مسیریابی در کوهستان [اهمیت مسیریابی و جهت یابی در کوهستان]

مسیریابی و جهت‌یابی در کوهنوردی

    مسیریابی و جهت‌یابی موفق در حین کوهنوردی یا طبیعت گردی، ترکیب آماده‌سازی مسیر در منزل و مهارت‌های مسیریابی در کوه است. پس می‌بایست قبل از حضور در محیط کوهستان نسبت به مسیری که پیش رو دارید اطلاعات کسب کنید و همچنین آمادگی جسمانی و ذهنی مواجهه با شرایط مختلف در وضعیت‌های نسبتا اضطراری را داشته باشید. برای مثال اگر از مسیر منحرف شده‌اید باید بتوانید به آن مسیر برگردید. اگر مشکلی پیش آمده است و باید از مسیر دیگری هر چه سریعتر به سمت پایین حرکت کنید باز نیاز دارید تا به درستی مسیر را انتخاب کنید.

    در حوادث کوهستان بسیار مشاهده شده است که به دلیل خستگی، بارندگی، شب بودن یا عدم دید کافی افراد نتوانسته‌اند خود را در مسیر صحیح قرار دهند و این مساله در نهایت منجر به وقوع مشکلات جبران ناپذیری شده است. برای مثال کوهنوردی که فکر می‌کرد در مسیر جنوبی دماوند قرار گرفته است اما با شیب‌های تند دره یخار مواجه شده و نهایتا از بین رفته است. حال نکات مهمی وجود دارد که برای حصول اطمینان از آمادگی کافی باید طی کنید که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

قبل از شروع برنامه کوهنوردی یا طبیعت گردی

    مسیریابی و جهت‌یابی مناسب، قبل از اینکه پای خود را در کوهستان بگذارید، آغاز می‌شود. در روزها و هفته‌های منتهی به سفرتان، برای تقویت مهارت‌های مسیریابی و کسب اطلاعات درباره مسیرها، وقت بگذارید. به نحوی که از آنچه از مسیر به نظر می‌رسد از جمله مشکلات، خطرات یا سایر چالش‌هایی که احتمالا با آنها مواجه می‌شوید، یک تصویر ذهنی دقیق داشته باشید. البته، شما نمی‌توانید همه چیزهایی را که در طول یک سفر رخ می‌دهند را پیش‌بینی کنید، اما با برنامه‌­ریزی دقیق می‌توانید بعضی از موارد ناخواسته را حذف کنید و شانس داشتن یک سفر موفق را برای خود افزایش دهید.

    بعد از کسب اطلاعات راجع به مسیر سعی کنید با توجه به امکاناتی که دارید اطلاعات مسیر را همراه خود داشته باشید. یا می‌توانید از تلفن همراه هوشمند (مراجعه به اپلیکیشن‌های کاربردی موبایل برای مسیریابی و هواشناسی)، دستگاه جی پی اس همراه دارید یا از ترکیب نقشه توپوگرافی و قطب نما برای مسیریابی بهره می‌گیرید. پس کافی است تصمیم بگیرید و متناسب با آن نیز اقدام کنید.

مرور نقشه و مهارت‌های استفاده از قطب نما

    همه افراد در تیم کوهنوردی شما برای مسیریابی در مناطق بکر (نواحی غیرشهری) باید بتوانند به راحتی از نقشه و قطب نما  استفاده کنند. این دو ابزار، به شما کمک می‌کند تا در مسیر بمانید، ویژگی‌های منطقه‌ای که هستید را شناسایی کنید و زمانی که نمی‌دانید کجا هستید بتوانید موقعیت خود را تشخیص دهید. ابزارهای مدرن مانند دستگاه‌های GPS و تلفن‌های هوشمند می‌توانند برای مسیریابی مفید باشند اما آنها جای یک نقشه و قطب نما را نمی‌گیرند. از جمله مهمترین این دلیل‌های می‌تواند خطا در دستگاه‌های الکترونیک، تمام شدن باتری و یا خراب و شکسته شدن وسیله‌ها دانست.

جمع آوری بیشینه اطلاعات درباره مسیر

    قبل از اینکه در راه قدم بگذارید، هر چقدر بیشتر درباره مسیر و ناحیه اطراف آن بدانید، برای جهت‌یابی در ناحیه بهتر مجهز خواهید شد. کتاب‌های راهنما را بخوانید و وب‌ سایت‌ها را جستجو کنید. در زمان انتخاب مسیر و برنامه‌ریزی برای صعود، حتی اگر زمانی را برای نگاه کردن به کتاب‌های راهنما و جستجوی وب‌ سایت‌ها صرف کنید، ایده مناسبی است که این کار را، با هدف یادگیری هر چیز احتمالی درباره مسیری که انتخاب کرده‌اید، مجددا انجام دهید.

    کتاب‌های راهنما یک منبع فوق‌العاده برای شرح کامل مسیرهای کوهنوردی هستند، و معمولا شامل اطلاعاتی مانند افزایش ارتفاع، مسافت پیموده شده بر حسب کیلومتر، میزان مرغوبیت مسیر و موقعیت‌های شب مانی و کمپینگ، هستند. بسیاری از آنها همچنین شامل تصاویر و نقشه‌هایی هستند که نشان می‌دهند مسیر به کجا می‌رود و شما را از آنچه باید انتظار داشته باشید آگاه می‌کنند. البته توصیه می‌کنیم که از وب سایت‌های معتبر مانند دکوول استفاده کنید.

    برای یافتن اطلاعات به ­روز درباره مسیر، وب‌ سایت‌ها گزینه‌های مناسبی هستند که می‌توان به آنها مراجعه کرد. شما معمولا می‌توانید اطلاعاتی را درباره شرایط کنونی، انسدادهای جاده و انسدادهای مسیر، بیابید. برای مسیرهای محبوب، اغلب می‌توانید گزارشات سفری را بیابید که توسط افرادی که اخیرا به کوه صعود کرده‌اند، پست شده‌اند.

    وب‌ سایت‌هایی مانند SummitPost.org، محل‌های مناسبی برای اطلاعات بیشتر درباره قله ها و مسیرها هستند. فروم‌های آنلاین تخصیص داده شده به کوهنوردی، محل مناسبی برای یافتن گزارشات سفر جدید و مطرح کردن سوالاتی است که درباره مسیر دارید. وب‌ سایت‌های اطلاعات جاده‌ی می‌توانند برای یافتن اطلاعات درباره انسدادهای جاده ها و مسیرها به شما کمک کنند و احتمالا اطلاعات مسیر کامل‌تری را ارائه می‌دهند.

    یکی دیگر از منابع را می‌توان صحبت کردن با کوهنوردان دیگر دانست. اگر آنها اخیرا این مسیر را طی کرده‌اند، می‌توانند درباره موارد مهم اطلاعات به روز و قابل قبولی از شخص دریافت کنید و یا مناطق دشوار مسیر را بیشتر و بهتر بشناسید. تماس با ایستگاه‌های محیط­بانی و یا کمپ‌های کوهنوردی در منطقه‌ای که قصد کوهنوردی دارید، روش مناسب دیگری برای دست‌یابی به این نوع از اطلاعات است. محیطبانان احتمالا درباره شرایط مسیر و هر چیزی دیگری که ممکن است صعود شما را تحت تأثیر قرار دهد، اطلاعاتی به روز دارند.

تدوین برنامه برای مسیر

    این بخش تقسیم‌­بندی مسیر به بخش‌های مختلف می‌شود. از این میان می‌توان به کوهپیمایی اپروچ، مسیری که با ماشین باید طی شود، صعود، بخش‌های دست به سنگ و یا فنی و ... می‌شود. سعی کنید میزان مسافت حدودی و زمان تخمینی برای پیمایش و همچنین اطلاعاتی بر اساس ارتفاع را ثبت کنید. برای مثال بنویسید ارتفاع حدودی شروع این بخش 2100 متر است و پس از پیمایش حدود 5 کیلومتر به ارتفاع 3000 متر خواهیم رسید. اگر بتوانید به این اطلاعات دست پیدا کنید می‌توان گفت تا حد زیادی نسبت به مسیری که قرار است پیمایش کنید آگاهی دارید.

    از اطلاعات دیگری که در این بخش بهتر است همراه داشته باشید. محل کمپ مورد نظر و همچنین محل‌های مناسب دیگر در صورتی که مشکلاتی ایجاد شود و نتوانید به برنامه اصلی برسید اشاره کرد. داشتن تخمینی از زمان پیمایش نیز بسیار مناسب است و همچنین محل‌های استراحت مناسب در بین مسیر، دسترسی به آب، اطلاعات مربوط به دو راهی‌ها یا بخش‌هایی که احتمال خطا وجود دارد را مشخص کنید. اگر بتوانید مشخصات و مختلصات نقاط GPS را برای موقعیت‌های کلیدی نیز ثبت کنید قطعا بسیار کمک کننده خواهد بود.

    نقاطی مانند محل شروع برنامه، چشمه‌های آب، پناهگاه‌ها و جانپناه‌های موجود در منطقه، ایستگاه‌های نگهبانی و محیط بانی، دو راهی‌ها، محل قله اصلی و قلل فرعی موجود در منطقه و ... می‌توانند مورد توجه شما قرار گیرند. برای آموزش بیشتر در این حوزه پیشنهاد می‌کنیم به بخش برنامه‌ریزی برای یک سفر کوهنوردی مراجعه کنید.

مسیریابی در حین برنامه

    وقتی که در کوهستان هستید، مسیریابی و جهت‌یابی موفق، به توانایی شما در تسلط بر و زیر نظر گرفتن پیمایش و برنامه‌ای که در حال برگزاری هستید، شناسایی ویژگی‌های طبیعت و خطرات احتمالی، اتخاذ استراتژی و مسیر مناسب برای برگشت و سفر در شرایط چالش ­برانگیز مانند مه و برف (که محیط را سفید می‌نماید و دید و جهت یابی را مشکل می‌کند)، بستگی دارند. در اینجا مواردی آورده شده‌اند که برای ماندن در مسیر و انتخاب مسیر مناسب بالارفتن و پایین آمدن از کوه می‌تواند برای شما مفید باشد. پس ما با همراه باشید.

به محیط اطراف خود توجه کنید

    هر قدمی که برمیداری و به مرور کیلومترها را پشت سر هم می‌گذارید و متر به متر به ارتفاع شما افزوده می‌شود، می‌تواند گاها بسیار شگفت انگیز و هیچان انگیز باشد. اما در نظر داشته باشید که باید محیط اطراف خود را به طور کامل زیر نظر داشته باشید. سنگ‌ها، پاکوب‌ها و مناظری که مشاهده می‌کنید را سعی کنید در ذهن خود ثبت کنید تا در صورتی که نیاز باشد بتوانید با استفاده از المان‌های طبیعی نیز مسیریابی و موقعیت یابی خود را انجام دهید.

    وقتی برای نوشیدن آب توقف کردید یا به محل بسیار مشخصی در مسیر وارد شدید، نقشه خود را بیرون بیاورید و اطراف را بررسی کنید. موقعیت­ یابی قله‌های نزدیک و تشخیص موقعیتی که در آن هستید بر روی نقشه، شما را آگاه و هماهنگ با موقعیتتان نگه می‌دارد. اگر شما یک GPS یا تلفن هوشمند با یک اپلیکیشن مسیریابی مانند wikiloc یا giai gps استفاده می‌کنید، می‌توانید گاهی اوقات دستگاه خود را روشن کنید و موقعیت خودتان را به آن روش بررسی کنید.

    ایده مناسبی است که همه افراد در گروه کوهنوردی شما این کار را انجام دهند، که درنتیجه آن گروه برای دانستن اینکه در چه موقعیتی است، به یک عضو خاص متکی نیست. اگر نقشه‌ای (معمولا بهتر است از نقشه توپوگرافی استفاده کنید) همراه خود دارید، آن را دم دست نگه دارید و مطمئن شوید که دیگران نیز فرصت نگاه کردن به آن را دارند.

شناسایی ویژگی‌های خاص منطقه و نقاط خطر

    در یک صعود کوهنوردی، شما احتمالا با تعداد انگشت­ شماری از ویژگی‌های ناحیه یا خطرات احتمالی که می‌­توانند مسیریابی و جهت‌یابی را چالش ­برانگیزتر کنند، مواجه می‌شوید. داشتن توانایی شناخت این ویژگی‌ها و خطرات، اولین مرحله در تصمیم­ گیری درباره نحوه اقدام است. نکته مهم: در اینجا تعدادی از خطرات احتمالی یا شرایطی که در یک صعود احتمالا با آنها مواجه می‌شوید، آورده شده‌اند.

• شکاف یخچالی: شکاف‌های یخچالی، شکاف‌هایی در یک یخچال هستند که به دلیل حرکت یخچال شکل می‌گیرند. جهت‌یابی در اطراف و گاهی اوقات بر روی شکاف‌ها، یک الزام بسیاری از صعودهای کوهنوردی است. آگاهی از اینکه شکاف احتمالا در کجا شکل می‌گیرد، یک نکته کلیدی برای سفر ایمن است. شکاف‌ها اغلب در محل‌هایی ظاهر می‌شوند که فشارهایی بر روی برف و یخ وجود داشته باشند، مثلا در بخش‌های شیب­دارتر یا جایی که یخچال یک پیچ دارد. بعضی از شکاف‌ها واضح هستند، مانند یک ترک عظیم و بسیار گسترده که ممکن است در جهت تبدیل شدن به شکاف‌های یخچالی بزرگتر، گسترش یابد.

برف روان یک نشانه مناسب از یک شکاف یخچالی است که در لایه زیرین پنهان است. اگر شک دارید که یک شکاف یخچالی در نزدیکی شما قرار دارد، می‌توانید کلنگ کوهنوردی یا چوب اسکی خود را برای بررسی یک ناحیه بکار ببرید تا تغییر در مقاومت برف را حس کنید. تکنیک‌های جهت‌یابی شکاف‌های یخچالی شامل راه رفتن اطراف آنها، پریدن از روی آنها یا عبور از آنها بر روی پل‌ها یا نردبان‌های برفی هستند. موقعیت‌یابی و جهت‌یابی در اطراف یا بر روی شکاف‌ها، مستلزم آموزش مناسب و استفاده از تجهیزات تکنیکی مانند طناب، تبرهای یخ و برقراری کارگاه است، بنابراین قبل از قدم گذاشتن بر روی یک یخچال، دستیابی به تکنیک‌های حرفه‌ای یخ و برف ارائه شده توسط حرفه‌ای‌ها ضروری است.

نکته: در ایران چالش شکاف و یخچال وجود ندارد اما اگر پای در قللی مانند کازبک و البته قلل هیمالیا شامل قله لنین و یا قلل شش هزار متری دیگری مانند مراپیک بگذارید آشنایی با مساله شکاف‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.

• بهمن: کوهنوردی اغلب به معنی سفر بر روی شیب‌های تندی است که تحت شرایطی خاص ممکن است در معرض ریزش بهمن باشند. قبل از برنامه‌ریزی برای صعود به قله، شامل حرکت بر روی برف یا یخچال، آموزش مناسب درباره بهمن، اجباری است. در زمستان حتی در قللی که شاید فکر نمی‌کنید نیز امکان ایجاد بهمن وجود دارد. برای مثال حوادث بسیاری در کنار قله ساکا در منطقه لواسانات روی داده است که تلفات زیادی را نیز به دنبال داشته است.

• ریزش­ سنگ: چه بر روی برف یا بر روی صخره‌ها در حال حرکت باشید، ریزش ­سنگ از بالا می‌تواند یک خطر بسیار جدی باشد. در صورت امکان، زیر صخره‌ها یا شیارهایی که احتمال ریزش ­سنگ در آنها بالا است، حرکت نکنید. در صورتی که مجبور به عبور از یک ناحیه ریزش­ سنگ هستید، یک کلاه ایمنی یا هلمت به سر کنید، سریع حرکت کنید و در زمان‌های درست مسیر را بپیمایید. بالارفتن از یک مسیر مستعد ریزش سنگ در اوایل فصل، وقتی که برف صخره‌ها را در محل نگه می‌دارد، یک ایده خوب است. همچنین صعود در اوایل روز، قبل از اینکه نور خورشید شیب‌ها را گرم و برف را ذوب کند که باعث ریزش صخره‌ها می‌شود، عاقلانه است. مثال این مساله را در صعود به جبهه غربی دماوند که استفاده از هلمت اجباری است می‌توان دید و یا در مسیر شن اسکی برگشت از علم کوه که خطرات زیادی را به دنبال دارد.
• آبشار یخی: بخش‌های توده شده یخ بر روی یخچال‌ها، به عنوان آبشار یخی شناخته می‌شوند. حرکت در بین آنها و زیر آنها می‌تواند بسیار خطرناک باشد، به دلیل اینکه یخ ممکن است در هر زمانی بشکند. در صورت امکان، از حرکت در یک آبشار یخی یا مستقیما زیر آن خودداری کنید؛ درصورتی که این حرکت غیر قابل اجتناب باشد، به سرعت حرکت کنید.
• دره‌های عمیق (تنگ‌دره): این دره‌های پرشیب باریک اغلب مسیری را به سمت بالا یا پایین یک بخش دره‌ای از جهت دیگر مشخص می‌کنند. اما، آنها بدون خطر نیستند. صخره‌ها، تکه‌های یخ و بهمن‌ها همگی می‌توانند مخروط‌هایی به سمت پایین دره‌های عمیق باشند.
• نقاب‌های برفی: نقاب‌ها، ناحیه‌هایی با برف‌های جلوآمده (که به دلیل باد شکل می‌گیرد) هستند که اغلب بر روی تاج‌­های برآمدگی تشکیل می‌شوند. آنها به وسیله باد تشکیل می‌شوند و می‌توانند بسیار خطرناک باشند به دلیل اینکه اگر شما بر روی یک نقاب برفی گام بگذارید، می‌تواند فرو بریزد. زمان حرکت بر روی برآمدگی‌ها، حداکثر فاصله از نقاب ها را رعایت کنید.

اتخاذ یک برنامه برای برگشت به پایین

    رسیدن به قله فقط نیمی از مسیر است، بنابراین عاقلانه است که در طول صعود، زمانی را برای فکر کردن و برنامه‌ریزی برای مسیر برگشت صرف کنید. این کار می‌تواند به سادگی برگشتن و نگاه کردن به عقب در طول مسیر باشد تا از آنچه مسیر برگشت به آن شبیه است، تصویری ذهنی به دست آید. همچنین می‌توانید یادداشت‌هایی را درباره ویژگی‌ها یا تغییرات در جهت طول مسیر یادداشت کنید به این خاطر که نمی‌خواهید در زمان پایین آمدن آنها را از دست بدهید.

    اگر زمانی که در ارتفاع یک کوه هستید ابرها ظاهر شوند، مه و برف کامل می‌تواند آنقدر گیج ­کننده باشد که شما وقتی راه خود را در دره جلو می‌روید، حتی نمی‌توانید بالا را از پایین تشخیص دهید. اینکه بتوانید در مه و برف کامل مسیریابی کنید، یک توانایی بسیار مهم است. در اینجا روش‌هایی برای انجام آن آورده شده‌اند:

​​​​​​​

• جای­گذاری باتوم کوهنوردی: می‌توانید از چوب‌های بامبو پرچم‌های نشانه‌گذاری در مسیر درست کنید که پرچم‌ها در رنگ‌های قرمز مانند می‌توانند نشان دهنده راه باشند. این را می‌توان در غالب برنامه‌هایی که مسیریابی دشوار است (مسیرهای بین کمپ‌ها در قلل هیمالیا) به کار گرفت. اگر فکر می‌کنید که ممکن است گرفتار شرایط نامساعد جوی شوید، باتوم‌های خود را در فاصله‌های منظم در برف فرو ببرید، بنابراین می‌توانید در صورت از دست دادن قابلیت دید، آنها را به سمت عقب دنبال کنید. باتوم‌ها همچنین می‌توانند برای علامت گذاری خطراتی مانند پل برفی معلق به کار روند.
• ایجاد نقاط کمکی توسط GPS: از یک لحاظ، این، ورژن بالای تکنولوژی جایگذاری باتوم‌ها و پرچم‌هاست. یک راه نشان، در واقع موقعیتی بر روی یک نقشه است که شما با استفاده از GPS خود آن را ذخیره می‌کنید. قطعا با ثبت این نقاط می‌توانید در مسیر برگشت از آنها بهره ببرید و یا حتی با علامت گذاری روی نقشه خواهید توانست این نقاط را با استفاده از قطب نما دنبال کنید.
• موقعیت برحسب قطب‌نما : در شرایط مناسب، می‌توانید موقعیت بر حسب قطب نما را در طول مسیر خود درنظر بگیرید و آنها را ثبت کنید به نحوی که اگر قابلیت دید را از دست دادید، بتوانید مسیر خود را برگردید. نحوه گرفتن موقعیت قطب نما را در مقاله ما با عنوان نحوه استفاده از قطب‌نما یاد بگیرید.

کلام آخر

    در نظر داشته باشید هیچ چیزی جای تمرین را نمی‌گیرد و باید با تمرین کافی بتوانید در استفاده از تکنیک‌های مسیریابی به حد قابل قبولی توانمند شوید. قطعا پس از این مرحله است که خواهید توانست با اعتماد به نفس کافی در شرکت دربرنامه‌های کوهنوردی برسید و پس از آن بی شک اعتماد به نفس شما بسیار افزایش خواهد یافت. به شکل کلی می‌توان گفت مسیریابی و جهت یابی از جمله تکنیک‌های مادر در ورزش‌های بر پایه طبیعت به شمار می‌روند. اینجا دکوول است و در رسانه ادونچر و کوهنوردی ایران همراه شما هستیم. امید است این مقاله برای شما مفید واقع شده باشد.