رشته کوه چیست و مهمترین رشته کوه های ایران؟ (2 مرور)

آنچه باید درباره رشته کوه بدانید...

    اهمیت رشته‌ کوه‌ها را می‌توان از جنبه‌های مختلف از جمله پوشش گیاهی، تغییرات آب و هوایی و معادن بررسی کرد. در طول تاریخ دامنه کوه‌ها شاهد شکوفایی تمدن‌های مختلفی بوده‌اند. در برخی از این کوه‌ها تعداد زیادی آثار باستانی به عنوان یادگارهای تاریخ، یافت شده است. نقش کوهستان‌ها همچنین در فرهنگ مردم نیز پررنگ بوده و معمولا آنها را الهام‌ بخش بشر در غلبه بر موانع و مشکلات بوده است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید کوه‌ها در عین حال که بسیار سترگ هستند، یکی از آسیب پذیرترین و شکننده‌ترین اکوسیستم‌های جهان نیز محسوب می‌شوند.

    معمولا کوه‌ها اساس بیولوژیکی خیل بزرگی از جهان را شکل می‌دهند. همه دستاوردهای بشر در عرصه اقتصادی-اجتماعی را می‌توان مرهون کوه‌ها و نقش‌ها و کارکردهای متعددشان دانست. اکوسیستم‌هایی که بسیار مهم و حیات‌‌بخش هستند، اکنون توسط فعالیت‌های مخرب انسان در معرض تهدید قرار گرفته‌اند. چراکه انسان‌ها همزیستی هماهنگ‎شان را با طبیعت کوهستانی از دست داده‌اند.

کوه چیست؟

    در پاسخ به این سوال که کوه چیست باید گفت، کوه یک زمین نسبتا مرتفع است که از تپه ارتفاع بلندتر و شیب بیشتری دارد و وسعت آن نیز زیاد است. ارتفاعات بالاتر از ۶۰۰ متر از سطح زمین عموماً کوه نامیده می‌شود. تشکیل و تکامل کوه‌ها به مرور زمان و تحت تاثیر فرسایش انجام شده است. کوه‌ها ۵۲ درصد از آسیا، ۳۶ درصد از آمریکای شمالی، ۲۵ درصد از اروپا، ۲۲ درصد از آمریکای جنوبی، ۱۷ درصد از استرالیا و ۳ درصد از آفریقا را پوشش می‌دهند و روی هم ۲۴ درصد از خشکی‌های زمین را شامل می‌شوند.

    از هر ۱۰ نفر یک نفر در کوهستان زندگی می‌کند. تمام رودخانه‌های اصلی جهان از کوه‌ها سرچشمه می‌گیرند و بیش از نیمی از آب مورد نیاز انسان از کوه‌ها تأمین می‌شود. کوه‌ها انواع مختلفی دارند و بر اساس جنس، سن و طریقه شکل ‌گیری طبقه‌بندی می‌شوند. به کوه‌ها، برج‌های آب نیز می‌گویند. ارتفاعات حاوی همه اشکال بارش هستند و آنها را در مواقع بحران پخش می‌کنند. علاوه بر این ارتفاعات را باید سرچشمه همه رودخانه‌هایی دانست که شریانات حیاتی جوامع را تشکیل می‌دهند، اگر کوه‌ها نباشند، کشاورزی تضمین نخواهد بود. درواقع ارتفاعات را باید حافظ میراث فرهنگی جوامع بشری دانست.

رشته کوه چیست؟

    رشته‌ کوه به تعدادی از کوه‌‎ها گفته می‌شود که در یک مسیر منظم قرار گرفته و در نقاط بسیار بلند به هم متصل می‌شوند. سیستم کوهستانی مجموعه‌ای از رشته ‌کوه‌ها با شباهت‌هایی از نظر شکل، ساختار و هم‌ترازی است که ناشی از یک علت مشترک، معمولاً کوهزایی است. نحوه پیدایش این رشته ‌کوه‌ها به عوامل و فرآیندهای زمین‎‌شناسی شکل گرفته‌اند، ولی اکثر آنها تحت‌تاثیر تکتونیک صفحه‌ای قرار دارند. رشته‌ کوه‌ها در بسیاری از اجرام سیاره‌ای منظومه شمسی نیز یافت می‌شود. (تکتونیک صفحه‌ای نظریه‌ای علمی است که حرکت در مقیاس بزرگ لیتوسفر (قشر زمین و بخش فوقانی جبه زمین) را توصیف می‌کند.)

    این مجموعه‌های در هم تنیده معمولاً توسط ارتفاعات کوه یا تپه‌ها و دره‌ها تقسیم می‌شوند. امکان دارد این‌ها ترکیبی از کوهزایی و فعالیت‌های مختلف باشند، می‌توان به رانش صفحه، بلوک‌های برآمده، کوه‌های چین خورده و اشکال آتشفشانی اشاره کرد که باعث  تبدیل به انواع سنگ‌ها می‌شود.

کوه‌ ها چگونه به وجود می ‌آیند؟

    ارتفاعات روی زمین که در اطراف آن دشت‌هایی قرار دارد کوه نامیده می‌شود. آنها اساساً از سنگ ساخته شده‌اند. با توجه به روند تشکیل کوه، خارجی‌ترین لایه زمین یا پوسته زمین، از ۶ صفحه تکنونیکی تشکیل شده است. هنگامی‌که این صفحات حرکت می‌کنند و با هم برخورد می‌کنند، مناطق وسیعی از خشکی بالا می‌روند و به کوه‌های بلند تبدیل می‌شوند. بسته به فرآیندهای زمین‌شناسی پنج نوع مختلف کوه وجود دارد که عبارت‌اند از: کوه‌های منحنی، گسل دار، گنبدی شکل، آتش‌فشانی و مسطح. بیشتر کوه‌ها زمانی ایجاد می‌شوند که صفحات تکنونیکی به آرامی سر بخورند. برخی نتیجه فرسایش و برخی در نتیجه آتشفشان‌ها هستند. کوه‌ها را باید شکل متنوعی از زمین دانست که از دیگر مناطق اطرافشان ارتفاع بیشتری دارند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید، بلندترین کوه‌های جهان در آسیا و بلندترین رشته‌کوه‌ها در اقیانوس اطلس قرار گرفته‌اند. جالب‌تر اینکه بعضی از مرتفع‌ترین کوه‌ها در اعماق اقیانوس‌ها جا خوش کرده‌اند.

رشته کوه های اصلی جهان 

    همانطور که بالاتر هم اشاره کردیم، بیشتر ارتفاعات روی زمین، به حلقه آتش اقیانوس آرام یا کمربند آلپ مرتبط هستند. این حلقه کوه‌های آند آمریکای جنوبی شامل می‌شود. این رشته کوه دارای ۷۰۰۰ کیلومتر (۴۳۵۰ مایل) طول است و بیشتر افراد آن را به عنوان طولانی‌ترین سیستم کوهستانی جهان می‌شناشند. کمربند آلپ هم اندونزی و آسیای جنوب شرقی را شامل می‌شود و در نهایت به هیمالیا، کوه‌های قفقاز، چین‌ خوردگی‌های بالکان، کوه‌های آلپ و کوه‌های اسپانیا و اطلس می‌رسد. هیمالیا شامل مرتفع‌ترین کوه‌های جهان، از جمله قله اورست است که ۸۸۴۸ متر (۲۹۰۲۹ فوت) ارتفاع دارد و از مرز چین و نپال می‌گذرد.

    رشته کوه‌هایی که از این دو سیستم خارج باشند، مواردی همچون قطب شمال، اورال، آپالاش، کوه‌های اسکاندیناوی، گریت دیوایدینگ رنج، کوه‌های آلتای و کوه‌های حجاز را شامل می‌شوند. اگر بخواهیم کوه‌های زیر آب را هم در مجموعه رشته کوه‌ها قرار دهیم، پشته‌های اقیانوسی طولانی‌ترین سیستم کوهستانی پیوسته روی زمین را با ۶۵۰۰۰ کیلومتر (۴۰۴۰۰ مایل) را تشکیل می‌دهند.

طولانی‌ ترین رشته کوه های جهان

    طبق آمار طولانی‌ترین سیستم‌های کوهستانی شامل موارد زیر هستند:

• رشته میانی اقیانوس: ۶۵۰۰۰ کیلومتر
• حلقه آتش: در کمربند اقیانوس آرام، جایی که فوران‌های آتش ‌فشانی و زمین لرزه‌های عظیم رخ می‌دهد: ۴۰۰۰۰ کیلومتر
• کوردیلا آمریکایی: ۱۳۴۰۰ کیلومتر
• آند: ۷۰۰۰ کیلومتر
• کوردیلای آمریکای شمالی: ۶۴۰۰ کیلومتر
• کمربند هیمالیا-آلپ: بیش از ۱۵۰۰۰ کیلومتر
• منطقه هندوکش-هیمالیا: ۳۵۰۰ کیلومتر
• گریت اسکارپمنت ، آفریقای جنوبی: ۵۰۰۰ کیلومتر
• دراکنزبرگ: ۱۰۰۰ کیلومتر
• کوه‌های راکی: بخشی از کوردیلای امریکای شمالی، ۴۸۰۰ کیلومتر
• گریت دیوایدینگ رنج: ۳۵۰۰ کیلومتر
• کوه‌های ترانس آنتراکتیک مونتینز: ۳۵۰۰ کیلومتر
• کوه‌های کنلون: ۳۰۰۰ کیلومتر، بخشی از کمربند آلپ-هیمالیا
• کوه‌های اطلس: ۲۵۰۰ کیلومتر، بخشی از کمربند آلپ-هیمالیا
• کوه‌های اورال: ۲۵۰۰ کیلومتر
• کوه‌های آپالاچین: ۲۴۱۴ کیلومتر

دو رشته کوه مهم ایران

• رشته کوه البرز و زاگرس به عنوان دو رشته کوه اصلی ایران شناخته می شوند. در ادامه این رشته کوه‌ها را به شما معرفی خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

    رشته کوه زاگرس را باید بزرگ‌ترین رشته کوه ایران دانست که از مناطق مرزی شرق ترکیه و شمال عراق آغاز می‌شود و تا تنگه هرمز ادامه دارد. تشکیل‌دهنده این رشته کوه را باید یک بخش بزرگ از زنجیره کوه های آلپ–هیمالیا دانست. این رشته کوه دارای قدمت زیادی است و باید آن را از نظر تاریخی، شاهد چندین تمدن و امپراطوری جهان باستان معرفی کرد.

    رشته کوه البرز در بخش شمالی ایران قرار دارد. این رشته کوه از از تالش جمهوری آذربایجان شروع می‌شود و تا ترکمنستان و افغانستان ادامه دارد. بخش بزرگی از البرز در راستای کناره‌ جنوبی دریای خزر کشیده شده‌ است. در این بخش، جبهه‌ شمالی البرز سرسبز و جبهه‌ی جنوبی آن خشک است. در ادامه برخی از مهم‌ترین ارتفاعات ایران را به شما معرفی خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

دما وند

    همانطور که می‌دانید بلندترین قله ایران دماوند است. این قله با ارتفاع ۵۶۱۰ متر در شمال ایران قرار دارد و در پاره مرکزی رشته کوه البرز در جنوب دریای مازندران واقع شده است. شما برای صعود به این قله می‌توانید از چند مسیر اقدام کنید. برای مثال از طریق مسیرهای غربی شمال شرقی، جنوبی و… ، مناسب ترین زمان برای صعود به این قله از اواسط خرداد تا اوایل شهریور است و البته این کار را باید همراه با گروه‎ها و تورهای حرفه‎ای انجام دهید و وسایل ضروری برای صعود را همراه داشته باشید. این منطقه از لحاظ پوشش گیاهی بسیار غنی است و در فصل‎های تابستان و زمستان به زیباترین شکل خود می‌رسند.

علم کوه

    ارتفاع علم کوه از دماوند کمتر است و در رتبه دوم قله‌های بلند ایران قرار می‌گیرد. ارتفاع این قله که در شمال ایران قرار دارد، ۴۸۲۶ متر است. علم کوه با ارتفاعات اطرافش ارتباط بسیار زیادی دارد و دیوار و گرده‌های زیادی هم در آن دیده می‌شود که همین باعث شده راه‌های صعود به آن متعدد باشد. این کوه در 20 کیلومتری جنوب غرب شهرستان کلاردشت و در مازندران واقع شده است. بیشتر شهرت آن به دلیل دیواره‌ای است که در دامنه شمالی آن وجود دارد. سخت‌ترین مسیرهای سنگ‌نوردی و دیواره‌نوردی در این قسمت واقع شده است.

سبلان

    ارتفاع کوه سبلان ۴۸۱۱ متر است که بسیار ارتفاع نزدیکی به علم کوه دارد. این کوه به دلیل وجود آبگرم‌های طبیعی، تابستان‌های زیبا و زمستان‌های مناسبی برای اسکی بازان دارد. این قله در شمال غرب ایران و استان اردبیل واقع شده است. برای صعود به سبلان تنها سه راه وجود دارد که شایع‌ترین آن مسیر شمال شرقی است و بعد مسیرهای غربی و جنوبی نیز برای صعود مناسب و ممکن هستند. اما بهتر است از مسیر اول استفاده کنید زیرا مسیر پناهگاه تا قله کاملا پاکوب بوده و در بیشتر قسمت‌های آن پرچم‌های راهنما وجود دارد. این جبهه مسیر ساده‌ای برای صعود دارد برای همین بیشتر مورد توجه کوهنوردان قرار گرفته و انتخاب می‌شود.

تخت سلیمان

    تخت سلیمان ناحیه‌ای کوهستانی است که در استان مازندران قرار دارد. ارتفاع آن ۴۶۶۵ متر است و رشته کوه اصلیش البرز نام دارد. این کوه از قسمت شمال به دریای خزر و از قسمت شرق به چالوس، از غرب به دره سه هزار تنکابن، از جنوب و جنوب غربی به دره‌های طالقان و الموت منتهی می‌شود. برخی از محققان موسسه باستان‌‌شناسی معتقدند که شواهد بسیار زیادی از جمله تکه‌هایی از چوب سنگ‌شده وجود دارد که بر اساس آن بقایای کشتی حضرت نوح در بالای کوه تخت سلیمان قرار دارد.

هزار

    قله هزار در شهر گلزار و شهرستان بردسیر استان کرمان قرار دارد و ارتفاع آن به 4501 متر می‌رسد. نام این کوه را به خاطر هزار نوع گیاه که در آن وجود دارد هزار گذاشته‌اند روستاهایی که در دامنه این کوه واقع شده‌اند آب و هوایی دلپذیر دارند. همچنین آبشاری به نام راین در این کوه قرار دارد. این کوه سرچشمه رودخانه تهرود است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید روستای باب زنگی به عنوان مرتفع‌ترین منطقه مسکونی ایران نیز در همین کوهستان قرار گرفته است. این روستا 3309 ارتفاع دارد.

دنا

    یکی دیگر از معروف‌ترین ارتفاعات که در لیست کوهستان‌های ایران قرار دارد؛ دنا است. دنا بلندترین ارتفاع از رشته کوه زاگرس است. نام این کوهستان از شهری به نام ده نار گرفته شده که این شهر در دامنه غربی جنوبی کوه دنا قرار دارد. نام این کوه از ابتدا همان دهنار بوده اما به مرور زمان تغییراتی در آن ایجاد شده و به دنا بدل گشته است. این کوهستان 4459 متر ارتفاع دارد و بام زاگرس محسوب می‌شود. دنا جزو استان کهگیلویه و بویراحمد است. این کوه سربه فلک کشیده یکی از ارتفاعات برجسته جهان محسوب می‌شود. دنا 52 قله بالای 4000 متر دارد.

    دنا را حتی می‌توان یک رشته کوه دانست چرا که از شمال غربی تا جنوب شرقی امتداد دارد و سه استان کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان و چهارمحال و بختیاری را شامل می‌شود. بلندترین قله دنا کوه بیژن 3 نام دارد که ارتفاع آن 4459 متر است و در 35 کیلومتری یاسوج قرار دارد. دنا از 30 کیلومتری شرق یاسوج تا 70 کیلومتری شمال غرب اصفهان ادامه دارد.

آزادکوه

    آزادکوه یکی از قله‌های رشته کوه البرز است. این کوه در استان مازندران قرار دارد و به یک نام دیگر یعنی مخروطی کوه مشهور است. شاید به دلیل شکل مخروطی آن است که از اطراف دسترسی به قله‌های اطراف وجود ندارد. این کوه دو راه دسترسی دارد. نزدیک‌ترین راه دسترسی از طریق روستای کلاک بالا امکان‌پذیر است و مسیر دیگر از روستای کلاوانگا می‌گذرد. در زمستان کوهنوردی در این کوه به دلیل وجود برف زیاد و داشتن بهمن سخت است. آزادکوه ۴۳۹۸ متر ارتفاع دارد.

زرد کوه

    زردکوه را باید در لیست کوه‌های مرتفع ایران قرار دارد. این کوهستان دارای ارتفاع 4221 متری است. این کوه سرچشمه اصلی زاینده‌رود و رود کارون محسوب می‌شود و مابین رود کوهرنگ و رودخانه بازفت قرار دارد و در راستای رشته کوه‌های زاگرس است. زردکوه در جنوب غربی استان چهار محال و بختیاری قرار گرفته است. این کوه یکی از ذخایر آب در ایران محسوب می‌شود و چندین قله از جمله هفت تنان، زرده، شاه شهیدان، کینو و... دارد. بلندترین قله زردکوه را باید قله کلونچی یا کلونچین با ارتفاع 4221 متر دانست. این کوه دارای یخچال‌های طبیعی است که از میان طولانی‌ترین آنها می توان از بورسونان و خرسان نام برد.

اشترانکوه

    این کوه بلندترین نقطه در استان لرستان است. به طور دقیق‌تر در شرق استان لرستان، در شمال غربی شهر الیگودرز تا جنوب شرقی درود قرار دارد. اشترانکوه معروف به آلپ ایران است. بلندترین قله آن (سن بران) با ارتفاع 4150 است. یکی از سرشاخه‌های اصلی رود دز همین کوه است. اشترانکوه یکی از ارتفاعات جوان محسوب می‌شود که حدود 30 میلیون سال پیش ایجاد شده است. در ارتفاعات این کوهستان دره‌های یخچالی که محلی‌ها به آن چال می‌گویند، وجود دارد. از چال‌های معروف این منطقه می‌توان به چال میشان، چال کبود، چال همایون و… اشاره کرد.

    این رشته کوه دارای قله‌های مهم زیادی مانند گل گهر، سن بران، میرزایی، لگه و... است و دریاچه بسیار زیبایی که از مناطق گردشگری ایران نیز محسوب می‌شود به نام دریاچه گهر هم در دامنه جنوبی آن واقع شده است.

شیرکوه

    این کوه در مرکز ایران در جنوب شهر تاریخی یزد واقع شده است و یکی از برجسته‌ترین کوه‌های جهان محسوب می‌شود. بلندترین ارتفاع آن از سطح آب 4075 متر است. شیرکوه در زمستان پوشیده از برف است.

تفتان

    کوه تفتان یک کوه آتشفشانی نیمه فعال است. ارتفاع این کوه 3941 متر بوده و در منطقه سرحد در شهرستان تفتان در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. این کوه بلندترین ارتفاع جنوب شرقی ایران محسوب می‌شود. یک قله آتشفشانی به نام ماده کوه در تفتان قرار دارد. از سه دهانه آتشفشانی آن همواره بخار گوگرد خارج می‌شود و در اطراف دهانه آن تخته‌های گوگرد خالص مشاهده می‌گردد. مسیر دستیابی به این کوه از جاده اصلی خاش، زاهدان، روستای خاش می‌گذرد.

سهند

    می‌توان این کوه را از سرشناس‌ترین کوه‌های آتشفشان در ایران به حساب آورد که در منطقه جنوب شهر تبریز و شمال شهر مراغه قرار گرفته است. ارتفاع آن ۳۷۰۷ متر است که دارای 17 قله بلند نیز هست. به علاقمندان به کوهنوردی پیشنهاد می‌شود اگر قصد صعود به این کوه را دارید حتما در فصل بهار و پاییز به این کوه بروید. آتشفشان این کوه خاموش است که همین باعث می‌شود که پوشش گیاهی این منطقه بسیار غنی باشد. مهم ترین دلیل پرطرفدار بودن این کوهستان که به عروس کوه‌های ایران معروف است را می‌توان، سرسبزی به خصوص در فصل گرم سال دانست. به دلیل داشتن گل‌های ریحان و لاله و دیگر گل‌ها در این منطقه عسل زیادی بدست می‌آید و همچنین عسل کوه‌های سهند شهرت زیادی دارد.

الوند

    ارتفاع قله الوند که نام‌های دیگری به نام اروند و ائورونت دارد حدود 3520 متر است و از برجسته‌ترین کوه‌های جهان محسوب می‌شود. در این کوهستان می‌توان شکاف گود و کوچک سنگ چین شده‌ای را دید که اعتقاد عده‌ای آرامگاه سام پسر نوح است. یکی از راه‌های رسیدن به قله این کوه مسیر دره گنجنامه است. مسیر دیگر راه یابی به این کوه از شهر سرکان است.

بینالود

    کوه بینالود را باید یکی دیگر از نام‌ها در لیست کوه‌های بلند ایران دانست که 3211 متر ارتفاع دارد و در استان خراسان نزدیک به شهر نیشابور قرار گرفته است. با این که این کوه در منطقه گرم و خشکی واقع است ولی بارندگی چشمگیری در این ناحیه اتفاق می‌افتد. در دامنه این کوه دهستانی به نام بینالود وجود دارد. این کوهستان مرز طبیعی بین چند شهر به نام‌های مشهد، نیشابور، گلبهار و طرقبه شاندیز است.

تالش

    این کوه ترکیبی از چند کوه است که در شمال غربی ایران قرار دارد. در واقع ارتفاعات تالش تا دشت‌های سفیدرود ادامه پیدا می‌کند و بخش شمال غربی رشته کوه البرز را تشکیل می‌دهد. تابستان‌های این منطقه معمولا کمی گرم و زمستان‌هایش معتدل است. با این حال پیشنهاد می‌کنیم در هنگام تابستان به بازدید از این مکان بروید چون سرسبزتر است و می‌توانید از زیبایی‌های بیشتری بهره‌مند شوید. آب تعدادی از رودخانه‌های این منطقه مانند آستارا، قومباشی، ولش و بشرو از کوه تالش سرچشمه می‌گیرد. شیب این کوه بسیار ملایم است و تعداد درختان کمی دارد. این کوهستان چند قله با ارتفاع بسیار بالا (چیزی حدود 3000 متر) نیز دارد.

سیاه سنگ

    یکی دیگر از کوه‎های مهم که در لیست کوه‌های ایران از بلندترین به کوتاه ترین قرار دارد، کوه سیاه سنگ است. همانطور که از نام این کوه پیداست، در آن سنگ‌های سیاه زیادی پیدا می‌شود. گردنه سیاه سنگ که هشتمین کوه بلند ایران است ۲۹۸۵ متر ارتفاع دارد و در رشته کوه البرز، در مسیر جاده رویان به بلده قرار گرفته است.