، ششمین قله بلند جهان است.
• در مرز بین نپال و تبت (چین) قرار دارد.
• به عنوان یکی از آسان‌ترین قله‌های 8000 متری برای صعود شناخته می‌شود.

دائولاگیری (Dhaulagiri)

• با ارتفاع 8167 متر، هفتمین قله بلند جهان است.
• در نپال قرار دارد.
• به دلیل تغییرات ناگهانی آب و هوا و بهمن‌های خطرناک، صعود به آن بسیار پرخطر است.

آناپورنا (Annapurna)

• با ارتفاع 8091 متر، دهمین قله بلند جهان است.
• در نپال قرار دارد.
• یکی از خطرناک‌ترین قله‌های 8000 متری جهان از نظر آمار مرگ و میر کوهنوردان است.

    این قله‌ها، تنها بخشی از شکوه و عظمت رشته کوه هیمالیا هستند. هر کدام از آنها، داستان‌ها و چالش‌های خاص خود را برای کوهنوردان و علاقه‌مندان به طبیعت دارند. آنقدر تعداد قلل زیبا و قابل بررسی در این رشته کوه زیاد است که اگر بخواهیم ادامه دهیم قطعا باید لیست ما بیش از حداقل 200 قله را شامل شود. شما را دعوت می‌کنیم برای بررسی بیشتر به بخش کوه‌های خارجی در وب سایت دکوول مراجعه کنید.

آب و هوای رشته کوه هیمالیا

    هیمالیا، به عنوان یک تقسیم‌کننده آب و هوایی بزرگ که بر سیستم‌های بزرگ گردش هوا و آب تأثیر می‌گذارد، به تعیین شرایط هواشناسی در شبه قاره هند در جنوب و در ارتفاعات آسیای مرکزی در شمال کمک می‌کند. رشته کوه هیمالیای بزرگ، به دلیل موقعیت و ارتفاع عظیم خود، مانع عبور هوای سرد قاره‌ای از شمال به هند در زمستان می‌شود و همچنین بادهای موسمی (باران‌زا) جنوب غربی را مجبور می‌کند تا بیشتر رطوبت خود را قبل از عبور از رشته کوه به سمت شمال از دست بدهند.

    نتیجه آن بارش سنگین (باران و برف) در سمت هند و شرایط خشک در تبت است. میانگین بارش سالانه در دامنه‌های جنوبی بین 1530 میلی‌متر در شیملا، هیماچال پرادش و موسوری، اوتاراکند، در هیمالیای غربی و 3050 میلی‌متر در دارجلینگ، ایالت بنگال غربی، در هیمالیای شرقی متغیر است. در شمال هیمالیای بزرگ، در مکان‌هایی مانند سکردو، گیلگیت و له در بخش لداخ دره سند، تنها 75 تا 150 میلی‌متر بارش رخ می‌دهد.

پوشش گیاهی در هیمالیا

    پوشش گیاهی هیمالیا را می‌توان به طور کلی به چهار نوع تقسیم کرد: گرمسیری، نیمه گرمسیری، معتدل و آلپی، که هر کدام در منطقه‌ای که عمدتاً توسط ارتفاع و بارش تعیین می‌شود، غالب است. تفاوت‌های محلی در ناهمواری و آب و هوا، و همچنین قرار گرفتن در معرض نور خورشید و باد، باعث تنوع قابل توجهی در گونه‌های موجود در هر منطقه می‌شود. جنگل‌های بارانی همیشه سبز گرمسیری به دامنه‌های مرطوب هیمالیای شرقی و مرکزی محدود می‌شوند.

    دیپتروکارپ‌های همیشه سبز - گروهی از درختان تولید کننده چوب و صمغ - رایج هستند. گونه‌های مختلف آن‌ها در خاک‌های مختلف و در دامنه‌های تپه‌ای با شیب‌های متفاوت رشد می‌کنند. چوب آهن سیلان (Mesua ferrea) در خاک‌های متخلخل در ارتفاعات بین 600 تا 2400 فوت (180 تا 720 متر) یافت می‌شود. بامبوها در دامنه‌های شیب‌دار رشد می‌کنند. بلوط‌ها (جنس Quercus) و شاه بلوط‌های هندی (Aesculus indica) در لیتوسول (خاک‌های کم عمق متشکل از قطعات سنگ‌های هوازده ناقص) رشد می‌کنند و ماسه‌سنگ‌ها را از آروناچال پرادش به سمت غرب تا نپال مرکزی در ارتفاعات 3600 تا 5700 فوت (1100 تا 1700 متر) می‌پوشانند.

    درختان توسکا (جنس Alnus) در امتداد آبراه‌ها در دامنه‌های شیب‌دارتر یافت می‌شوند. در ارتفاعات بالاتر، این گونه‌ها جای خود را به جنگل‌های کوهستانی می‌دهند که همیشه سبز معمولی در آن، کاج پیچ هیمالیا (Pandanus furcatus) است. علاوه بر این درختان، تخمین زده می‌شود که حدود 4000 گونه گیاه گلدار، که 20 گونه از آن‌ها نخل هستند، در هیمالیای شرقی وجود داشته باشند.

تنوع جانوری رشته کوه هیمالیا

    جانوران هیمالیای شرقی مشابه جانوران منطقه جنوب چین و جنوب شرقی آسیا هستند. بسیاری از این گونه‌ها عمدتاً در جنگل‌های گرمسیری یافت می‌شوند و فقط به طور ثانویه با شرایط نیمه گرمسیری، کوهستانی و معتدل حاکم در ارتفاعات بالاتر و مناطق خشک‌تر غربی سازگار شده‌اند. با این حال، جانوران هیمالیای غربی، قرابت بیشتری با مناطق مدیترانه‌ای، اتیوپیایی و ترکمنی دارند.

    حضور گذشته برخی از حیوانات آفریقایی مانند زرافه‌ها و اسب‌های آبی در منطقه را می‌توان از بقایای فسیلی موجود در رسوبات یافت شده در رشته کوه سیوالیک استنباط کرد. زندگی جانوری در ارتفاعات بالای خط درخت تقریباً منحصراً از گونه‌های بومی مقاوم به سرما تشکیل شده است که پس از بالا آمدن هیمالیا از حیات وحش استپ‌ها تکامل یافته‌اند. فیل‌ها و کرگدن‌ها به بخش‌هایی از منطقه جنگلی تارای - مناطق مرطوب یا باتلاقی که اکنون تا حد زیادی خشک شده‌اند - در پای تپه‌های کم ارتفاع در جنوب نپال محدود می‌شوند.

    خرس‌های سیاه آسیایی، پلنگ‌های ابری، لنگورها (میمون آسیایی دم دراز) و بزهای کوهی هیمالیا (مانند تار) از ساکنان جنگل‌های هیمالیا هستند. کرگدن هندی زمانی در سراسر منطقه دامنه کوهستانی هیمالیا فراوان بود، اما اکنون در معرض خطر انقراض قرار دارد، همانطور که گوزن مشک نیز در معرض خطر است. هر دو گونه در حال کاهش هستند و تعداد کمی از آنها زنده می‌مانند، به جز آنهایی که در چند ذخیره‌گاه برای محافظت از آنها ایجاد شده‌اند. گوزن کشمیر یا هانگول، در آستانه انقراض است.

کلام آخر

    رشته کوه هیمالیا، با قله‌های سر به فلک کشیده و مناظر خیره‌کننده‌اش، نه تنها بلندترین رشته کوه جهان است، بلکه نقشی حیاتی در اکوسیستم و فرهنگ منطقه ایفا می‌کند. این رشته کوه، که از برخورد صفحات تکتونیکی هند و اوراسیا شکل گرفته، منبع اصلی رودخانه‌های بزرگ آسیاست و تأثیر عمیقی بر آب و هوای منطقه دارد. هیمالیا همچنین زیستگاه متنوعی از گیاهان و جانوران است و برای میلیون‌ها نفر، مکانی مقدس و منبع الهام به شمار می‌رود. با این حال، تغییرات آب و هوایی و فعالیت‌های انسانی، این گنجینه طبیعی را با چالش‌های جدی روبرو کرده و حفاظت از آن، امری ضروری برای نسل‌های آینده است. اینجا دکوول است رسانه ادونچ رو کوهنوردی ایران.