جنگل‌های هیرکانی (1 مرور)

جنگل‌های هیرکانی

    جنگل‌های هیرکانی را باید از مهم‌ترین نقاط زیست کره در جهان دانست که نقش به سزایی در شکل‌گیری چرخه زندگی انسان‌ها داشته‌اند. این جنگل‌ها در فهرست یونسکو نیز به ثبت رسیده‌اند و از آنجایی که قدمت زیادی هم دارند به مرور زمان گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی این جنگل‌ها را به عنوان محل زندگی خود انتخاب کردند. گونه‌هایی که برخی از آنها امروزه منقرض شده‌اند و دیگر وجود ندارند. 

    در مطلب جنگل‌های هیرکانی، همانطور که از عنوان پیداست قصد داریم سیر تا پیاز را درباره این جنگل‌ها بررسی کنیم. ابتدا به معرفی جنگل‌های هیرکانی خواهیم پرداخت. سپس جغرافیا و پیشینه این منطقه را بررسی می‌کنیم و در نهایت هم درباره نکات مهم دیگر درباره این جنگل‌ها حرف خواهیم زد. اگر شما هم علاقمند به کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه هستید، با ما تا انتهای این مطلب از وب سایت دکوول همراه باشید.  

جنگل‌های هیرکانی کجاست؟ 

    در پاسخ به این سوال که جنگل های هیرکانی کجاست باید گفت، این جنگل‌ها گستره از شمال رشته کوه البرز و جنوب دریای خزر را دربر می‌گیرند. بخشی از این جنگل‌ها در ایران و بخش دیگری از آن در جمهوری آذربایجان قرار دارد. در ایران این جنگل‌ها از استان‌های آذربایجان شرقی، سمنان، خراسان شمالی، گیلان، گلستان، اردبیل و مازندران می‌گذرد.  

    مساحت جنگل‌های هیرکانی چیزی حدود دو میلیون و ۱۲۵ هزار هکتار است که تقریبا دو میلیون آن در ایران قرار دارد و به همین دلیل هم بیشتر مردم جهان این جنگل‌ها را به نام ایران می‌شناسند. متاسفانه در طول سالیان درازی که از عمر جنگل‌های هیرکانی گذشته حدود 50 درصد آن نابود شده است و به همین دلیل در حال حاضر بخشی از این منطقه تحت حفاظت محیط زیست قرار گرفته تا بتوان زیست بوم آن را حفظ کرد. 

    جنگل‌های هیرکانی چهل میلیون سال قدمت دارند و به فسیل زنده زمین مشهور هستند. به نظر می‌رسد موجودات نحستین در این جنگل‌ها زندگی می‌کرده‌اند. اگرچه همانطور که در بالا هم اشاره کردیم آن بخش از جنگل‌های هیرکانی که در ایران است در شش استان تقسیم شده اما سهم استان مازندران بیش از دیگر استان‌ها است. مازندران حدود 53 درصد از جنگل‌های هیرکانی سهم برده است. استان بعدی که سهم زیادی از این جنگل ها دارد استان گیلان با 26 درصد سهم است. پس از آن نیز استان گلستان قرار دارد که 22 درصد از این جنگل‌ها سهم برده است.  

    اما کل مساحت جنگل‌های هیرکانی یک درصد از خاک ایران را تشکیل می‌دهد. نکته مهم دیگر اینکه تنها 10 درصد از کل مساحت این جنگل‌ها تحت حفاظت محیط زیست قرار دارند. با وجود اینکه این منطقه در معرض آسیب‌های زیادی قرار دارد، این درصد بسیار کم و ناچیز به حساب می‌آید. بخش‌هایی از جنگل‌های هیرکانی در ایران بسیار محبوب هستند و در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه گردشگران و علاقمندان به طبیعت‌گردی قرار گرفته است. از میان این مناطق می‌توان به الیمستان آمل، واز چمستان، کجور نوشهر، خشکه داران تنکابن، چهار باغ چالوس، لیسار تالش، پارک ملی گلستان، پلنگ دره و جنگل ابر شاهرود اشاره کرد. برخی از این جنگل‌ها در سال‌های اخیر یکی از اصلی‌ترین مقاصد تورهای گردشگری بوده‌اند. 

پیشینه جنگل‌های هیرکانی 

    قدمت جنگل‌های هیرکانی را بین 25 تا 50 میلیون سال، یعنی دوره پالئوژن تخمین می‌زنند. بنابراین این جنگل‌ها را می‌توان یکی از ارزشمندترین گنجینه‌های تاریخی جهان دانست. بسیاری از جنگل‌های هیرکانی به عنوان موزه طبیعی یاد می‌کنند. افسانه‌های زیادی درباره بخش‌های مختلف جنگل‌های هیرکانی وجود دارد و این را باید مدیون قدمت این منطقه دانست.  

    جنگل‌های هیرکانی با تاریخ ما گره خورده است. بسیاری از جنبش‌هایی که در طول تاریخ در شمال کشور انجام شده در دل این جنگل‌ها سازمان دهی شده است. افرادی مانند بابک خرمدین نیز در دل جنگل‌های هیرکانی خود را برای مبارزات خود آماده می‌کرده‌اند. در حال حاضر نیز شماری قلعه و سازه تاریخی در بخش‌های مختلف این جنگل‌ها وجود دارد.  

    بخشی از جنگل‌های هیرکانی در عصر یخبندان از بین رفت و بخشی دیگر نیز در طول این سال‌ها نابود شده است. اما با این وجود هنوز هم یک زیست گیاهی و جانوری بسیار غنی در این منطقه وجود دارد. در جای جای این منطقه فسیل‌هایی یافت شده که سال‌ها مورد تحقیق قرار گرفته است.  

ثبت جهانی در یونسکو 

    در تاریخ 21 تیر 1385 جمهوری آذربایجان یک درخواست برای ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی در سازمان یونسکو ثبت کرد. اما کارشناسان یونسکو پس از بررسی‌هاشان اعلام کردند که به دلیل اینکه بخش زیادی از جنگل‌های هیرکانی در ایران قرار دارد، جمهوری آذربایجان نمی‌تواند به تنهایی برای ثبت آن در فهرست جهانی یونسکو اقدام کند.  

    پس از آن ایران به کشور آذربایجان پیشنهاد داد که با هم برای ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی اقدام کنند اما اختلافاتی درباره اینکه نام کدام کشور اول در سند ثبت شود؛ پیش آمد که این پیشنهاد به بن بست خورد. در نهایت در تاریخ 14 تیر 1398 این جنگل‌ها در فهرست یونسکو به ثبت رسیدند. جنگل‌های هیرکانی را باید بیست و چهارمین مورد از آثار طبیعی و تاریخی ایران دانست که نامش در این فهرست به ثبت رسیده است.  

جغرافیای جنگل‌های هیرکانی 

    جنگل‌های هیرکانی در جنوب دریای خزر قرار گرفته‌‌اند. پوشش گیاهی در این جنگل‌ها قادر به رویش در هوای سرد نیستند و به همین دلیل در سرمای اروپا و سیبری نمی‌توان انتظار رویش چنین جنگل‌هایی را داشت. همین مساله هم اهمیت این جنگل‌ها را برای جهان بیشتر می‌کند. پوشش گیاهی این جنگل‌ها از سطح دریا آغاز می‌شود و تا دو هزار و هشتصد متری آن ادامه دارد. متاسفانه در حال حاضر بیش از نیمی از این پوشش گیاهی از بین رفته است و بخش کمی از آن هم تحت حفاظت از محیط زیست قرار دارد.  

    اما با تمام این تفاسیر هنوز هم این جنگل‌ها زیست بوم گیاهی و جانوری بسیارغنی‌ای محسوب می‌شود. در این جنگل‌ها حدود 296 گونه پرنده و 98 گونه پستانداران زندگی می‌کنند. همچنین 150 گونه گیاه درختی و بوته‌ای را می‌توانید در این جنگل‌ها پیدا کنید که بومی همین مناطق هستند. از میان این گیاهان می‌توان به درختان شمشاد و انجیلی اشاره کرد.  

    در حال حاضر جنگل‌های هیرکانی بخش اعظمی از اکسیژن مورد نیاز بشریت را تامین می‌کنند. همچنین گیاهان موجود در این جنگل‌ها حجم زیادی از آب را در خود ذخیره دارند. وجود این گیاهان همچنین از وقوع سیل جلوگیری می‌کنند. مورد دیگر بهره برداری از این جنگل‌ها در صنعت گردشگری است. امروزه بخش‌هایی از جنگل‌های هیرکانی به عنوان قطب‌های گردشگری شناخته می‌شوند. بنابراین ارزش جنگل‌های هیرکانی از نظر اقتصادی را نمی‌توان به راحتی تخمین زد.  

    جنگل‌های هیرکانی درختانی از نوع پهن برگ دارند. این گیاهان در آب و هوای مدیترانه‌ای و مرطوب رشد می‌کنند. اما پوشش گیاهی متنوعی در کل جنگل‌های هیرکانی مشاهده می‌شود. از معروف‌ترین درختانی که در این جنگل‌ها وجود دارند می‌توان به راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک، شمشاد و ….  اشاره کرد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید بیش از 80 نوع درخت و 50 نوع درختچه در جنگل‌های هیرکانی وجود دارد. 

    درباره حیات وحش این جنگل‌ها باید گفت که تنوع جانوری نیز در این منطقه بسیار زیاد است. برخی از حیواناتی و پرندگانی که روزگاری در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند در حال حاضر منقرض شده‌اند. برای مثال حدود 300 گونه پرنده در این جنگل‌ها زندگی می‌کرده‌اند که امروزه شمارشان به 100 گونه رسیده است.  

    اما هنوز هم تنوع جانوری در این منطقه بالاست و متاسفانه شماری از آنها هم در حال نابودی هستند و نیاز به مراقبت‌های ویژه دارند که مهم‌ترینشان قرقاول‌های خزری است. همچنین 70 نوع ماهی نیز در این مناطق زندگی می‌کنند. از میان مهم‌ترین حیوانات موجود در جنگل‌های هیرکانی هم می‌توان به خرس قهوه‌ای، پلنگ، گرگ، شغال، سمور، خارپشت، خرگوش، گورکن، موش جنگلی و گربه وحشی و ... اشاره کرد. همچنین شماری پستانداران مانند مرال، بز، شوکا و کل نیز روزگاری در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند که امروزه یا نابود شده‌اند و یا در حال انقراض هستند.  

نکات مهم درباره جنگل‌های هیرکانی 

    یکی از مهم‌ترین نکات درباره جنگل‌های هیرکانی آسیب‌هایی است که در طول قدمتش به آن وارد شده است. در حال حاضر یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌هایی که فعالان محیط زیست درباره این جنگل‌ها دارند، حفظ آنها از تخریب و حراست از این گنجینه طبیعی است. اما با وجود همه این دغدغه ها هنوز هم بخش کمی از این منطقه (چیزی حدود 10 درصد) تحت حفاظت محیط زیست قرار دارند.  

    ایران به طور کلی از نظر پوشش جنگلی فقیر است و وجود جنگل های هیرکانی در این خاک را باید چیزی برابر با معجزه دانست. اما متاسفانه هر ساله بخش بیشتری از این جنگل‌ها به سمت نابودی می‌رود. عوامل اصلی این نابودی را باید در گسترش صنعت چوب، پروژه‌های عمرانی، چرای بی رویه دام‌ها و... اشاره کرد. این جنگل‌ها نه تنها برای ایران بلکه برای محیط زیست و چرخه زندگی همه جهانیان اهمیت دارد و به همین دلیل باید بیشتر حفظ آن تلاش کرد و آن را از خطر نابودی نجات داد. 

    جنگل‌های هیرکانی کارخانه‌های تصفیه هوا هستند. این جنگل‌ها در تولید اکسیژن و همچنین تصفیه هوا نقش به سزایی دارند و این را باید مهم‌ترین دلیل اهمیت آنها دانست. همچنین این جنگل‌ها می‌توانند نقش به سزایی در اقتصاد ایران داشته باشند به این شرط که در این استفاده زیاده روی نشود و در نهایت  این استفاده‌ها جنگل‌های هیرکانی را به سمت تخریب نبرند و این گنجینه طبیعی را نابود نکنند. 

کلام آخر 

    در مطلب جنگل‌های هیرکانی هر آنچه را که لازم بود درباره این جنگل‌ها که بخش اعظمی از آنها در ایران و بخش کمتری در جمهوری آذربایجان است، بدانید را بررسی کردیم. درباره پیشینه، جغرافیا و خطراتی که این جنگل‌ها را تهدید می‌کنند حرف زدیم. این جنگل‌ها را باید یکی از اصلی‌ترین سرمایه‌های طبیعی ایران دانست که در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.  

    متاسفانه به دلایلی که در بالا هم اشاره‌هایی به آنها شد. بخش زیادی از این جنگل‌ها در طول زمان نابود شده است و در حال حاضر هم هنوز در حال نابودی است. اگرچه شاید ما نتوانیم از بسیاری عوامل تخریب جلوگیری کنیم اما می‌توانیم نقش خود را در جلوگیری از این تخریب‌ها ایفا کنیم. اگر برای بازدید از هر کدام این جنگل‌ها اقدام کردیم به هیچ عنوان به طبیعت و زیست بوم این مناطق آسیب نزنید و این توصیه را به دیگران نیز بکنید. تا آیندگان نیز مانند ما بتوانند از نعمت چنین گنجینه‌ای بهره‌مند شوند.  

    اگر نکته دیگری درباره جنگل‌های هیرکانی وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد، حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید تا از آن استفاده کنیم. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید از آن استفاده کنید.