در این مقاله قصد دارم تا شما رو با موضوعی متفاوت و جالب درباره خزندهای خاص و البته پر از داستان و دانستنی آشنا کنم. همونطور که در عنوان مشخص شده تمساح مورد بحث ما بیشتر از یک خزنده معمولیه و کلی اطلاعات در موردش به دست آوردم که بی‌صبرانه دوست دارم در دکوول با شما به اشتراک بزارم پس تا انتها به خوندن ادامه بدین که قراره خیلی جالب بشه!
در ادامه به بررسی گونه تمساح‌ها، تفاوت تمساح پوزه‌کوتاه با بقیه تمساح‌ها، حیات‌وحش اونها، رفتارهای خاصشان، مشخصات ظاهری، تولیدمثل تمساح‌ها، پاهای قدرتمند، طول عمر و نکات تکمیلی می‌پردازم.
آنچه میخواهید درباره گاندو (تمساح پوزه کوتاه ایرانی) بدانید:
بیاین بیشتر با تمساح و تمساح‌سانان آشناتون کنم
خب این قسمت رو با یکم اطلاعات کاربردی شروع میکنم. 225 تا 265 میلیون سال از حضور این خزندگان در سطح زمین می‌گذره و اونها در 65 سال گذشته تغییرات تغییرات کمی داشتن. اعتقاد بسیار جالبی که محلی ها به گاندوها دارن، مقدس بودن این خزنده کهن هست. اونها معتقدن اگر این خزنده تلف بشه، منطقه با مشکلاتی مانند خشکسالی مواجه می‌شه. به دلیل همین اعتقاد و تفکر نسبت به این خزنده، باعث شده تا بومی‌ها گاندو رو خیلی محترم بشمارن.
باید بدونید که تمساح‌سانان یکی از بزرگ‌ترین خزندگان محسوب می‌شن و از گروه‌های باقی مونده از خزندگان باستانی هستن که در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری زندگی می‌کنن و طبیعتا خزنده آبزی محسوب می‌شن. تعداد 400 عدد گاندو در ایران وجود داره. به طور کلی هر گودالی که وسعت خوب و آب زیادی داشته باشه یکی از این گاندوها اونجا ممکنه زندگی کنه.
این گونه از تمساح‌ها علاوه براین که به عنوان سنگ بنای خزندگان شناخته می‌شن از نظر اقتصادی هم خیلی اهمیت دارن. ولی خب در عین حال این موجودات خاص توی خیلی از مناطق به همین دلیل کشته شدن و از تعداد اونها کاسته شده، علاوه بر این تخریب محیط زیست و همین‌طور گرم شدن زمین که نگرانی‌ها رو درباره بقای اونها افزایش می‌ده.
این تمساح‌ها اونقدر مهم و ارزشمند هستن که در لیست قرمز IUCN به عنوان گونه‌های در معرض خطر قرار گرفتن و نگرانی‌های زیادی برای بقای اونها وجود داره. تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی که در زبان محلی سیستانی به اون گاندو می‌گن توی رودخانه‌های باهوکلات، کاجو و سرباز و محدوده‌های آبی استان سیستان مثل شهرهای راسک، چابهار، نیکشهر و سراوان زندگی می‌کنه.
اگر به باهوکلات سفر کردین می‌تونین از گاندو توی مناطق محافظت شده دیدن کنین. این تمساح برای مردم منطقه بسیار اهمیت داره و تماشای تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی یکی از جاذبه‌های طبیعت بین گردشگران محسوب می‌شه. در سال‌های 1377 تا 1383 به دلیل بحران‌های خشکسالی، رودخانه خشک شد و منجر به مرگ و میر تعدادی از این تمساح‌های ارزشمند شد.
به طوری که مأمورین محیط زیست مجبور به زنده‌گیری و انتقال تعدادی از اونها به مکان‌های مناسب شدن. بر اساس سرشماری که در سال 1382 انجام شد. تعداد تمساح‌های ایرانی رو نزدیک به 300 عدد تخمین زدن که پرتراکم‌ترین بخش، منطقه پیشین و جکیگور بود که در دریاچه سد پیشین نزدیک به 100 عدد مشاهده شده بوده.
فرق گاندو پوزه‌کوتاه با تمساح رو میدونی؟
گاندوها جزو خانواده کروکدیل‌ها محسوب می شن. علت اینکه به این خزنده، گاندو گفته می شه در واقع به شکل پوزه این جاندار مربوط هست. بلوچ‌ها به چیزهایی که از نظر جثه کوچک و کوتاه هستن، گاندو می گن. علت نامگذاری این تمساح پوزه‌کوتاه هم همین بوده. در کروکدیل و تمساح، پوزه‌ها بسیار بزرگ هستن. اما در گاندو، پوزه‌ها کوچیک و کوتاه هستن. این مشخصه، روشی هست که می تونیم به‌راحتی این سه خزنده را از هم تشخیص بدیم.
گاندو و حیات‌وحش اون
بیاین یکم درباره جانورشناسی گاندو بهتون اطلاعاتی بدم که خوندن‌شون خالی از لطف نیست. گاندو، در گروه کروکدیل‌ها قرار داره. گاندو مثل بقیه تمساح‌ها غذای خودش رو از کمین‌کردن و شکار به دست می‌اره. در واقع گاندو یک حیوان گوشتخواره و از پستانداران، پرندگان، ماهی‌ها و... تغذیه می‌کنه. برعکس اون گاندوهایی که جثه کوچک‌تری دارن از حشره‌ها، ماهی‌های کوچک و... تغذیه می‌کنن.
تمساح پوزه‌کوتاه عاشق جانوران بی‌مهره‌ای هست که به محل زندگی اونها وارد می‌شه. جالب اینجاست که غذای گاندو به همین‌ها ختم نمی‌شه و حتی گوزن‌هایی که وزنی حدود 230 کیلوگرم دارن و یا حتی گاومیش‌هایی با وزن 450 کیلوگرم رو هم شکار کنه. میزان مصرف مواد غذایی اونها توی یک روز یک و نیم تا دو کیلوگرم برآورد شده.
شاید رقیب گاندوها ببرها باشن. در این نبرد گاهی گاندوها تونستن پیروز میدان باشن و گاهی ببرها برنده بودن و گاندوها رو شکارکردن. در کل گاندوها حیواناتی اجتماعی هستن. گاندوها حدودا چهل تا شصت سال عمر می کنن. البته درصورتی‌که از این جانور محافظت بشه می تونه بیشتر از شصت سال هم عمر کنه.
گاندو ها رفتارهای خاصی دارن
در این قسمت قصد دارم رفتار این تمساح ایرانی رو بررسی کنم با من ادامه بدین. یکی از نکات خیلی جالبی که می‌تونه در مورد این حیوان گفته بشه، روش استراحت‌کردن و فرار از گرمای هوا اونهاست. جالبه بدونین این حیوان کانال‌هایی به عمق 15 متر در کنار رودخانه و یا آبگیرها رو حفر می‌کنه و شرایط رو برای استراحت خودش فراهم می‌کنه. حفر این کانال ها به راحتی می‌تونه گرمای تن تمساح رو حفظ کنه و بدنش رو خشک نگه داره. یکی دیگه از کارهایی که گاندو انجام می‌ده، ترفندهای شکار پرندگان اونهاست. این تمساح‌ها به روشی بسیار خلاقانه این کار رو انجام میدن.
گاندو برای شکار پرندگان یک تکه چوب بر روی سر خودش نگه می‌داره. پرندگانی که قصد ساختن لانه دارند، گول می‌خورن و به سمت این تکه چوب جلب می‌شن و به راحتی توسط گاندو شکار می‌شن. این روش شکار گاندو، زمانی که پرندگان قصد دارن برای تخم‌گذاری لانه بسازن، بسیار راه‌گشا هست.
طبق تحقیقات رفتارشناسی، محققان گاندو رو خزندهای باهوش، زیرک و البته کمی ترسو معرفی کردن. شاید تا به حال نمی‌دونستین که به دلیل ترسو بودن، معمولا گاندو زیاد از آب خارج نمی‌شه و در درون آب قسمت عمده زندگی خودش رو سپری می‌کنه. بطوری که اگر صدایی در فاصله 500 متری خودش بشنوه، بلافاصله به داخل آب میره و خودش رو پنهان می‌کنه.
چطورگاندو رو تشخیص بدیم؟
در این قسمت می‌خوام اطلاعاتی رو بهتون بدم که شما رو به یک حرف‌های تبدیل می‌کنه با شناختن ظاهر گاندو بیشتر آشنا بشین. توله کروکدیل پوزه‌کوتاه، با طولی برابر 20 تا 25 سانتیمتر به دنیا می‌آید. اونها به رنگ زیتونی و با نوارهای تیره بر روی دم‌شون و نقاط تیره رنگ در طول دو طرف بدنشان دیده می‌شن. در حین رشد به تدریج این علائم محو می‌شن. کروکودیل‌های مسن‌تر به رنگ قهوه‌ای روشن با علائم تیره پراکنده‌ای روی بدن‌شون هستن.
چهارمین دندان آرواره پایین بزرگ‌تر از باقی هست، که در یک حفره در بالای فک جای گرفته. ساختمان دندان گاندو برای جویدن ساخته نشده، اما شیره گوارشی آن‌ها اسید فراوان داره که می‌تونه در عرض چند دقیقه هر چیزی را آب کنه. سوراخ چشم گاندو مثل گربه بیضی شکل هست و عمودی که نشان‌دهنده سازش اون با طبیعت یک روکش بی‌رنگ (پلک سوم) برای مواقع زیر آب و مجهز به دانة نورافشان برای شکار در شب هست. در سوراخ بینی ماهیچه‌ای وجود داره که تمساح رو در زیر آب محافظت می‌کنه.
گوشش به صورت شکاف باریک در عقب چشم قرار گرفته و پوسته‌ای متحرک برای محافظت از اون در زیر آب داره. در قسمت پشت گاندو 4 یا 6 ردیف صفحه استخوانی قرار داره که در هر ردیف بین 16 تا 18 استخوان صفحه غضروفی و محکمی رو ایجاد کردن و مثل زرهی اون رو می‌پوشونه. قسمت زیرینه تمساح، پوشیده از فلس‌های غضروفی ریز هستن.
در حدود نیمی از کل بدن کروکدیل رو دم قوی این حیوان تشکیل می‌ده. دم مثل سکان کشتی پهن و انتهای اون رو صفحات دندانه‌دار استخوانی فراگرفتن (33 قطعه) همچنین زائده‌ای هم در جلوی اون قرار داره که به جلو بردن اون در آب کمک می‌کنه. دست و پا بسیار کوتاه هست. 5 انگشت در هر دست و 4 انگشت در هر پا که با پرده نازکی هم پوشیده شده. تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی از نظر اندازه و قد یک تمساح با جثه متوسط هست. این کروکدیل می‌تونه با طول 4 متر هم رشد کنه اما در منطقه، تمساح‌های 3 متری هم گاها ممکنه دیده بشه.
بزرگ‌ترین گاندو که تا الان مشاهده شده حدود 3/6 متر بوده و در محلی به نام کافه یوسف در نزدیکی گرم بیت دیده شده. در دهان گاندوها، 19 دندان در فک بالایی و 15 دندان در فک پایینی وجود داره. نکته طلایی که در مورد گاندوها وجود داره این هست که در صورت شکستن یکی از دندان هاشون، دندان دیگری به جای آن رشد می‌کنه. شما دوست داشتین همچنین خاصیتی داشتین؟
پاهای گاندو بسیار کوتاه هست و رنگ بدنش هم زیتونی تا رنگ قهوه‌ای هست، شاید به همین دلیل هست که به خاطر پوستش اونو شکار می‌کنن اما شکمش کاملا صاف و بدون وجود هیچ‌گونه فلسی هست. طول گاندوهای نر به سه متر و گاندو های ماده کمی کمتر هست به 45/2 سانتیمتر می‌رسه. دم اونها بسیار قوی هست بطوری که به راحتی می‌تونه با وارد کردن یک ضربه، آرواره‌های یک پستاندار رو به راحتی تکه‌تکه کنه.
از مشخصات دیگه‌ی این خزنده کهن‌سال وجود یک پوزه بسیار قدرتمند هست. با استفاده از این پوزه قدرتمند می‌تونن در یک حرکت جانور را اسیرکنن و اجازه هرگونه حرکت و جنبشی رو ازش بگیرن. همونطور که حدس می‌شه زد معده گاندو در هضم مواد غذایی سخت و سفت مشکل خاصی نداره و به راحتی می‌تونه هر ماده غذایی بسیار سفت را ببلعه و هضم کنه. در معده گاندوها یک پرده وجود داره. این پرده تا زمانی که گاندو در حال شکار در آب هست، مانع از ورود آب به داخل معده اون می‌شه.
نحوه هضم غذا در تمساح ایرانی، گاندو به این صورت هست که بیشتر طعمه‌های خودش رو به تیکه‌های بزرگی که قابل قورت دادن باشه، تقسیم می‌کنه. این خزنده، شکارهای کوچک خودش را می‌‌بلعه. شکارهای بزرگ رو هم مدتی زیر آب یا آفتاب نگه می‌داره تا گوشت اونها شل بشه و بعد اون رو تکه‌تکه می‌کنه و می‌خوره.
در مورد تولیدمثل این تمساح‌ها چی میدونین؟
تخم‌گذاری و جفت‌گیری این خزنده در ماه خرداد انجام می شه. گاندو ها برای افزایش نسل خودشون، گودال حفر می کنن و تعداد بیست تا سی تخم رو درونش می‌ذارن. بعد از 5 تا 75 روز، گاندوها پوست تخم رو می‌شکافن و به این دنیا قدم می‌گذارن. البته باید بگم که تمام تخم‌ها به نوزاد تبدیل نمی‌شن و فقط حدود شصت درصد اونها از تخم خارج می‌شن.
نوزادان گاندوها در برابر کم آبی و گرمای هوا بسیار حساس هستن و این دو به راحتی می‌تونن باعث کشته شدن بچه‌های گاندوها بشن. البته شکار توسط پرندگان و جانداران دیگه هم می‌تونه باعث کاهش تعداد اونها بشه. گاندوهای نر در سن شش تا هشت سالگی و ماده‌ها در سن ده سالگی به بلوغ می‌رسن.
گاندو و پاهای کوچک اما قدرتمند اون
این ویژگی به این خاطر هست که نسبت به سایر تمساح‌ها بیشترین راهپیمایی رو روی زمین دارن. این ویژگی یک سیر تکاملی داره، چرا که منابع آبی کم و پراکنده، گاندو رو مجبور کرده که برای دستیابی به منابع آبی جدید مسیرهای خشکی رو طی کنه و چون بیشترین تکیه برای راه رفتن بر روی پای عقبی اون هست، پای عقبی اونها قوی‌تر شده.
یک حقیقت جالب که کشف کردم این بود که این گونه تمساح‌ها دارای اندام‌های حسی پوستی هستن که به فشار آب حساس هست. اگر یک ماهی از کنارشون حرکت کنه، از طریق فشار آب متوجه حضور اون می‌شن. این اندام حسی در همه جای بدن گاندوها وجود داره و اما در مورد دم گاندو، دم تمساح نیمی از بدن اونها رو تشکیل می‌ده. این دم در حرکت تمساح درون آب، کمک می‌کنه. طول تمساح ایرانی، گاندو به ۴ متر می‌رسه.
طول عمر گاندو به چه صورت هست؟
این نوع خزنده، حیوانی گوشت‌خوار و شکارچی هست که از ماهی، پرندگان و پستانداران اطراف رودخانه‌ها، تغذیه می‌کنه. به خاطر کم شدن حیوانات در این ناحیه، تمساح ایرانی، گاندو بیشتر از سگ‌های وحشی برای شکار استفاده می‌کنه. در مجموع هر حیوانی که در اطراف محیط زیست این حیوان پیدا بشه، می‌تونه طعمه اونها قرار بگیره.
این خزنده جالب بین ۴۰ تا ۶۰ سال عمر می‌کنه. اگر تمام شرایط زندگی این حیوان مساعد باشه، تا ۶۰ سالگی هم زنده می‌مونه.
نکاتی جالب از تمساح پوزه‌کوتاه که باید بدونی
سلامت هر گاندو از قطر دم اون مشخص می‌شه و هر چه میزان چربی در دم اونها بیشتر باشه، سالم‌تر هستن. دیدن این تمساح‌ها، در شب راحت‌تر از روز هست. چرا که ساختمان چشم این تمساح‌ها به طوری هست که تابش نور شدید به اون بازتابی براق و واضح به رنگ قرمز به وجود می‌اره؛ بنابراین در شب به راحتی می‌تونین دو چشم قرمز اونها رو ببینین. بیشتر این تمساح‌ها در طول شب که کمتر احساس خطر می‌کنن، به خشکی میان. گاندوها برخلاف چهره ترسناک‌شون، حیوانات آرام و اجتماعی هستن و در صورت نبود خطر، به راحتی در کنار انسان‌ها رفت و آمد می‌کنن.
کجا می تونیم گاندو ببینیم؟
اگر قصد سفر به چابهار رو دارین، می‌تونین به دیدن گونه‌های اهلی تمساح ایرانی برین. در مسیر ترانزیتی سرباز - چابهار حرکت کنین و بعد از گذشت ۲۰ کیلومتر در جاده جکیگور به سمت چابهار به روستای درگس می‌رسین. در این روستا، می‌تونین لحظاتی رو با تمساح‌های پوزه‌کوتاه جهان بگذرونین و با این حیوان خزنده اسرارآمیز بیشتر آشنا بشین.
در این روستا که به همت اداره کل محیط زیست سیستان و بلوچستان، مکانی حفاظت شده برای زندگی گاندو فراهم شد. باید بدونین اگر می‌خواین شکار این خزنده رو از نزدیک تماشا کنین، مرغ زنده‌ای بخرین و اون رو در محیط زندگی گاندو به عنوان طعمه بذارین و بعد شکار تمساح رو از نزدیک ببینین.
کلام آخر
از اینکه تا انتهای مقاله همراه من بودین تشکر میکنم و امیدوارم از این اطلاعات لذت برده باشین در این مقاله به بررسی تمساح‌های پوزه‌کوتاه پرداختیم و در مورد محل زندگی و ظاهر اونها و چگونگی شکار کردن‌شون بیشتر فهمیدیم. اگر به چابهار سفر کردین و یا تجربه‌های از بازدید این تمساح‌های فوقالعاده دارین بسیار موجب خوشحالی من است در دکوول به اشتراک بگذارین.
پریسا باقریان
مربی ژیمناستیک و زبان انگلیسی هستم از کودکی ژیمناستیک تمرین کردم و سابقه قهرمانی استانی و کشوری رو دارم در رشته مربیگری ورزشی کارشناسی گرفتم و در حال حاضر کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزشی-کاربردی هستم.
