ریگ جن

کویر ریگ جن دقیقا کجاست؟

    همونطور که قبلا گفتم کویر ریگ جن جای راحتی برای سفرکردن نیست و مسیر دشواری داره حتی این مسئله در دنیا هم شهرت پیدا کرده. این کویر در جنوب غربی و غرب دشت کویر وجود داره و سالانه اکوتوریست‌های زیادی به اونجا میان. ریگ جن درواقع در منطقه مرزی استان‌های سمنان و اصفهان قرار گرفته. این منطقه کویری با ۳,۸۰۰ کیلومترمربع، از نظر وسعت سومین ریگزار ایران به شمار میاد و بیشتر به استان سمنان نسبت داده میشه. قسمت جنوبی شرقی کویر به دم ریگ هم معروف هست.

    کویر ریگ جن در محدوده جغرافیایی مرکزی ایران قرار گرفته. وسعت کویر ریگ جن از شمال غرب به جنوب شرق هست. البته باید بدونین که کویر ریگ جن بین بقیه کویرها از زیبایی خاصی هم برخورداره و مناظر دیدنی و خاصی داره و هر بازدیدکننده خوش‌سلیقه‌ای رو از انتخاب این کویر سربلند می­کنه.

    ریگ جن سرشار از تپه‌های برخان، تپه‌های ماسه‌ای هرمی و رسوبات و باتلاق‌های نمکی هست که علامتی از حیات در آن‌ها دیده نمیشه. به دلیل نبود پوشش گیاهی در ریگ جن، شن‌ها تحت‌تأثیر باد دائما جابه‌جا میشن و ظاهر کویر رو تغییر میدن.

    بیاین تا یکسری جزئیات درباره این کویر در اختیارتون بذارم باید بدونید که رسوبات و مواد فرسایشی کویر ریگ جن از دامنه‌های رشته کوه البرز نشئت‌گرفتن. کویر ریگ جن از شمال به جاده نظامی سمنان به معلمان، ارتفاعات کوه گوگرد و شهرستان گرمسار، از غرب به پارک ملی کویر، ارتفاعات نخجیر، کوه طلحه، شیطان کوه، کوه دم و تنگ ظلمات، از شرق به محور ارتباطی جندق به معلمان و از جنوب به انارک، چوپانان و کوه ملاهادی وصل میشه

    ریگ جن به اسرارآمیزترین و ترسناک‌ترین منطقه ایران مشهوره ولی جالب اینجاست که در بیشتر نقشه‌های قدیمی حتی نامی ازش برده نشده. در این کویر باتلاق‌های شنی زیادی وجود دارن که به‌راحتی حیات هر موجودی رو تهدید می­‌کنه. البته متاسفانه الان به دلیل خشکسالی‌های پی‌درپی و عدم بارندگی، مرداب‌ها شکل نمی­‌گیرن و نمی­‌تونین اونها  رو از نزدیک ببینین.

سفرهای قبلی به کویر به چه صورت بودن؟

    تا همین چند سال پیش کسی حتی فکر سفر به ریگ جن به سرش نمی­زد چرا که دلیل قانع‌کننده‌ای برای اتفاقاتی که در اون می‌افتاد وجود نداشت و نمکزارها و مرداب­‌های اون تبدیل شده­ بودن به یک دام بزرگ برای هر موجود زنده­ای و این اتفاقات ناخوشایند باعث شده بود تا کسی این کویر کشنده و مرموز رو برای سفر انتخاب نکنه اما همه چیز مثل گذشته باقی نموند و تبدیل به محلی شد که من امروز دارم در موردش می­‌نویسم  شما رو تشویق به بازدید از اون می­‌کنم.

    برای سال‌های سال از کویر ریگ جن فقط در سفرنامه‌های دو کویر شناس اروپایی نام‌ برده‌ شده بود. سون هدین در سال ۱۹۰۰ برای اولین‌بار به منطقه ریگ جن اشاره کرد و اون رو کشف کرد. بعد از اون در سال ۱۹۳۰ آلفونز گابریل از نزدیک ریگ جن گذر کرد؛ اما هیچ‌کدوم از اونها واقعا از کویر عبورنکردن.

    اگر شما هم منتظر هستین تا به نام یک کاشف ایرانی در این کویر برسین خب درست حدس زدین در سال ۱۹۹۷  آقای علی پارسا، کویر شناس مقیم آمریکا و آقای میران زاده، رئیس وقت پارک ملی کویر، برای اولین‌بار با هواپیما بر فراز ریگ جن پروازکردن. یک سال بعد علی پارسا با ماشین به کشف و لمس ریگ جن پرداخت و ازاون به بعد کویرنوردان زیادی به این منطقه سفر می­‌کنن و نویسنده‌های زیادی مثل من درموردش می‌­نویسن.

دلیل نام­گذاری کویر ریگ جن

    در این قسمت به بررسی انتخاب اسم این کویر می­‌خوام بپردازم کویر ریگ جن یا کویر دشت ارواح به‌خاطر شرایط سخت جغرافیایی، سال‌های زیادی ناشناخته و پر رمز و راز مونده بود و فقط ازش با عنوان مثلث برمودای ایران یاد می­‌کردن. ریگ در زبان محلی به شن‌های روان اطلاق می­شه و کلمه جن هم به معنی پنهان هست. جن در کلماتی مثل جنت و جنین هم وجود داره و دلیلش هم اینه که از دید انسان‌ها پوشیده هستن.

    اسرار کشف نشده کویر ریگ جن دلیل دیگه­‌ی این نام‌گذاری به‌ظاهر ترسناک هست. نبود آب و وجود باتلاق‌های نمکی و تپه‌های مرتفع باعث شده بود این منطقه شگفت‌انگیز سال‌ها کشف نشده باقی بمونه و نام ریگ جن بهش داده بشه. البته باید ذکر بشه که این کویر بسیار گرم هست وخب گرمای طاقت‌فرسا و آتشین اون هم دلیل دیگه­‌ای برای این نام‌گذاری هست.

    کویر ریگ جن مثل مناطق کویری دیگه از تابش شدید نور خورشید بهره می‌بره. اختلاف دمای شب و روز در کویر ریگ جن گاهی به بیش از ۵۰ درجه می‌رسه. هشت ماه سال این کویر دارای آب‌ و هوای گرم و خشک و در ماه‌های سرد، هوا کمی مرطوب‌تر میشه.

    در قسمت‌های جنوبی ریگ جن به­ خاطر وجود تپه‌های ماسه‌ای و صدای پیچش باد روی این تپه‌ها، آوایی به گوش می‌رسه که در نگاه اول ترسناک به نظر می­‌رسه اما شاید شنیدن همین صداها باعث نام‌گذاری این کویر به کویر ریگ جن شذه است. در کویر ریگ جن اختلاف زیاد دمای روز شب وجود داره و همین باعث خردشدن سنگ‌ها می‌شود. صدایی که این اتفاق‌ ایجاد می‌کنه به گریه سنگ معروف هست.

چه افسانه­‌هایی راجع به ریگ جن گفته شده؟

    در این قسمت به نظرم اومد که دونستن افسانه‌های جالب درباره ریگ جن می‌­تونه به رفع کنجکاوی‌تون درباره مرموز بودنش کمک کنه و یک تصور رو در ذهن‌تون شکل بده پس در ادامه همراه من باشین. همونطور که از نام ریگ جن پیدا هست، افسانه‌های مطرح شده درباره اون هم مربوط اجنه و ارواح می‌شن. اتفاقاتی که در این کویر دیده می‌شد و تا مدت‌ها توجیه نشده باقی مونده بود، باعث به راه‌افتادن این افسانه‌ها شد.

    کویر ریگ جن گرمسار به تپه‌های شنی و باتلاق‌های نمکی معروف هست و همین ویژگی منشأ بسیاری عقاید خرافی درباره اون هست. مرداب‌های مرگ‌بار از مخوف‌ترین قسمت‌های کویر ریگ جن به شمار میان. کویر ریگ جن یا به زبان محلی "ریجن" بر اساس برخی اعتقادات و افسانه‌ها توسط جن‌ها ایجاد شده بوده.

    وجود مرداب‌های مرگ‌بار که از خطرناک‌ترین قسمت‌های صحرا هستن؛ این کویر رو بیشتر از بقیه کویرها مخوف می‌کنه. وقتی قسمتی از شن نمکی خیس بشه، خیلی ناگهانی فرو می‌ریزه. البته این اتفاق در کویر بعید نیست و اگر کسی به منطقه آشنا نباشه ممکنه ناگهانی سطح ایستادنش نابود بشه و فرو بریزه انگار که کسی از پایین پای شما رو می‌کشه.

    شاید خنده‌دار باشه اما ساکنین حاشیه کویر ریگ جن معتقد هستن ارواح و اجنه تمام مسافران کویر رو به قلب ریگ جن می‌بره. اونها حتی ادعا می‌کنن شترها هم با رسیدن به منطقه ریگ جن می‌ایستن و دیگه حرکت نمی‌کنن. از نظر محلی‌ها تغییر شکل مداوم تپه‌های ماسه‌ای و جابه‌جایی اونها به دلیل وجود قدرت‌های شیطانی در منطقه هست؛ ولی در واقع وزش باد هست که به دلیل نبود پوشش گیاهی، این تپه‌ها رو می­‌تونه به‌ راحتی جابه‌جا کنه.

    سون هدین کویرنورد سوئدی در کتاب «کویرهای ایران» افسانه‌ای در مورد ریگ جن میگه: در مرکز ریگ جن بهشت گمشده‌ای وجود داره. در این بهشت دریاچه‌ای وجود داره و در کنار اون جنگل‌های انبوه قرارگرفتن. شیاطین پشم شترها رو در اونجا رهاکردن و هر کس به این منطقه دسترسی پیدا کنه، ثروتمند می‌شه.

    در مرکز ریگ جن دریاچه یا جنگلی وجود نداره و فقط می‌شه زمین‌های شور، خشک و بی‌آب‌ وعلف رو دید. در افسانه‌های مردم محلی شوره‌زارهای ریگ جن را محل دفن موجودات زنده بسیاری می‌­دونستن. سر و صداهای عجیبی در این کویر به گوش می‌رسه که در افسانه‌ها از اون‌ها، به‌عنوان صحبت‌های اجنه با هم یاد شده؛ اما دلیل علمی این صداها برخورد شن‌ها به هم در اثر باد هست.

    تمام افسانه‌های ریگ جن به مرگ و فرورفتن در باتلاق ختم نمی‌شه. در افسانه‌هایی گفته شده که اشباحی، جاماندگان از کاروان‌ها رو با تقلید صدای دوستان اون‌ها به کام مرگ می‌برن؛ یا مارهای بزرگی که با روشن‌کردن آتیش به سراغ مسافران کویر میرن.

    حدود ۳۰ کیلومتر پایین‌تر از مرکز کویر ریگ جن، بخشی وجود داره که سنگ‌های سیاه‌رنگی در اون پراکنده هستن و این منظره بسیار شایان توجه هست. این سنگ‌ها در واقع سرباره (ناخالصی‌های موجود در سنگ فلزات وقتی فلز در کوره جدا میشه) ذوب فلزات نام دارن. البته این روش ذوب فلزات سال‌ها میشه که دیگه استفاده نمیشه. در این روش از درختچه‌ای به نام تاغ استفاده می‌شده که رنگ سیاه داشته.

    در قسمتی از ریگ جن که سرباره‌ها وجود دارن تجمع تاغ‌ها خیلی کمتر هست. پس میشه نتیجه گرفت که درگذشته افرادی در دل کویر ریگ جن، جایی که هیچ آب و حیاتی نبوده، به ذوب فلزات مشغول بودن و نکته ترسناک این هست که هیچ نام و نشانی از اون‌ها در تاریخ وجود نداره. این قضیه هم دلیلی برای اثبات حضور جنیان هست؛ اما مطمئنم فرد اهل دانش و مطالعه، حقیقت رو در علم جستجو می‌­کنه.

مسیر دسترسی به ریگ جن چطوره؟

    بالاخره وقت اون رسیده که مسیر رسیدن به ریگ جن رو بهتون بگم چون مطمئنم مثل من مشتاق بازدید از این کویر هستین. مسیر جندق به سمت ریگ جن برای پیمایش اون توصیه می‌شه که در واقع مسیر مورد استفاده بسیاری از کویر‌نوردان هست. در این مسیر اول باید خودتون رو به جندق برسونین که ۱۷۰ کیلومتر با استان تهران فاصله داره؛ بعد از طرف غرب جندق، به سمت ریگ جن حرکت کنین.

    در مسیر جندق، با گذشتن از این شهر و طی راهی پر پیچ‌ و خم، یک رودخانه عریض دیده می‌شه. با عبور از رودخانه، کوه‌ها و تپه‌های ماسه‌ای چشم نوازی می­‌کنن. بخشی از این منطقه تقریبا مسطح هست یا تپه‌های کوچیک داره که عبور از اون‌ها نسبتا آسون هست. با گذر از این منطقه، بخش‌های باتلاقی ظاهر میشن که تقریبا جنوب ریگ جن هست.

    اما باید بدونین که تلاش برای عبور از مناطق باتلاقی نه‌ تنها بی‌فایده هست، بلکه براتون خیلی خطرآفرین هست. برای عبور از بخش باتلاقی باید اون رو دور بزنین و مسیر رو به سمت شمال غربی ادامه بدین. ادامه مسیر به بخش شمالی ریگ جن می‌رسه که کوه دماوند هم از اونجا به چشم می­خوره. با عبور از رودخانه خشک شده نخجیر، پاسگاه ملک‌آباد ورامین دیده میشن. این مسیر حدود ۱۰۰۰ کیلومتر درازا داره.

    ولی امروزه جاده‌ای به طول ۷۰ کیلومتر در ریگ جن احداث و بهره‌برداری شده که ورود به کویر ریگ جن رو بسیار ساده‌تر کرده. بهترین راه دسترسی به کویر ریگ جن از بخش شمال شرقی پارک ملی کویر هست که البته عبور ازاون نیاز به مجوز حفاظت محیط‌ زیست داره. برای این منظور باید از گرمسار به سمت پارک ملی کویر برین و بعد وارد جاده سنگ‌فرش ملک‌آباد بشین. سپس به سمت کویر ریگ جن حرکت کنین.

    برای عبور از ریگ جن باید به این نکته توجه کنین که وجود باد غالب غرب به شرق در کویر ریگ جن، باعث شکل‌گیری شیب تند تپه‌ها در قسمت شرقی شده و همین موضوع عبور از ریگ جن رو در جهت شرق به غرب بسیار سخت کرده و امیدوارم با بررسی انتخاب‌ها بهترین مسیر رو در پیش بگیرین.

نکات دانستنی قبل سفر به ریگ جن که باید بدونید

    خب قبل از اینکه بخوام مقاله رو به‌ پایان ببرم باید یکسری نکات کاربردی که از اهل تجربه و سفر خودم به دست آوردم میخوام باهاتون به اشتراک بذارم پس اگه قصد سفر رو کویر رو دارین این قسمت رو جدی‌تر بخونین.

• همونطور که می­دونین کویر برخلاف ظاهر آرام خودش در واقع بسیار پرخطر هست و توجه به نکات فنی، ایمنی و مهارت و تجربه از ضروریات این سفر هستن. کویر ریگ جن قطعا انتخاب مناسبی برای اولین تجربه‌های کویرنوردی شما تازه‌کارهای عزیز نیست و عبور از اون برای افراد کم‌تجربه خطرات بسیار زیادی داره. حتی افراد حرفه‌ای هم نباید تنها به این منطقه سفر کنن و حتما با تور، به‌ صورت گروهی و با تجهیزات خوب باید اقدام به کویرگردی کنین.
• باتوجه‌ به اینکه نقشه دقیقی از ریگ جن در دسترس ما نیست، به‌همراه‌ داشتن جی‌پی‌اس و ثبت نقاط می‌تونه خیلی کمک دهنده باشه براتون. حضور یک فرد بومی منطقه در گروه ضروریه. در منطقه کویری ریگ جن با وسعت به اون بزرگی، تا کیلومترها شهر یا روستا وجود نداره و باید تمام امکانات مورد نیازتون رو برای روزهای زیادی به همراه ببرین. سفر به ریگ جن حداقل چهار روز زمان می‌بره و پیشنهاد می‌شه برای ۱۰ روز آذوقه ببندید.
• به‌ همراه‌ داشتن لباس کافی، راحت و گرم، کفش مناسب پیشنهاد (کفش‌های ساق‌دار کوهنوردی است.)، کلاه نقاب‌دار، GPS، قطب‌نما، چادر مسافرتی، ظروف برای پخت و گرم‌ کردن غذا، اجاق مسافرتی، کیسه‌خواب، جعبه کمک‌های اولیه و کیت بقا، کرم و لباس ضدآفتاب، عینک‌آفتابی، پاوربانک، چراغ‌قوه، فندک یا کبریت، آب، غذا و سوخت کافی از فراموش‌نشدنی‌های سفر هستن.
• یادتون نره که لباس رنگ روشن و آستین‌بلند شما رو از گرما و نیش حشرات ( اسپری و یا کرم محافظت در برابر حشرات با خود داشته باشید.) سبب محفوظ ماندن شما از آنها می‌شه.
• لباس مناسب در کویرنوردی باید از جنس الیاف طبیعی، آستین‌بلند و رنگ روشن باشه تا بدن رو از تابش مستقیم آفتاب و نیش حشرات محافظت کنه. لباس بسیار گرم برای شب ضروری هست. در شب‌های کویر، هنگام روشن‌کردن آتیش احتمال جذب‌شدن عقرب‌ها وجود داره پس هوشیار باشین.
• به‌ همراه‌ داشتن غذای خشک و سبک بسیار مفیده. تجهیزات لازم برای خارج‌ کردن خودرو از باتلاق، مثل بیل و تخته‌های چوب در اتومبیل‌تون رو از یاد نبرین. اگر کویرنورد باشین واضحه که فقط جیپ‌های سبک، خودروهای دو دیفرانسیل و آفرود برای این سفر مناسب هستن.

 تفریحات کویرگردی رو می­دونی؟

    در روز و شب‌های کویر می‌­تونین با تمام وجود، عظمت بی‌پایان خدا رو حس کنین. شاید بشه گفت تمام سختی‌های گذر از کویر ریگ جن به لذت تماشای آسمان خاص و رؤیایی اون در شب می‌ارزه. خوابیدن روی شن‌های روان و تپه‌های بلند با چشمانی که به آسمان خیره‌ شدن، حسی تکرار نشدنی هست. در این آسمان شهاب‌ سنگ‌ها بیشتر جذابیت دارن و حتی با چشم غیرمسلح هم می­‌تونین چند صورت فلکی را با لذت تماشا کنین.

    سفر به ریگ جن با تصور عموم درباره تفریحات کویرنوردی معمول، مثل ماشین‌سواری و شترسواری تفاوت داره و این امکانات در منطقه وجود نداره. این سفر بیشتر به افراد ماجراجو، طبیعت‌گردان و کویرنوردان حرفه‌ای پیشنهاد می‌شه که برای تجربه‌ه­ای ناب تحمل سختی‌ها رو هم دوست دارن.

کلام آخر

    مثل همیشه از توجه و وقتتون تشکر می­‌کنم و می‌خوام تمام نکاتی رو که در مقاله گفته شد برای سلامت و بیشترین لذت از کویر، حتما رعایت کنین. ما در این مقاله به کشف و توضیح کویر کمتر شناخته شده ریگ جن پرداختیم و تاریخچه و موقعیت مکانی و چگونگی نام­گذاری اون و افسانه‌های قدمی از کویر رو براتون شرح دادیم. امیدوارم در سفرهاتون از دانش­‌های این مقاله استفاده کنین و تجربه ارزشمندتون رو با ما در دکوول شریک بشین.

• اگر علاقمند به سفر به کویر ریگ جن هستین می‌تونید مقاله با عنوان سفرنامه درازه ریگ جن را در دکوول بخونین.