رشته کوه البرز در زبان اوستایی هره بره زئیتی، در زبان پهلوی هره بُرز و در زبان فارسی میانه هَرْبورْزْ نامیده می‌شود. در واقع هربرز تشکیل شده از دو جز هر به معنای کوه و برز به معنای بلند، بالا و بزرگ است. در ادبیات فارسی برز کوه در معنای البرز استفاده شده است. این رشته کوه و به خصوص قله دماوند ارتباط بسیار تنگاتگ و نزدیکی با اسطوره‌ها و همچنین ادبیات ما دارد. در افسانه‌های کهن ما از رشته کوه البرز با نام تیراگ اسم برده شده است. در این اسطوره‌ها اعتقاد بر این است که کوه البرز مقدس است، وسط زمین قرار دارد و به آسمان پیوند خورده است.
آنچه میخواهید درباره رشته کوه البرز بدانید:
رشته کوه البرز
بلندترین قله‌ای که در رشته کوه البرز وجود دارد، قله دماوند است. این کوه که از نمادهای ایران به حساب می‌آید در استان مازندران، شهرستان آمل، شهر رینه قرار گرفته است. دماوند از قدیم یکی از پایه‌های ثابت در افسانه‌های ایرانی و حماسه سرایی‌هایی وطنی بوده است.
در این مطلب قصد داریم نگاهی جامع به این رشته کوه زیبا بیاندازیم که سرتاسر جاذبه‌های متنوع و طبیعی را در دل خود جای داده است. ابتدا به معرفی آن می‌پردازیم، سپس مختصری این رشته کوه را از منظر اسطوره شناسی و واژه شناسی بررسی خواهیم کرد. پس از آن درباره جغرافیای آن حرف خواهیم زد و در نهایت نیز پس از ذکر نام چند کوه مهم در البرز، پیشینه تاریخی این رشته کوه البرز را بررسی می‌کنیم. اگر شما هم علاقمند به کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه هستید، با ما تا انتهای این مطلب از وب سایت دکوول همراه باشید.
رشته کوه البرز کجاست؟
در پاسخ به این سوال که رشته کوه البرز کجاست باید گفت، این رشته کوه در بخش شمالی ایران قرار دارد. از جمهوری آذربایجان آغاز می‌شود و تا کشورهای ترکمنستان و افغانستان امتداد می‌یابد. اما بخش بزرگی از این رشته کوه در ایران، یعنی در کناره دریای مازندران قرار گرفته و آب و هوای این منطقه را به شدت تحت تاثیر خود قرار داده است.
این رشته کوه همچون سدی طبیعی در برابر رطوبت دریای مازندران ایستادگی می‌کند و باعث می‌شود، جبهه شمالی البرز سرسبزتر و جبهه جنوبی آن خشک‌تر باشد. رشته کوه البرز از نظر تاریخی، گردشگری و زیست محیطی اهمیت زیادی برای ایران دارد. بلندترین قله آن دماوند است که با اسطوره‌ها رابطه تنگاتنگ دارد. همچنین دامنه‌های این رشته کوه در استان‌های مازندران، تهران، زنجان، قزوین و سمنان از تفریحگاه‌های طبیعی پر طرفدار به حساب می‌آید.
همچنین قله‌های مهمی در این رشته کوه وجود دارند که معمولا در لیست مقاصد اصلی کوهنوردان ایرانی و خارجی قرار می‌گیرند، از میان این قله‌ها می‌توان به دماوند، توچال، سیالان، شاه البرز، خلنو، علم کوه، دوبرار، سماسوس و پهنه حصار (پهنه سار) اشاره کرد. همچنین رودهای مهمی مانند سفید رود، جاجرود و کرج نیز در این رشته کوه جاری هستند.
واژه شناسی و اسطوره شناسی رشته کوه البرز
بر اساس افسانه‌های قدیمی زایش مهر بر اثر آذرخش دو قطعه سنگ در کوه البرز به وجود آمده است. همچنین یک باور قدیمی دیگر وجود دارد که براساس آن پل چینوت (پلی که انسان پس از مرگ از آن می‌گذارد تا به بهشت یا جهنم برسد) در البرز قرار دارد.
در واقع اهمیت این رشته کوه را چه در افسانه‌ها و اسطوره‌ها، چه در آیین مهر پرستی، چه در آیین زرتشتی و چه در آیین اسلام می‌توانید مشاهده کنید. این رشته کوه اگر وجود نداشت جنگل و فلات ایران هم شکل نمی‌گرفت. براساس همین واقعیت در اسطوره‌ها و آیین‌های ما، کارکردهای دست نیافتی‌ای برای البرز تعریف شده که همین تعاریف جایگاه ویژه‌ای به این رشته کوه در اسطوره‌ها و افسانه‌های ایران داده است. شعرهای زیادی نیز در ادبیات فارسی در وصف دماوند که مرتع‌ترین قله این رشته کوه است، سروده شده که معروف‌ترین آن سروده‌ای از ملک الشعرای بهار است:
ای دیو سفید پای در بند
ای گنبد گیتی ای دماوند
از سیم به سر یکی کله خود
ز آهن به میان یکی کمر بند
تا چشم بشر نبیندت روی
بنهفته به ابر چهره دلبند
رشته کوه البرز از کجا تا کجاست؟
رشته کوه البرز از نظر جغرافیایی و زیست محیطی اهمیت زیادی دارد. از نظر چینه شناسی این رشته کوه از سه بخش شرقی، مرکزی و غربی تشکیل شده است. البرز غربی از رود آستاچای تا دره سپید رود، البرز مرکزی از دره سپید رود تا دره فیروزکوه و البرز شرقی نیز از دره فیروزکوه تا گرگان رود را تشکیل می‌دهند. البرز غربی قسمت‌های مهمی از کوه‌های تالش نیز دربر می‌گیرد که گردنه حیران هم جزو آن است.
زمین شناسی رشته کوه البرز بسیار تاریخ پیچیده‌ای دارد. مهمترین مرحله تاریخی این چین خوردگی‌ها را باید دوره نومولیتیک دانست. در این رشته کوه آتشفشان‌های زیادی در حین چین خوردگی‌ها به وجود آمده‌اند که این بخش‌ها معمولا وسعیت کم و ارتفاع بالایی دارند. به طور کلی بخش مرکزی آن که بالای منطقه قزوین است، ارتفاع کمتری نسبت به سایر بخش‌ها دارد. در این بخش سلسله امامزاده هاشم را می‌بینید که مانند طافدیسی به سمت جنوب خمیده شده است.
کدام قله‌ها در رشته کوه البرز قرار دارند؟
کوه‌های زیادی در این رشته کوه مهم و زیبا وجود دارند که در ادامه به مهمترین آنها اشاره می‌کنیم:
|
نام کوه |
ارتفاع |
|
5609 متر |
|
|
4848 متر |
|
|
خرسان شمالی |
4680 متر |
|
خرسان جنوبی |
4659 متر |
|
تخت سلیمان |
4659 متر |
|
سیاه سنگ |
4609 متر |
|
بینالود |
3211 متر |
|
بادله کوه |
3220 متر |
|
شادارکوه |
3252 متر |
|
ناقاره خانه |
3605 متر |
|
نمازگاه |
3605 متر |
|
آتشکوه |
3850 متر |
|
شاه نشین |
3850 متر |
|
زرین کوه |
3850 متر |
|
3620 متر |
|
|
لوارک |
3560 متر |
|
3350 متر |
|
|
لیچه |
2878 متر |
|
سیاه سنگ |
4609 متر |
|
هفت خوان |
4537 متر |
|
چالون |
4416 متر |
|
سیاه گوک جنوبی |
4500 متر |
|
سیاه گوک شمالی |
4445 متر |
|
سیاه کمان |
4472 متر |
|
شانه کوه |
4465 متر |
|
کالو |
4412 متر |
|
گردون کوه |
4402 متر |
|
4200 متر |
|
|
خشچال |
4180 متر |
|
4150 متر |
|
|
خرسنگ |
4100 متر |
|
ناز |
4100 متر |
|
کهار |
4050 متر |
|
آلانه سر |
4050 متر |
|
کرما کوه |
4020 متر |
|
پسند کوه |
4000 متر |
|
سیاه لیز |
3975 متر |
|
3964 متر |
|
|
مهرچال |
3920 متر |
|
ناظر بزرگ |
4350 متر |
|
لشگرک |
4256 متر |
|
پالان گردن |
4250 متر |
|
4250 متر |
|
|
4200 متر |
|
|
ماسه چاله |
4200 متر |
پیشینه رشته کوه البرز
به نظر می‌رسد زندگی انسانی قدمت بسیار بالایی در رشته کوه‌های البرز دارد. قدیمی‌ترین آثار سکونتی که در رشته کوه البرز وجود دارد در غار دربند رشی پیدا شده است. باستان‌شناسان تاریخ سکونت انسان در این غار را مربوط به 200 هزار سال قبل می‌دانند. به نظر می‌رسد در اواخر دوره پارینه سنگی قدیم انسان‌ها از این غار به عنوان سکونتگاه فصلی استفاده می‌کرده‌اند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید در این منطقه حتی بقایای خرس نیز پیدا شده است.
در غارهای بوزیر در تالش و کیارام در گرگان نیز بقایایی از سکونت انسان‌های نئاندرتال یافت شده است. در دوره پارینه سنگی جدید نیز انسان‌های هوشمند در بخش‌هایی از رشته‌کوه‌های البرز زندگی می‌کرده‌اند. در غارهای کمربند، هوتو، ال تپه و کمیشان در اطراف بهشهر آثار مهمی از زندگی انسان‌ها در دوران پارینه سنگی جدید یافت شده است.
در مجموع می‌توان گفت از 200 هزار سال پیش تاکنون انسان‌ها به صورت دائم و فصلی در رشته کوه‌های البرز زندگی می‌کرده‌اند و دلیل اصلی حضور این رشته کوه در اسطوره‌ها و افسانه‌ها را می‌توان در این قدمت جستجو کرد. رشته کوه البرز از همان ابتدا زیستگاه بسیاری از حیوانات دیگر نیز بوده است و این را می‌توان از فسیل این حیوانات که در حال حاضر وجود دارد، فهمید.
کلام آخر
در مطلب رشته کوه البرز همانطور که دیدید، زیر و بم این رشته کوه اسطوره‌ای که یکی از مهمترین جاذب‌های طبیعی ایران نیز به حساب می‌آید بررسی کردیم و از برخی قله‌های مهم موجود در آن نیز نام بردیم. این رشته کوه، بخش اعظمی از شمال ایران را ساکن می‌شود و طبیعتا بر آب و هوا و زیست بوم این منطقه تاثیر بسزایی گذاشته است. جدا از آن قله دماوند به عنوان نماد ایران در این رشته کوه قرار دارد و وجود افسانه‌های متعدد، و شعرها و روایت‌های فراوان درباره آن نشان می‌دهد که البرز در تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم نیز بسیار تاثیرگذار بوده است.
به طور کلی البرز را می‌توان یکی از مهمترین رشته کوه ایران و حتی آسیا دانست که بخش‌هایی از کشورهای همسایه مانند جمهوری آذربایجان، ترکمستان و افغانستان را نیز در برمی‌گیرد و آنها را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است. اگر نکته دیگری درباره این رشته کوه وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراگ بگذارید. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده کنید. همچنین اگر قصد دارید کوهنوردی خود را شروع کنید می‌توانید به مقاله شروع کوهنوردی که برای شما آماده کرده‌ایم مراجعه کنید.
